Әзербайжанда ислам

Әзербайжан халҡының күпселеге Ислам динен тота; Pew Research тикшеренеү үҙәге мәғлүмәттәре буйынса, 2009 йылда ил халҡының яҡынса 99,2 проценты мосолман булған^[1], Кавказ мосолмандар идаралығы мәғлүмәттәренә ярашлы, шуларҙың мосолман динен тотоусы 85 % — шиғыйҙар (Жәғәфәри мәҙһәб), ҡалған 15 % -ын сөнниҙәр (башлыса Шәфиғи мәҙһәб) тәшкил иткән^[2].

Әзербайжанда Ислам
Ислам			Процент
Шиғыйҙар			85 %
Сөнниҙәр			15 %

Тарихы

Хәҙерге Әзербайжан биләмәһенә ислам VII быуат уртаһында ғәрәптәр Кавказ аръяғына баҫып ингән ваҡытта үтеп инә. Ғүмәр ибн әл-Хәттаб хәлифә заманында ғәрәптәр 642 йылда Иран Әзербайжаны яғынан Фарсы Әрмәнстанының Нахичевань өлкәһенә һөжүм итә, уны ала һәм талай. Ир-аттың күптәрен үлтергәндәр, ә башҡаларын, ҡатындары һәм балалары менән бергә Джульфин кисеүе аша Аракс аръяғына сығарып, әсирлеккә алып киткәндәр. Ғәрәп тарихсыһы әл-Бәләҙири хәбәр итеүенсә, 654 йылда Усман ибн Әффан хәлифәнең бойороғо буйынса ғәрәп полководецы Сәлмән ибн Рабиға әл Бәхили бик күп төбәктәрҙе яулап ала.

Хижәп йөрөтөү тирәләй конфликт

2010 йылдың 9 декабренда Әзербайжандың мәғариф министры Мисир Мәрҙәнов урта мәктәп уҡыусылары мәктәпкә хижәп кейеп йөрөргә тейеш түгел тип иғлан итә^[3]. Мәғариф министры аңлатыуынса, «мәктәптәрҙә кейем-һалым буйынса аныҡ билдәләнгән ил закондары бар»^[4]. Әммә был диндарҙар араһында ризаһыҙлыҡ тыуҙыра һәм хижәбты яҡлап ҡаршылыҡ акцияларына килтерә.^[5].

2011 йылдың 2 ғинуарында Әзербайжан Ислам Партияһы лидеры Мөвсүм Самедов мәктәптә хижәп йөрөтөүҙе тыйыуға ҡәтғи ҡаршы сыға һәм властарҙың сәйәсәтен тәнҡитләй, "әзербайжан халҡы күтәрелергә һәм деспотик режимға нөктә ҡуйырға тейеш" тип иғлан итә^[6]. Бер нисә көндән һуң ул һәм тағы бер нисә партия ағзаһы башта хулиганлыҡта ғәйепләнеп, ҡулға алына, ә һуңынан теракт әҙерләүҙә, законһыҙ ҡорал һәм шартлатҡыс матдәләр һаҡлауҙа, шулай уҡ власты көсләп тартып алырға йыйыныуҙа ғәйепләнә^[7]. Шул уҡ йылдың октябрендә суд ИПА-ның ете ағзаһын, шул иҫәптән партия рәйесен дә, төрлө сроктарға-10 йылдан 12 йылға тиклем иректән мәхрүм итә^[8].

Иҫкәрмәләр

↑ MAPPING THE GLOBAL MUSLIM POPULATION. A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population (билдәһеҙ). Pew Research Center (октябрь 2009). Архивировано 21 август 2011 года. 2011 йыл 19 май архивланған.
↑ Religion (билдәһеҙ). Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan — Presidential Library. Архивировано 21 август 2011 года. Религия. Управление делами Президента Азербайджанской Республики — Президентская библиотека
↑ Р.Рустамов. Власти не боятся иранского аятоллу, Zerkalo.az (6 ғинуар 2011).(недоступная ссылка) Проверено Апрель 2019.
↑ В Баку произошли столкновения между верующими и полицией, ИА REGNUM (10 декабрь 2010). 27 апрель 2020 тикшерелгән.
↑ В.И.Сажин. Иран: декабрь 2010 г. Военно-политическая ситуация, Институт Ближнего Востока. 15 февраль 2012 тикшерелгән.
↑ Б. Сафаров. Председатель Исламской партии ответил на вопросы на суде, echo-az.com (6 ғинуар 2011).
↑ Лидера Исламской партии Азербайджана обвинили в подготовке переворота, "Лента.Ру" (21 ғинуар 2011). 27 апрель 2020 тикшерелгән.
↑ Вынесен приговор членам Исламской партии Азербайджана, Агентство Международной информации TREND (7 октябрь 2011). 15 февраль 2012 тикшерелгән.

