Эстәлеккә күсергә

Макаренко Антон Семёнович

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Макаренко Антон Семёнович
Рәсем
Ҡултамға
Зат ир-ат[1][2]
Гражданлыҡ  СССР
 Рәсәй империяһы
Патронимы йәки матронимы Семёнович[d]
Тыуған көнө 13 март 1888({{padleft:1888|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:13|2|0}})[3][4][5][…], 1 (13) март 1888[5] или 1891[6]
Тыуған урыны Белополье[d], Белопольская волость[d], Сумский уезд[d], Харьковская губерния[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө 1 апрель 1939({{padleft:1939|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:1|2|0}})[1][2][7][…] или 1962[6]
Вафат булған урыны Голицыно[d], Одинцовский район[d], Мәскәү өлкәһе, РСФСР, СССР
Үлем сәбәбе йөрәк етешмәүсәнлеге[d]
Ерләнгән урыны Новодевичье зыяраты[d]
Яҙма әҫәрҙәр теле урыҫ теле
Һөнәр төрө уҡытыусы, тәрбиәсе, pedagogical writer, яҙыусы, уҡытыусы
Уҡыу йорто В. Г. Короленко исемендәге Полтава милли педагогия университеты[d]
Әүҙемлек урыны СССР[6]
Ойошма ағзаһы СССР Яҙыусылар союзы
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены
Рәсми сайт makarenko.edu.ru
 Макаренко Антон Семёнович Викимилектә
{{{Исеме}}}

Антон Семёнович Макаренко (1 (13) март 1888, Белополье, Сумы өйәҙе, Харьков губернаһы, Рәсәй империяһы — 1 апрель 1939, Голицыно, Мәскәү өлкәһе, РСФСР) совет уҡытыусы һәм яҙыусы.

Йәштәрҙе тәрбиәләү һәм ҡайтанан тәрбиәләү өлкәһендәге ҙур ҡаҙаныштар (элекке ҡарауһыҙҙар, шулай уҡ ғаиләләрҙән), уны артабан уңышлы социализациялауға әҙерлек, А. С. Макаренконы рус һәм донъя мәҙәниәте һәм педагогикаһының билдәле эшмәкәрҙәре иҫәбенә индерә. ЮНЕСКО (1988) позицияһына ярашлы, А. С. Макаренко XX быуатта педагогик фекерләү ысулын билдәләгән дүрт педагог рәтенә (Д. Дьюи, Г. Кершенштейнер менән һәм М. Монтессорҙар) рәтенә индерҙе[8].

А. С. Макаренконың төп тәрбиәүи һәм педагогик эшмәкәрлеге революциянан һуңғы осорҙоң тәүге ун биш йыллығына (1920—1934) ҡарай. Ул ваҡытта мәктәптәр һәм башҡа тәрбиә учреждениелары, бер яҡтан, бик аҙ тәьмин ителә ине, икенсе яҡтан, 1930-сы йылдар уртаһынан алып ҡуйылған бик ҡаты стандартлаштырыу һәм идеологик контроль юҡ ине.

1920 йылда Полтава эргәһендәге йәш хоҡуҡ боҙоусылар колонияһын мөдир булараҡ ҡабул иткәндән һуң, А. С. Макаренко, ул саҡтағы дөйөм ҡабул ителгән тәрбиә һәм педагогик ҡараштарҙың эшләмәүен күреп, халыҡ педагогикаһы йолалары һәм алымдары (ысул) нигеҙендә, шул иҫәптән «дөйөм эш», мәҫәлән, көс етерлек хеҙмәт аша аңлайышлы һәм күренеп торған маҡсаттарға ирешеү, шул иҫәптән тәрбиәләүсе коллектив булдырыу һәм нығытыу теорияһын, шулай уҡ Максим Горький әҫәрҙәре нигеҙендә кешегә тәрән ышаныс менән ҡарау теорияһына һәм башҡа ҡараштарға таянып, А. М. Горький исемендәге колонияла һуңғараҡ ғалим-педагогтың исеме менән аталасаҡ тәрбиә-педагогик системаһын тәҡдим итә һәм уңышлы тормошҡа ашыра. Макаренко үҙенең хеҙмәттәрендә, енәйәт-холоҡ төҙәтеү урындарында ҡулланылған система башта күпмелер дәрәжәлә һау-сәләмәт мәктәп уҡыусыларына һәм бөтә уҡыу йорттарына тәғәйенләнгән, тип раҫлай.

Был системаның айырылғыһыҙ өлөшө булып торған демократик нигеҙҙәр: тәрбиәләнеүселәрҙең һәм хеҙмәткәрҙәрҙең берлектә идара итеүе, дөйөм йыйылыш, отряд командирҙарының системалы ротацияһы һ.б. большевиктар педагогикаһы практикаһына ҡаршы килә. 1928 йылдың майында Н. К. Крупская комсомолдың VIII съезында Макаренко системаһын тәнҡитләй, ә совет педагогикаһының башҡа етәкселәре уны тиҙҙән «советтарса түгел» ("Педагогик поэма"ла был телмәрҙән өҙөмтә килтерелә) тип атай. Шул уҡ йылда, тәрбиәүи, уҡыу һәм хужалыҡ уңыштарына ҡарамаҫтан, А. С. Макаренко Горький исемендәге колония мөдире вазифаһынан бушатыла (колонияла тиҙ арала ғәҙәти, ҡаты, совет тәртиптәре индерелә), ә ҡулға алыныуҙан уны Эске эштәр Халыҡ Комиссариаты системаһына күсеүе ҡотҡара, унда уға ярҙам итеүсе Украинаның эске эштәр халыҡ комиссары Всеволод Аполлонович Балицкий ҡурсалап алып ҡала, йәберләүгә дусар ителеүсе педагогҡа Ф. Э. Дзержинский исемендәге коммунаны етәкләүҙе тәҡдим итә. Тиҙҙән Коммуна коллективы сәнәғәт етештереүе өлкәһендә тағы ла әһәмиәтлерәк уңыштарға өлгәшә. Әммә 1930 йылдар уртаһында яҡынлашып килгән һуғыш шарттарында һәм «производство ихтыяжынан» сығып, Макаренко коммуна мөдире эшенән ситләтелә, ә ойошторолған заводтар тәүлек әйләнәһенә эшләү өсөн хәрби ведомствоға тапшырыла. Наркоматҡа күскәс, Макаренко үҙенең тәжрибәһен Украинаның башҡа холоҡ төҙәтеү учреждениеларына ла таратырға маташа, ләкин уның алымдары совет тормошо тәжрибәһенән ныҡ ҡына айырыла, һәм ул үҙенең педагогик тәжрибәһен һәм эшкәртмәләрен тасуирлауҙы тамамлау өсөн, Мәскәүгә китергә мәжбүр була. Яҙыусы Горький Рәсәйҙә һәм сит илдәрҙә иң билдәле — "Педагогик поэма"ның беренсе мөхәррире булып сығыш яһай. Уның китаптары күп илдәрҙә сыға[9].

