Валдай милли паркы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Валдай милли паркы
Нигеҙләү датаһы 1990
Рәсем
Дәүләт  Рәсәй
Ойошма ағзаһы Кеше һәм биосфера[d]
Категория защищённых зон МСОП МСОП II категорияһы: милли парк[d]
Майҙан 1585 км²
Әһәмиәтле урын Валдай
Рәсми сайт valdaypark.ru
URL биосферного заповедника ЮНЕСКО unesco.org/mabdb/br/brdi…
Карта
 Валдай милли паркы Викимилектә

«Валдай» милли паркы" Валдай ҡалҡыулығының уникаль күл-урман комплексын һаҡлау һәм был йүнәлештә ял итеү урынын ойоштороу маҡсатында 1990 йылдың 17 майында ойошторолған

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Археологик һәйкәлдәр исемлегендә 82 объект бар — боронғо урындар (б. э.т. VII—VI быуатта), боронғо тораҡ пункттар, убалар, ҡурғандар. Бында баҡса һәм парк сәнғәтенең 9 һәйкәле бар — парктар менән боронғо усадьбалар һәм XVII—XIX быуаттарҙың архитектура һәйкәле һәм ағас төҙөлөшө архитектураһының 22 иң ҡиммәтле һәйкәле. Улар араһында — 1653 йылда Валдай күленең Сельвицкий утрауында Бөтә Рәсәй патриархы Никон тарафынан төҙөлгән Валдай Иверский Богородица Святозерский монастыры; Валдайҙа Екатерина сиркәүе — Рәсәй архитекторы Н. А. Львовтың бөйөк ижады (XVIII быуат), унда Валдай тарихы музейы һәм «Валдай ҡыңғырауы» күргәҙмәһе урынлашҡан.

Валдай ҡалаһы—тарихи истәлекле урын, 1996 йылда ул үҙенең 500-йыллығын билдәләп үтә. Никольское ауылында фәнни балыҡ үҫтереүгә нигеҙ һалыусы В. П. Врасский (1829—1863) тарафынан ойошторолған Рәсәйҙә беренсе балыҡ үрсетеү заводы була. Рәсәй Ауыл хужалығы йәмғиәтенең алтын миҙалы, шулай ук акклимитзациялау буйынса Париж йәмғиәтенең миҙалы менән бүләкләнә. Никольский балыҡ үрсетеү заводын тикшергән комиссия хисабы буйынса, Мәскәү ауыл хужалығы йәмғиәте 1857 йылдың 16 ноябрендә уҙған сираттағы йыйылышта түбәндәгеләрҙе билдәләй: "Врасский әфәнденең файҙалы хеҙмәттәренә ҡарата хөрмәт белдереп, йәмғиәттең ысын ағзаһы итеп һайларға, ә уның ойошмаһын, Эске эштәр һәм дәүләт милке министрлығына еткереп, айырым ҡурсалау аҫтына алырға " (Мәскәү ултырышы берекмәһе, 1857)

Ҡомартҡыларҙың бер өлөшө ҙур тарихи ваҡиғалар менән бәйле. Бында, Яжелбицанан алыҫ түгел, Батый хандың «Игнач Тәреһе» тип аталған ғәскәрҙәре Новгородҡа һөжүм итеүҙән баш тартып, әйләнеп ҡайта. 1456 йылда Новгород һәм Мәскәү араһында танылған «Яжелбицкий тыныслығы» төҙөлә.

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Милли парк Валдай ҡалҡыулығының төньяҡ өлөшөндә һәм Новгород өлкәһенең Окуловка, Валдай райондары территорияларында урынлашҡан. Валдай паркы территорияһында 200-гә яҡын күл бар, 56 күл 20 гектарҙан ашыу майҙан менән[1].

Фаунаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Парктың ер өҫтө фаунаһы түбәндәгесә: мышы, ҡабан, айыу, ҡуян, бурһыҡ, төлкө, һыуһар, һеләүһен, башҡа хайуандар, һыуҙа йәшәүселәр: йылға ҡондоҙо, ҡама, шәшке, һыу ҡомағы, шулай уҡ өйрәктәрҙең барлыҡ төрҙәре бар. Тауыҡтар отрядынан сел, һуйыр, ҡор күп. Биләмәнең бөтә ерендә ҡабан, мышы, ҡуян, тейен, айыу, ҡондоҙ һәм башҡалар таралған. Хайуандарҙың был төрө йылдар буйынса тирбәлә, әммә айырма ҙур түгел. Парк биләмәһендә бүреләр таралған. Күлдәр һәм йылғалар төрлө балыҡтарға бай: суртан, ҡорман, шамбы, ҡарабалыҡ, табан балыҡ, снеток, ряпушка, судак, сабаҡ, алабуға, шырт балыҡ һәм башҡалар[2].

Төр, рф-тың ҡыҙыл китабына индерелгән.
Исеме Фәнни исеме
Умыртҡаһыҙҙар
Мнемозина Parnassius mnemosyne
Ябай аполлон Parnassius apollo
Ҡоштар
Бөркөт Aquila chrysaetos
Оло подорлик Aquila clanga
Европа ҡағарағы Arctica Gavia arctica
Һунағара Circaetus gallicus
Ҡом һайыҫҡаны Haematopus ostralegus
Ваҡ һайыҫҡан Lanius excubitor excubitor
Сапсан Falco peregrinus
Кәлмәргән Pandion haliaetus
Филин Bubo bubo
Ҡара ҡауҙы Ciconia nigra
Алтынһыу сәпсәү Apricaria Pluvialis apricaria

Флораһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Үҫемлек ҡатламында шыршы, ҡарағай һәм ҡайын урмандары бар, сәтләүек ағас, ҡорос ағас менән төньяҡ имәнлектәре участкалары осрай, өҫкө һаҙлыҡтар, ҡоро болондар бар. Парктың урман ерҙәре майҙандың 86 % тәшкил итә. Ултыртылған шыршылар урман ерҙәренең 28 %, ҡайын — 36 %, ҡарағай — 17 %, уҫаҡ — 3 %, һоро ерек — 16 % биләй. Урмандарҙа 57 төр ағас, шул иҫәптән 42 ҡырағай һәм 15 культуралы үҫемлек үҫә[2].

Рәсәй Федерацияһының ҡыҙыл китабына индерелгән төрҙәр.
Исеме Фәнни исеме
Бәшмәктәр
Сыбар бәшмәк Hericium coralloides
Лишайниктар
Үпкә Лобарияһы Lobaria pulmonaria
Көкөрт үләне һымаҡтар
Күл полушнигы Lacustris Isoetes
Шырт полушник Isoetes setacea
Орлоҡло
Ябай армерия Vulgaris Armeria
Кәкүк ситеге Cypripedium calceolus
Лезель липарисы Liparis loeselii
Ябай ҡылыс үлән Cladium mariscus
Балтик Пальцекорникгы Dactylorhiza baltica
Көйгән әшәлсә Orchis ustulata
Оҙон әшәлсә Militaris Orchis

Туризм[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Валдай милли паркында «Урман серҙәре» экоһуҡмағы

Валдай Милли Паркы — Рәсәйҙең иң ҙур ҡалаларына — Мәскәүгә һәм Санкт-Петербургҡа яҡын булыуы арҡаһында иң күп йөрөй торған парктарҙың береһе. Бында танылған Валдай һәм Селигер күлдәре урынлашҡан. Велье күлендә йәйге балалар экология лагеры эшләй.

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Официальном сайте города Валдай Новгородской области. Дата обращения: 19 май 2009.
  2. 2,0 2,1 Министерство природных ресурсов и экологии Российской Федерации. Дата обращения: 19 май 2009. Архивировано из оригинала 18 декабрь 2009 года.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]