Сығанаҡтар

Һылтанмалар

[Pew_Research-1] MAPPING THE GLOBAL MUSLIM POPULATION. A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population (билдәһеҙ). Pew Research Center (октябрь 2009). Архивировано 21 август 2011 года. 2011 йыл 19 май архивланған.

[2] Religion (билдәһеҙ). Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan — Presidential Library. Архивировано 21 август 2011 года. Религия. Управление делами Президента Азербайджанской Республики — Президентская библиотека

[3] Р.Рустамов. Власти не боятся иранского аятоллу, Zerkalo.az (6 ғинуар 2011).(недоступная ссылка) Проверено Апрель 2019.

[4] В Баку произошли столкновения между верующими и полицией, ИА REGNUM (10 декабрь 2010). 27 апрель 2020 тикшерелгән.

[5] В.И.Сажин. Иран: декабрь 2010 г. Военно-политическая ситуация, Институт Ближнего Востока. 15 февраль 2012 тикшерелгән.

[6] Б. Сафаров. Председатель Исламской партии ответил на вопросы на суде, echo-az.com (6 ғинуар 2011).

[7] Лидера Исламской партии Азербайджана обвинили в подготовке переворота, "Лента.Ру" (21 ғинуар 2011). 27 апрель 2020 тикшерелгән.

[8] Вынесен приговор членам Исламской партии Азербайджана, Агентство Международной информации TREND (7 октябрь 2011). 15 февраль 2012 тикшерелгән.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Европа илдәре: Ислам
Австрия • Албания • Андорра • Белоруссия • Бельгия • Болгария • Босния һәм Герцеговина • Бөйөк Британия • Венгрия • Германия • Греция • Грузия¹ • Дания • Ирландия • Исландия • Испания • Италия • Ҡаҙағстан² • Латвия • Литва • Лихтенштейн • Люксембург • Мальта • Молдавия • Монако • Нидерланд • Норвегия • Польша • Португалия • Румыния • Рәсәй² • Сан-Марино • Сербия • Словакия • Словения • Төньяҡ Македония • Төркиә² • Украина • Финляндия • Франция • Хорватия • Черногория • Чехия • Швейцария • Швеция • Эстония • Әзербайжан¹
Аланд утрауҙары • Гернси • Гибралтар • Джерси • Мэн утрауы • Фарер утрауҙары • Шпицберген • Ян-Майен
Абхазия¹ • Косово • Днестр буйы • Көньяҡ Осетия¹
¹ Европа менән Азия араһындағы сикте үткәреүгә ҡарап башлыса йәки тулыһынса Азияла. • ² Башлыса Азияла

Азия илдәре: Ислам
Бойондороҡһоҙ дәүләттәр	Афғанстан Бангладеш Бахрейн БҒӘ Бруней Бутан Вьетнам Грузия Израиль Индонезия Иордания Ираҡ Иран Йәмән Камбоджа Катар Кипр Корея Республикаһы КХДР Көнсығыш Тимор Күвейт Ҡаҙағстан² Ҡырғыҙстан Ҡытай Лаос Ливан Малайзия Мальдив Монголия Мьянма Мысыр¹ Непал Оман Пакистан Рәсәй² Сингапур Сүриә Сәғүд Ғәрәбстаны Тажикстан Таиланд Төркиә² Төркмәнстан Үзбәкстан Филиппин Һиндостан Шри-Ланка Әзербайжан Әрмәнстан Япония
Танылмаған йәки өлөшләтә танылған дәүләттәр	Абхазия Көньяҡ Осетия Ҡытай Республикаһы Таулы-Карабах Республикаһы Төньяҡ Кипр Төрөк Республикаһы Фәләстин Дәүләте
¹ Башлыса Африкала ² Өлөшләтә Европала