Ҡайһы бер тикшеренеүселәр, мәҫәлән, Симон Соловейчик билдәләүенсә, А. С. Макаренконың тәрбиә-педагогик мираҫы тирәләй фекер алышыу ҡыҙыулығы кәмемәй (ғәҙәттә шулай булған), ә яңы көс йәнә тоҡана. Әйтер кәрәк, А. С. Макаренко уңышлы сискән совет һәм советтан һуңғы тәрбиә һәм уҡытыуҙағы мөһим һәм тәрән ҡапма-ҡаршылыҡтар, етешһеҙлектәр, Макаренконың ижтимағи аң кимәлендә уңышлы хәл ителгән ижтимағи белем биреү кәмселектәре бик ҙур булып ҡала. Күп осраҡта хәҙерге Рәсәй мәктәбенең маҡсатҡа ынтылыш юлында ятҡан ҡамсаулаусы таш булып ҡала һәм тәрбиә һәм белем биреү, шулай уҡ үҫеп килеүсе быуындың аҡыл, әхлаҡи һәм психик һаулығы кимәлендә лә ҙур ижтимағи билдә тиергә кәрәк[10].

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Балалыҡ һәм йәшлек йылдары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Антон 1888 йылдың 1 (13) мартында Харьков губернаһы, Сумы өйәҙе Белополье ауылы янындағы тимер юл станцияһы ҡасабаһында ата-әсәһе ҡортомға алып йәшәгән фатирҙа, тимер юлының вагондар буяусы оҫтаханалар эшсеһе Семён Григорьевича Макаренко һәм Крюков посады интендантлығының ваҡ чиновнигы ҡыҙы Татьяна Михайловна Макаренко (ҡыҙ сағында — Дергачёва) ғаиләһендә етлекмәй тыуған[11].

Бала сағында сирҙәшкә бала була, егет осоронда ла саҡ ҡына үтә өргән елдән йәки һалҡын елдән тиҙ генә һыуыҡ алдырып барған, карбункулдан тороп ҡалған шрамдарын кешегә белгертмәҫ өсөн, ғүмер бары бейек яғалы күлдәктәр кейгән.

Антон Макаренконың өс апаһы һәм бер ҡустыһы була. 1901 йылда ғаилә Крюков посадҡа (хәҙерге ваҡытта Полтава өлкәһе Кременчуг ҡалаһы районы) күсә. 1905 йылда атаһы ҡортомға алынған торлаҡтан бер ни тиклем йыйған аҡсаһына төҙөгән үҙ йортона ғаиләһен күсереп килтерә.

Антон атай йорто, ғаиләнең эштәре менән бер ҙә ҡыҙыҡһынмай, бер ҡасан да йорт төҙөгәндә ата-әсәһенә булышмай, апай-һеңлеләре, ҡустыһы һәм тиҫтерҙәре менән аралашмай. Атаһы хәсрәтләнеп: «Ғаилә уның өсөн юҡ, ул бында ҡунаҡханаға килгән кеүек килә, эске кейемен алмаштырырға, ашарға һәм йоҡларға ғына ҡайта. Башҡа бер нимә лә уны ҡыҙыҡһындырмай. Аристократ тиерһең». Антон Макаренко өсөн беренсе урында һәр саҡ китаптар тора, уларҙы хатта кредитҡа һатып ала, үҙен ҡыҙыҡһындырғанын һатып алырға хатта мөмкинлеге лә етмәгән.

1991 йылға тиклем, совет, бигерәк тә, украин баҫмаларында, Антон Семёновичты украин милләтле тиҙәр. Сәйәси маҡсаттарға рашлы, совет уҡыусыларына ҡустыһы, аҡ эмигрант, Виталий һәм бер үк ваҡытта ғаиләләге башҡа балалары хаҡында яҙырға «оноталар»), ғаилә башлығын ябай буятыусы ғына итеп (был мәғлүмәт тә шулай уҡ ысынбарлыҡҡа тап килмәй) күрһәтәләр. Әммә ГФР-ҙан иң билдәле сит ил Макаренко белгестәренең береһе Гётц Хиллиг, Макаренко әҫәрҙәренең төп теле, туғандарының биографик хәтирәләре (ә тап Г. Хиллиг менән З. Вайцтың, Антон Семёновичтың ҡустыһы батша офицеры Виталийҙың Францияға ҡасырға мәжбүр булыуын) һәм үҙенең рус телендә баҫылған мәҡәләләрендәге башҡа билдәләре тураһында һығымта әҙерләргә мәжбүр итә[12]. А. С. Макаренконың ҡустыһы — Виталий үҙенең «Ағайым Антон Семёнович» исемле китабында тағы ла асығыраҡ яҙа:

« … Украина сығышлы булыуына ҡарамаҫтан, Антон 100 % -ы менән рус.[13] »

Антон Макаренконың ысын милли сығышы һәм үҙаңы уның замандаштары өсөн дә йәшерен булмаған. Мәҫәлән, 1939 йылда БССР Яҙыусылар союзы некрологында асыҡтан-асыҡ былай тип яҙылған:

БССР Совет яҙыусылары союзы һәләтле рус яҙыусыһы, орден йөрөтөүсе Антон Семёнович Макаренконың, белорус уҡыусыһына киң билдәле күренекле әҫәрҙәр авторының, ваҡытһыҙ вафат булыуы айҡанлы ҡайғы уртаҡлашыуын белдерә.[14]

Шул уҡ ваҡытта Макаренко украин телен яҡшы аңлай (шул уҡ Хиллиг билдәләгәнсә, Колонияға украин телендә яҙма отчёттар бирергә ҡушҡанда билдәле бер ауырлыҡтар кисерә) һәм әҫәрҙәренең тексына ҡайһы бер һутлы украинизмдарҙы оҫта индерә. Макаренконың тәрбиәләнеүселәренең береһе, сығышы буйынса поляк булған Леонид Вацлавович Конисевич үҙенең «Беҙҙе Макаренко тәрбиәләне» китабында Антон Семёнович поляк телендә лә бик күп фразаларҙы аңлаған һәм аралаша алған, тип хәтерләгән, һәм был поляк делегацияһы килгәндә асыҡланған[15].

