Һәүәләй (Тәтешле районы)

Ауыл
Һәүәләй
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Тәтешле районы
Координаталар	56°06′13″ с. ш. 55°36′16″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 250 805 002
ОКТМО коды	80 650 405 111
Һәүәләй

Һәүәләй (рус. Савалеево) — Башҡортостандың Тәтешле районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 100 кеше. Почта индексы — 452844, ОКАТО коды — 80250805002.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	100	56	44	56,0	44,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса — күпселек башҡорттар (99 %) йәшәй.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Тәтешле): 52 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Иҫке Аҡбулат): 2 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Көйәҙе): 62 км

Ауыл тарихы

Һәүәләй ауылы беренсе тапҡыр 1718 йылғы һәм 1729 йылғы сығанаҡтарҙа телгә алына. Уның исеме антропонимдан алынған. Һәүәләй исеме боронғо замандарҙа һирәк түгел. Әммә тәүге төпләнеүсе Һәүәләй яҙылған сығанаҡтар буйынса билдәһеҙ. Әммә билдәле ауылдарҙың барыһы ла тиерлек билдәле община ағзаларының, дин әһелдәренең һәм башҡа абруйлы кешеләрҙең исемен йөрөтә. Һис шикһеҙ, Һәүәләй шундай кеше булған. Уның улы ла билдәле булған. 1747 йылда Ҡазан даруғаһы Ирәкте улусы башҡорттарынан Рямғол Һәүәлиев титуллы кәңәшсе Д. Л. Реутовҡа Минзәлә өйәҙендә урынлашҡан Ыҡ йылғаһы буйындағы аҫаба ерҙәренең бер өлөшөн һата. Адресы: Баҡрай күле, Шүрән, Әнәбәкйылға йылғаһы, Тәүбурун тауы. Үрҙә әйтелеүенсә, Уҫы һәм Үҙән даруғалары ирәктеләре Ыҡ йылғаһының һул ярында уртаҡ аҫабалыҡҡа эйә булған. Рәмғол Һәүәлиев Һәүәләй ауылына тәүге төпләнеүсе булған.

1795 йылда 9 йортта 47 кеше йәшәгән, 1865 йылда 82 йортта — 455 кеше. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет, училище булған. 1906 йылда мәсет, мөгәзәй теркәлгән.Һәүәләй (Тәтешле районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.