1897 йылда Макаренко башланғыс тимер юл училищеһына уҡырға инә. 1904 йылда ул Кременчугта 4 класлы училищены һәм бер йыллыҡ педагогик курстар (1905) тамамлай. Һәм Крюковтағы тимер юл училищеһында уҡытыусы булып эш башлай.

1911 йылдан үҙ аллы йәшәргә ҡарар итә, Долинская станцияһында уҡытыусы булып эшләй. 1914—1917 йылдарҙа Полтава уҡытыусылар институтында уҡый, уны алтын миҙал менән тамамлай. Макаренко анкеталарҙың береһендә үҙенең диплом темаһын — «Хәҙерге педагогика көрсөгө» атаған, бер нисә тикшеренеүсе-Макаренко белгестәре (атап әйткәндә, Гётц Хиллиг) был хеҙмәткә икеләнеп ҡарай.

Беренсе донъя һуғышы ваҡытында 1916 йылда Макаренко армияға алына, ләкин күреү һәләте насар булыу сәбәпле (туғаны Виталийҙың ваҡытында ҡатнашыуы менән), демобилизациялана. 1917—1919 йылдарҙа ул Крюков вагон оҫтаханалары эргәһендәге тимер юл мәктәбе мөдире була, «Корсо» театрының һәүәҫкәр театр труппаһында тора. 1919 йылда ул Полтаваға күсә.

Колония етәксеһе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Макаренко 1920-се йылдарҙа

Полтава Губнаробразы (губерна халыҡ мәғарифы бүлеге) ҡушыуы буйынса, Полтава эргәһендәге Ковалёвка ауылында бәлиғ булмаған хоҡуҡ боҙоусылар өсөн хеҙмәт колонияһы ойошторған. Тәүҙә ул «дефективтар колонияһы» тип йөрөтөлгән.

Бер аҙҙан А. С. Макаренко үҙ теләге менән колонияны ул ваҡытта сит илдә йәшәгән эмигрант М. Горькийҙың исеме менән йөрөтә башлай. 1921 йылда колонияға М. Горький исемен биреү рәсми раҫлана.

1926 йылда Горький исемендәге колония Харьков янындағы Куряж монастырына күсерелә. М. Горький А. Макаренконың тәрбиәүи һәм педагогик эшмәкәрлеге менән ҡыҙыҡһына, уға һәр яҡлап ярҙам күрһәтә.

1928 йылдың йәйендә М. Горький үҙенең исеме менән аталған Колонияға беренсе тапҡыр килә һәм унда бер нисә көн була. Антон Семёнович Горькийҙы Куряжға сәфәре барышында оҙатып йөрөй. Макаренко Эске эштәр Халыҡ Комиссариатының үҙәк аппаратына хеҙмәткә килгәндә хеҙмәт юлы исемлегендә күрһәтелгән 1928 йылдың 3 сентябрен колонияла эшен тамамлау көнө тип атай.

Дзержинский исемендәге коммуна

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1927 йылдың 15 октябренән (1928 йылдың сентябренә тиклем бер үк ваҡытта Горький исемендәге колонияны етәкләй) һәм 1935 йылдың 1 июленә тиклем Ф. Э. Дзержинский исемендәге Коммунаға һәм уның педагогтарына етәкселек итә (А. С. Макаренконың шәхси эшенән хеҙмәт юлы исемлеге. Украина ЭЭМ-ы архивы). 1930 йылда Коммунала Харьков машиналар эшләү институтының эшсе факультеты, 1932 йылда электр инструменттары заводы, һуңынан плёнкалы фотоаппараттар заводы асыла. 1933 йылдан Коммуна СССР-ҙа балалар йорттары араһында беренсе булып үҙ-үҙен тәьмин итеүгә күсә. 1934 йылдан алып бында урта мәктәп эшләй.

1933 йылда Францияның элекке премьеры Эдуар Эррио һәм башҡа француз ҡунаҡтары Дзержинский исемендәге балалар хеҙмәт коммунаһын ҡарай.

«Францияның йәмәғәт эшмәкәрҙәре коммунаның административ структураһы, элекке ҡарауһыҙ һәм кесе йәштәге хоҡуҡ боҙоусыларҙың — коммунарҙарҙың производствоһы, көнкүреше менән ентекле танышты. Килгән ҡунаҡтар коммунала сәскәләрҙең күплеге һәм саф һауаһы айырып торған таҙалыҡҡа һәм тәртипкә хайран ҡалды. Ул коммуна начальнигының уҡыу-уҡытыу эштәре буйынса ярҙамсыһы Макаренко менән ентекле әңгәмәләште, коммуна етәкселегенең бер үк ваҡытта профессиональ енәйәтсе күнекмәләре менән айырылып торғандарҙы ла, ҡарауһыҙ балаларҙы һәм үҫмерҙәрҙе лә бер мөхит эсендә тәрбиәләй алыуҙары менән ҡыҙыҡһынды. Макаренко иптәш француз ҡунаҡтарына совет педагогикаһының тыумыштан килгән енәйәтселекте танымауын һәм балаларға тәьҫир итеүҙең төп ысулдары коллективтың дисциплинаһы һәм коллектив хеҙмәт булыуын ентекләп аңлатты. Дөйөм ятаҡты һәм фабриканы ҡарағандан һуң, коммунаның тынлы оркестры ҡунаҡтарға матур импровизация нигеҙендә төҙөлгән концерт күрһәтте, һәм ҡунаҡтар сығышты тәрән иғтибар менән, һоҡланыулы баһаланы».[16]

Тейешле ведомстволарҙа Коммуна заводтары сығарған продукцияның илдең оборона сәнәғәте өсөн мөһим булыуын аңлау һәм бер ни тиклем яҡынлашып килгән һуғыш шарттары менән бәйле, продукцияны сығарыуҙы ярайһы уҡ арттырыу кәрәклеге булғанлыҡтан, заводтарҙа күберәк өлкән эшселәр хеҙмәте талап ителә. А. С. Макаренко педагогик часть буйынса урынбаҫар вазифаһында ҡалдырыла, һуңынан ул Киевҡа күсерелә. 1939 йылдың 7 ғинуарында Харьков хеҙмәт коммунаһы сәнәғәт комплексы тип үҙгәртелә һәм Ф. Э. Дзержинский исемендәге СССР Эске эштәр Халыҡ Комиссариатының Харьков комбинатын итеп үҙгәртелә[17].

1934 йылдан Совет яҙыусылары союзы ағзаһы.

Киев осоро (хеҙмәт колониялары бүлеге)

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1935 йылдың 1 июленән Киевҡа, СССР Эске эштәр Халыҡ Комиссариатының Украина ССР-ындағы үҙәк аппаратына күсерелә, унда 1936 йылдың ноябренә тиклем хеҙмәт колониялары бүлеге начальнигы ярҙамсыһы вазифаһында эшләй. Ул аттестация үткән, уға «дәүләт хәүефһеҙлеге сержанты» тигән беренсел махсус исем бирелгән, Эске эштәр Халыҡ Комиссариаты формаһын кейгән һәм уға табелле ҡорал беркетелгән[18].

Социаль опекаға һәм ҡабаттан тәрбиәләүгә мохтаж бәлиғ булмағандар өсөн бөтә украин учреждениеларын Горький исемендәге колонияла һәм Ф. Э. Дзержинский исемендәге Коммунала һыналған бөтә украин учреждениеларын тәрбиәләү методикаһына күсереү концепцияһын әҙерләне. Был концепцияны тормошҡа ашырырға тырыштым, әммә кәрәкле ярҙам алманым. Унан да бигерәк, хеҙмәт колониялары бүлеге хеҙмәткәрҙәре араһында ҡулға алыу башланған. Атап әйткәндә, уның начальнигы Лев Соломонович Ахматов (Ахманицкий) ҡулға алына һәм допростарҙа Макаренконы "троцкистик эшмәкәрлек"тә енәйәттәше тип күрһәтә. Макаренконы эшкә алған халыҡ комиссары В. А. Балицкийҙың, илтифат итеп, Макаренконың фамилияһын протоколдан һыҙҙырыуы ғына Антон Семёновичты ҡулға алыуҙан ҡотҡара.

Ошо ваҡыттан алып әлегә тиклем яҙыусылыҡ өсөн ваҡыты ҡалмаған һәм һирәк кенә тәрбиәгә кире ҡайтыу мөмкинлеге биргән чиновник эшмәкәрлеге менән шөғөлләнгән А. С. Макаренко (шулай итеп, бер үк ваҡытта Киев янындағы Броварҙағы 5-се хеҙмәт колонияһының педагогик часына бер айҙан ашыу ваҡыт етәкселек иткән) Мәскәүгә күсеү тураһында уйлай башлай. Был мәсьәләләне хәл итеүҙә А. М. Горький менән уның секретары Крючков аралашсы була. 1937 йылдың мартында Макаренко Киевтан Мәскәүгә күсеп килә һәм унда Лаврушин тыҡрығындағы яҙыусылар йортонан фатир һатып ала.

Шул уҡ йылдың 8 майында нарком В. А. Балицкий вазифаһынан төшөрөлә һәм Алыҫ Көнсығышҡа күсерелә, 7 июлдә ҡулға алына һәм 27 ноябрҙә атып үлтерелә.

А. С. Макаренконың Киев эшмәкәрлеге осоро әҙәбиәттә сағыштырмаса аҙ яҡтыртылған. СССР-ҙа ошо йүнәлештәге тәүге китап 1990 йылда ғына донъя күрә (Ширяев В. Камни с дороги надо убирать. М., 1990[19]). Уға шулай уҡ бер нисә тикшеренеү бағышланған, атап әйткәндә, А. Абаринов, Г. Хиллигтың «А. С. Макаренко Оло террор йылында» һәм А. Абаринов, Г. Хиллигтың «Испытание властью. Киевский период жизни Макаренко (1935—1937 гг.)»[20].

Мәскәү осоро

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мәскәүгә күскәндән һуң башлыса әҙәби эшмәкәрлек, публицистика менән шөғөлләнә, уҡыусылар, педагогик актив алдында күп сығыш яһай. СССР-ҙың Юғары Советы Президиумының 1939 йылдың 31 ғинуарындағы Указы менән, «Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены» менән бүләкләнә. Вафатынан әҙ генә алдараҡ, 1939 йылдың февралендә, ул ВКП(б) ағзаһына кандидатлыҡҡа ғариза бирә.

1939 йылдың башында Макаренко Маргарита Барская менән авторҙашлыҡта «Флаги на башнях» фильмына сценарий өҫтөндә эшләй[21], әммә, Барская ҡазаға тарыған журналист К. Б. Радектың һөйәркәһе булғанлыҡтан, Горький исемендәге киностудия етәкселеге уларҙың сценарийы буйынса фильм ҡуйыуҙан баш тарта.

Вафаты

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Файл:Могила педагога Антона Макаренко.JPG
Мәскәү. Новодевичье зыяратында Антон Макаренконың ҡәбере

1939 йылдың 1 апрелендә Антон Макаренко көтмәгәндә[22], 10:30 сәғәттә Ижад йортона илткән юлда «Голицыно» станцияһында 134-се ҡала яны поезы вагонында ҡапыл вафат була. Иртәнге сәғәт 10:43 сәғәттә табип уның үлемен йөрәк өйәнәгенән, тип рәсми рәүештә раҫлай[22].

Евгений Балабановичтың рәсми инстанциялар материалдарына нигеҙләнгән һәм 1951 йылда баҫылып сыҡҡан Макаренко биографияһына ярашлы:

"«1939 йылдың 1 апрелендә Макаренко Мәскәү эргәһендәге Голицыно дача ауылынан Мәскәүгә ҡайтып килә. Уның ҡулында кинофабрикаға алып барып бирелергә тейешле сценарий була. Макаренко ҡала яны поезы вагонына инеп, эскәмйәгә ултыра һәм шунда уҡ ҡолап төшә. „Мин яҙыусы Макаренко“, тип кенә әйтеп өлгөрә. Антон Семенович йөрәк мускулдары шартлауынан вафат була».[23]

Тимер юл милицияһы хеҙмәткәре тарафынан төҙөлгән пассажир Макаренконың үлеме тураһында акт материалдарына ярашлы, һуңғы һүҙҙәрен әйтмәгән — А. С. Макаренко яңғыҙ һәм танылмайса килеш вафат булған (милиционер тәүҙә уны иҫерек тип таныған).[22]

1967 йылда Әҙәбиәт фондының Голицынолағы «Яҙыусы» ял йортоноң элекке директоры С. И. Фонская, ул ваҡиға урынын милиция ҡараған һәм Мәскәүгә ҡайтҡанда һәләк булған Макаренконың әйберҙәрен тикшергән саҡта ҡатнашҡан (рәсми документтарҙа телгә алынмаған), Голицынола «ҡулында бәләкәй сумаҙан була», ә поезда (акт, Чибизов Г. Т. һәм Кондратьев Н. Н. ҡатнашлығында, тимер юлы милицияһының «Голицыно» станцияһы линия вәкиле Выдрин төҙөгән) төҙөлгән акттан күренеүенсә, -[24]), — «ҡара портфель» ғына[22]. Макаренконың ваҡытынан алда вафат булыуына бәйле тағы бер нисә сәйер факараҡ Хрущёвтың йылытыуы һәм үҙгәртеү осоронда нәшер ителде[22]. «Пассажир Макаренконың» үлеме тураһында акттың факсимилеһы тәүгә телевидение аша «Антон Макаренконың ғаилә серҙәре» (2005) телефильмында күрһәтелде.

Макаренко Мәскәүҙәге Новодевичье зыяратында ерләнгән. Ҡәберенә ҡуйылған һәйкәленең авторҙары — скульптор Владимир Цигаль һәм архитектор В. Калинин[25].

Ғаиләһе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Атаһы — Семён Григорьевич Макаренко (1850—1916) — вагон ремонтлаусы оҫтахана эшсеһе. «Антихрист үҫтерҙем. Ул үҙенең шәкерттәрен нимәгә өйрәтер?» тип көйәләнгән.[26]
  • Әсәһе — Татьяна Михайловна Макаренко (1855—1931) — йорт хужабикәһе. 1905 йылда уның улы Антон уға былай тигән: «Мин һеҙҙән тыуҙырыуығыҙҙы һорамағайным. Һеҙгә ҡылған эштәрегеҙ өсөн бер ни тиклем яуаплы булырға кәрәк».[27] Большевизм еңгәндән һуң компартия ағзаһы булған кейәүе тарафынан үҙенең йортонан ҡыуып сығарыла, һуңынан Антон Семёновичтың коммунаһында йәшәй[28].
  • Гражданлыҡ ҡатыны — Елизавета Фёдоровна Григорович (1906—1935 йылдарҙа) — элек — рухани (поп) ҡатыны, сиркәү закондары буйынса элекке иренән айырыла алмағанлыҡтан, ҡасып килә[26]. Антон Макаренко менән «хат алышыу буйынса никах»,[29] бер үк ҡалала йәшәһәләр ҙә, бер-беренән айырым йәшәгәндәр — ҡунаҡ никахы[30]. Революцияға тиклемге осорҙа Макаренко өйләнешеү тәҡдимен: 1910 — үҙенең коллегаһы Е. Сосновскаяға, Крюков тимер юл училищеһы уҡытыусыһына, 1912 — Ф. Никитченкоға, Долинская ауылында йәшәүсе 17 йәшлек уҡыусыһына, 1914 — полтава уҡытыусыһы Е. Костецкаяға, 1917 — Т. Коробоваға, Крюковтағы ҡул эше уҡытыусыһына яһай[31]. Революциянан һуңғы совет тарихнамәһе уның шәхси тормошо буйынса яҙмаған.
  • Ҡатыны — Галина Стахиевна Макаренко (09.1935 йылға тиклем — Салько; 1891—1962).
  • Тәрбиәгә алып үҫтергән ҡыҙы — Олимпиада Витальевна Макаренко (7.08.1920 — 2001)[32], ҡустыһы Макаренко Виталий Семёновичтың ҡыҙы һәм танылған совет актрисаһы Васильева Екатерина Сергеевнаның әсәһе).
  • Туғанының ейәнсәр йәшендәге ҡыҙы — Васильева Екатерина Сергеевна, совет һәм рәсәй актрисаһы, шағир Васильев Сергей Александрович һәм Олимпиада Витальевна Макаренконың ғиләһендә тыуа.
  • Туғанының ейәнсәр йәшендәге улы — Васильев Антон Сергеевич (1953 йылдың 15 июнендә тыуған) — кинорежиссёр, сценарист, шағир.
  • Тәрбиәгә алып үҫтергән улы — Салько Лев Михайлович (1914—1957).

Энеһе Макаренко Виталий Семёнович (1895—1983) — Добровольческий армия офицеры (Марковсы), Рәсәйҙән киткән, 1920 йылдың ноябрендә Рус армияһы частары менән Ҡырымдан эвакуацияланған. Революцияға тиклем Рус император армияһы офицеры (поручик). Беренсе донъя һуғышында Брусилов йырып үтеүендә ҡатнашҡан, һиҙелерлек яралар ала һәм батрылғы өсөн бүләкләнә. Виталий ағаһы Антон тормошонда бер нисә тапҡыр мөһим роль уйнай: 1916 йылда хәрби хеҙмәткә саҡырылған А. С. Макаренконың сәләмәтлек торошо буйынса комиссияһында әүҙем ҡатнаша. Танылған макаренко белгесе Г. Хиллиг А. С. Макаренконың телгә алынған хәрби саҡырыу шарттарын бик ауыр үткәреүен һәм Виталийҙың ҡыҫылыуы, бәлки, Антондың ғүмерен ҡотҡарып алып ҡалыуын билдәләй. Тап Виталий, ағаһына педагогик эшмәкәрлегендә ярҙам күрһәтеп, уйын һәм хәрби хеҙмәт элементтарын дәрестәргә индерергә тәҡдим итте, был һуңғараҡ үҙенең урынлы һәм файҙалы булыуын күрһәтте.

Эмиграциянан һуң Виталий Семёнович ғүмеренең аҙағын Францияла үткәрә, 1970 йылда уны Макаренконың Көнбайыш Европа биографтары Г. Хиллиг (Германия Федератив Республикаһы) һәм З. Вайц (Франция) эҙләп таба һәм өлкән ағаһы тураһында хәтирәләрҙе ҡалдырырға күндерә.[33]. Ошо хәтирәләрҙән Макаренконы өйрәнеүселәр Антон һәм Макаренко ғаиләһенең балалығы тураһында ентекле мәғлүмәттәр, атап әйткәндә, Антон менән Виталийҙың өс апаһының донъяға килеү фактын белә алған.

« А. С. Макаренконың бөтә биографиялары ғаиләбеҙ тарихын Белопольенан башлай. Ләкин Белопольеға килгәнсе, атайым бер нисә йыл Крюковта эшләгән, унда вагондар йүнәтеү өсөн ҙур булмаған оҫтаханалар булған. Бында атайым әсәйем менән танышҡан һәм 1875 йылда өйләнгән. Әсәйем бик ҙур һәм етди, ихатаһы һәм баҡсаһы булған йортта үҫкән (Поселян урамында уның ата-әсә йорто бар ине. Моғайын, хәҙер ҙә барҙыр, сөнки һуңғы һуғышта Кременчуг ныҡ зыян күрҙе, Крюков иһә тейелмәй тиерлек ҡалды - был турала миңә һеңлем Тася яҙҙы, сөнки ул беҙҙең өйҙә йәшәй, хәҙер А. С. Макаренко музейы.). Беҙҙең ғаиләлә сабый сағында үлгән Серафима тәүге бала булған. Һәр хәлдә 1881 йылда тыуған Саша апайым (Александра) Крюковта уҡ донъяға килгән. Тимәк, ғаиләнең Белопольеға күсеүен яҡынса 1881-1885 йылдарҙа тип төҫмөрләр кәрәк. Антон - 1888 йылда, Наталия - 1891 йылда һәм мин, һуңғыһы - 1895 йылда тыуғанбыҙ.[34] »

Тарихсы С. В. Максименко үҙенең докладтарында раҫлауынса, В. С. Макаренконың китабында профессор Гётц Хиллигтың үҙгәртеп ҡороу осоронда яҙылған китабына бәйле хаталар бар. С. В. Максименко әйтеүенсә, А. С. Макаренконың тыуған яғында үлгән йәки Себергә һөргөнгә ебәрелгән тип танылған, хәҙер иһә Сыуашстанда һәм Мәскәү өлкәһендә йәшәгән әлегә тиклем билдәһеҙ ҡалған туғандары бар. А. С. Макаренконың бер туған апаһы һәм һуңыраҡ, 90-сы йылдар аҙағында, уның балалары һәм ейәндәре, уның хөрмәтенә хәйриә ойошмаһы ойоштороп, Мәскәүгә күсеп китә.

Әҙәби ижады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1914 йәки 1915 йылда тәүге хикәйәһен яҙып, Максим Горькийға ебәргән, әммә билдәле яҙыусы ул хикәйәне әҙәби яҡтан көсһөҙ тип таныған[35]. Шунан һуң Макаренко ун өс йыл дауамында яҙыусылыҡ менән шөғөлләнмәй, әммә яҙма китаптар алып бара. Горький менән Макаренконың хат яҙышыуы 1925 йылдан 1935 йылға тиклем дауам итә. Бәлиғ булмағандар өсөн колонияға барғандан һуң, Горький Макаренкоға әҙәби эшкә кире ҡайтырға кәңәш итә. Ф. Э. Дзержинский исемендәге коммуна тураһындағы «30-сы йыл маршы» (1932) һәм «ФД — 1» (1932) китаптарынан һуң Макаренко төп әҙәби әҫәрен — "Педагогик поэма"ны (1925—1935) тамамлай.

Ғүмеренең һуңғы йылдарында Макаренко «Флаги на башнях» (1938) нәфис әҫәре, шулай уҡ автобиографик материалдар: «Честь» (1937—1938) повесы, «Пути поколения» (тамамланмаған) романы өҫтөндә эшен дауам итә. Бынан тыш, ул әүҙем рәүештә педагогик эшмәкәрлек һәм тәрбиә биреү методикаһын әҙерләүен дауам итә, ҡайһы бер мәҡәләләрен баҫтырып сығара. 1936 йылда уның «Методика организации воспитательного процесса» («Тәрбиә биреү процесын ойоштороу методикаһы») тип аталған беренсе ҙур ғилми-педагогик эше баҫыла. 1937 йылдың йәйе һәм көҙөндә «Книги для родителей»ҙың («Ата-әсәләр өсөн китаптар») беренсе өлөшө донъя күрә. Макаренконың әҫәрҙәрендә уның педагогик тәжрибәһе һәм педагогик ҡараштары сағыла.

Макаренко балалар өсөн етештереү йүнәлешен һәм дөйөм тәрбиәләү ысулдарын көсәйтеү файҙаһына төрмә режимы элементтарын файҙаланыуға ҡаршы сыға. Тәрбиәләнеүселәргә ҡарата бындай принцип ҡулланылған: «Кешегә мөмкин тиклем күберәк талаптар ҡуйырға һәм уға мөмкин тиклем нығыраҡ хөрмәт күрһәтергә».

А. С. Макаренко үҙе «Педагогик поэма» әҫәренең эпилогында хеҙмәтенә йомғаҡ яһай[36]:

« Минең горькийлылар үҫеп, бөтә совет донъяһы буйлап таралышты, хәҙер миңә уларҙы хатта күҙ алдыма килтереүе лә ҡыйын. Төркмәнстандың ҙур төҙөлөштәренең береһендә мөкиббән хеҙмәт итеүсе инженер Задоровты бер нисек тә тотоп булмай, Айырым Алыҫ Көнсығыш табибы Вершневты йәки Ярославлдәге табип Бурунды осрашыуға саҡырып та булмай. Нисинов менән Зорень, пацандар, ҡанаттарын елпеп осто, әммә элеккесә минең педагогик симпатиямдың нәфис ҡанаттарында түгел, ә совет аэропландарының ҡорос ҡанаттарында осоп киттеләр. Шелапутин да, лётчик булам, тип раҫлағанда, яңылышманы; Арктикала штурман юлын һайлаған өлкән ағаһынан өлгө алырға теләмәүсе Шурка Жевелий ҙа — лётчик.

Коммунала сәскәләр, асфальт, фонтандар менән уратып алынған иҫ киткес матур ФЭД заводы киңәйә. Ошо көндәрҙә коммунарҙар нарком өҫтәленә ун меңенсе «ФЭД», күркәм машинканы һалды.

Күп нәмә үтте, күп нәмә онотола. Яҙ һайын коммунаның эшсе факультеты юғары уҡыу йорттарына тиҫтәләрсә студент әҙерләй, һәм шуларҙың күп тиҫтәһе вузды тамамлауға яҡынлаша.

»

Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Альтернатив биографиялар, баһалау һәм тәнҡит

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Милләте тураһында

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

А. С. Макаренконың биографы профессор Гётц Хиллиг А. С. Макаренконың милли сығышы һәм милли үҙаңы мәсьәләһенә арналған айырым тикшеренеү эше атҡарған йомғаҡтары «А. С. Макаренконың милли үҙаңы мәсьәләһенә ҡарата» докладында бирелгән[37], Хиллиг, А. С. Макаренко бөтә әҫәрҙәре һәм шәхси хаттарын урыҫ телендә яҙған, тип билдәләй. Шул уҡ ваҡытта ул украин телен дә белә һәм ярата, әҫәрҙәре персонаждарының диалогында украин телен йыш һәм урынлы ҡуллана. А. С. Макаренко шулай уҡ полякса аңлай һәм аңлата ала ине, был турала Л. В. Конисевич поляк бизнесменының килеүе тураһында яҙылған «Нас воспитал Макаренко» китабында телгә ала[38].

Шул уҡ ваҡытта, тактик ҡараштар буйынса (ҡайһы бер чиновниктар өсөн М. Горький исемендәге колонияны ҡыуыу өсөн сәбәптәр һанын кәметеү маҡсатында) ул билдәле бер йылда, Крюковтағы кеүек, «рус» һүҙен (Крюковтағы кеүек үк) яҙыуҙан туҡтай, һәм «украин» тип яҙа башлай[37].

А. С. Макаренконың үҙенең дә был мәсьәләгә ҡағылышлы хаттары һаҡланған. Мәҫәлән, Антон Семёнович Харьковтан А. М. Горькийға 1932 йылдың 5 октябрендәге хатында былай тип яҙа: «Хөрмәтле Алексей Максимович. […] Тағы ла бер нәмә — миңә Украина ялҡытты, сөнки мин һәр ваҡыт ғәҙәти урыҫ кешеһе инем, ә Мәскәүҙе яратам»[39].

Белоруссия ССР-ы Яҙыусылар союзының хушлашыу һүҙендә былай тиелә:

« БССР Яҙыусылар союзы Идаралығы белорус уҡыусыһына киң билдәле күренекле әҫәрҙәр авторы, һәләтле рус яҙыусыһы, орден йөрөтөүсе Антон Семёнович Макаренконың ваҡытһыҙ вафат булыуы айҡанлы ҡайғы уртаҡлашыуын белдерә. Белоруссия Яҙыусылар союзы идараһы.
БССР Яҙыусылары союзы идараһы[40]
 »

А. С. Макаренко иҫән сағында уҡ уның тәрбиәсе һәм педагог булараҡ эшмәкәрлеген һәм хеҙмәттәрен Л. Арагон, А. Барбюс, Д. Бернал, У. Бронфенбреннер, А. Валлон, В. Галль, А. Зегерс, Януш Корчак, С. Френе һәм башҡа мәҙәниәт һәм мәғариф эшмәкәрҙәре юғары баһалай.

Макаренко тормошонда М. Горький ҙур әһәмиәткә эйә була, уның өсөн Рәсәй балаларын, бигерәк тә ҡарауһыҙ ҡалғандарын хәстәрләү күп йылдар дауамында тәбиғи һәм мөһим эш була. Мәҫәлән, М. Горький В. И. Ленинға был мәсьәлә менән кисекмәҫтән шөғөлләнергә кәрәклеге тураһында хат яҙғас ҡына Ф. Э. Дзержинский ҡарауһыҙлыҡ проблемаһын хәл итә башлай. Артабанғы йылдарҙа Горький Мәскәү өлкәһендәге Болшево хеҙмәт коммунаһы тураһында китап әҙерләргә ярҙам итә. Уның тәжрибәһе нигеҙендә бөтә донъяға билдәле «Путёвка в жизнь» фильмын төшөрөү ҡарала. Матвей Самойлович Погребинский етәкселегендә эшләгән был коммунала ҡоймалар һәм һаҡсылар булмай, хоҡуҡ боҙоусылар, Макаренконыҡы кеүек үк, файҙалы етештереү хеҙмәте менән дөрөҫ тәрбиә ала[41] так же, как у Макаренко, правонарушители перевоспитываются полезным производительным трудом, так же нет заборов и охраны[42].

Макаренко Горький өсөн тәрбиә эшендә алдынғы тәжрибәнең сираттағы өлгөһө булды. Горький Макаренконың тәрбиәләү тәжрибәһе тураһында яҙмаларын баҫтырыуҙы талап итә, әҙәби альманахҡа башта "Педагогик поэма"ның айырым бүлектәрен урынлаштырта, ә һуңынан бөтә китапты үҙ редакцияһы аҫтында сығара.

Файл:Балицкий Всеволод Аполлонович.jpg
Балицкий Всеволод Аполлонович

Макаренконы тәнҡитләү

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Г. Хилинг раҫлауынса, А. С. Макаренко менән Н. К. Крупскаяның үҙ-ара мөнәсәбәттәре тураһындағы мәсьәләне, «А. С. Макаренко и педагогика его времени» мәҡәләһендә Бохум университеты профессоры Анвайлер беренсе булып ҡуя. Тап шул документта ул Макаренко менән Крупскаяның конфликтта булыуын билдәләй. 1966 йылда Флото ҡалаһында (Германия Федератив Республикаһы) Макаренконың мираҫына арналған беренсе халыҡ-ара симпозиумында тап Анвайлер йәнә «Крупская менән Макаренко араһындағы йәшерен дошманлыҡ»ҡа иғтибар йүнәлтә. Тап Крупская 1928 йылда ВЛКСМ-дың VIII съезы трибунаһынан Макаренконы, тәрбиәләнеүселәргә ҡарата даими көс ҡулланыуҙа ғәйепләй һәм «хулиганлыҡ чемпионы», «идеологик яҡтан зыянлы» тип атай. В. А. Балицкий ғына Макаренконы яҡлап алып ҡала һәм Ф. Э. Дзержинский исемендәге коммунаға етәксе итеп тәғәйенләй.

Анвайлер билдәләүенсә, Крупская үҙенең хеҙмәттәрендә Макаренконы телгә алмай тиерлек, Крупская баҫмаһының 1957—1963 йылдарҙағы педагогик хеҙмәттәренең 11 томлығын иҫбатлау сифатында, ә Макаренко 1957—1958 йылдарҙа баҫылған ете томлыҡта Крупская тураһында бер һүҙ ҙә өндәшмәй. Әммә был әҫәрҙәрҙе Крупская ла, Макаренко ла йыйынтыҡ итеп сығарыуҙа ҡатнашмған, һәм бының менән уларҙың мираҫы бөтмәгән. Мәҫәлән, Макаренко хеҙмәттәрен өйрәнеүсе Т. С. Князев 1979—1980 йылдара Мәскәү архивтарының береһендә Крупскаяның Макаренкоға яҙған хатын тапҡан. Педагогика өлкәһендә тикшеренеүҙәре менән билдәле С. С. Невская үҙ сиратында Крупскаяның «Книга для родителей» хеҙмәте буйынса яҙған ҡулъяҙма баһаһын таба. Макаренконың Кременчугтағы музейы директоры П. Г. Лысенко 1969 йылда Макаренконың «Биография Н. К. Крупской» исемле ҡулъяҙмаһын баҫтыра. Ваҡыт үтеү менән, А. С. Макаренконың педагогик тәжрибәһе тураһында аныҡланған мәғлүмәттәр килеү менән, Н. К. Крупскаяның уға һәм уның системаһына мөнәсәбәте яйлап эволюцияланған, тип уйларға ҡала.

Макаренко үҙе, 1939 йылдың 1 мартында Мәскәү университетында сығыш яһап (йәғни Н. К. Крупская үлгәндән һуң 4 көн үткәс), былай тигән: «Бөгөн дә, иртәгә лә, алдағы көндәрҙә лә, артабан да беҙҙең тормошта бөгөнгө матәм көнө иҫкә алынасаҡ. Беҙ бөгөн Лениндың дуҫын, коммунистик тәрбиә биреҙең ҙур эшмәкәре, заманыбыҙҙың бөйөк гуманисы, большевиктар партияһында яңы дәүер, шул иҫәптән кеше тәрбиәһендә яңы осорҙо булдырған иптәште, Надежда Константиновна Крупскаяны ерләйбеҙ»[40].

А. С. Макаренко менән Н. К. Крупскаяның үҙ-ара мөнәсәбәттәрен ентекләберәк Г. Хиллиг тикшерә, ул ошо мәсьәләгә «Макаренко һәм Крупская» мәҡәләһен бағышлаған[43].

Макаренко һәм Сорока-Росинский

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Билдәләп үтергә кәрәк, Макаренко үҙе ошо осорҙағы икенсе билдәле уҡытыусы В. Н. Сорока-Росинскийҙың «Республика ШКИД» китабында беллетристик һүрәтләнгән тәжрибәһенә ҡаты тәнҡит белдерә. Р. Шендерованың хәтирәләрендә 1920-се йылдарҙа хөкүмәттә мәғариф һәм социаль тәрбиә мәсьәләләре өсөн яуап биргән Крупская бөтә Союз педагогик кәңәшмәләренең береһендә «ниндәйҙер Сорока» ысулдарын тәнҡитләй һәм уның "эшмәкәрлеге"нә А. С. Макаренконың хеҙмәт аныҡлығы ярылып ятҡан ысулдарын ҡаршы ҡуя.

Макаренко тәжрибәһен өйрәнеү

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Макаренконы өйрәнеү буйынса тәүге совет кандидатлыҡ диссертацияһы 1941 йылдың 21 июнендә Мәскәүҙә К. Либкнехт исемендәге индустриаль-педагогия институтының Ғилми советында Иван Фёдорович Козлов тарафынан яҡлана. Һуңынан ул тәүҙә Антон Семёнович Макаренконың һайланма әҫәрҙәрен, һуңынан әҫәрҙәренең тулы йыйынтығын баҫтырып сығарыу буйынса тырышлыҡ һала һәм «О педагогическом опыте А. С. Макаренко» китабын әҙерләй[44].

Сит ил "макаренко тәжрибәһен өйрәнеү ғилеме"ндә 1968 йылда Германия Федератив Республикаһында нигеҙләнгән А. С. Макаренконың мираҫын өйрәнеү буйынса лаборатория алдынғы урынды биләй. Ул иң ҙур «остфоршунг» педагогик учреждениеның — Марбург университетының сағыштырма педагогика тикшеренеү үҙәгенең бүлексәһе булып тора. Унда Макаренконың эштәрен немец һәм рус телдәрендә баҫтырып сығарырға, цензура аҡсаларын тергеҙергә тырыштылар, әммә 1982 йылда, ете том сыҡҡандан һуң, баҫма туҡтатыла.[45] Рәсәй һәм сит ил макаренко белгестәре араһында профессор Германия Федератив Республикаһы ғалимы, Рәсәй мәғариф академияһының сит ил ағзаһы, Украинаның һәм Милли педагогия академияһының 2002 йылға тиклемге ағзаһы, Халыҡ-ара Макаренко ассоциацияһы ағзаһы Гётц Хиллиг танылыу алды. 2013 йылдың 19 июненән ММА-ны Рим Ла Сапиенца (La Sapienza) университеты профессоры Никола Сичилиано де Кумис (Италия, Рим) етәкләй. Ә философия фәндәре кандидаты. Кораблёва Т. Ф. шул уҡ йылда Рәсәй Макаренко ассоциацияһы етәксеһе итеп һайлана.[46]

Макаренконың цитаталары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«Кешене бәхетле булырға өйрәтергә ярамай, әммә уны бәхетле булырлыҡ итеп тәрбиәләргә мөмкин».

— А. С. Макаренко Лекции о воспитании детей

«Әгәр һәләттәр аҙ икән, яҡшы уҡыуҙы талап итеү файҙаһыҙ ғына түгел, енәйәт тә. Яҡшы уҡырға мәжбүр итергә ярамай. Был фажиғәле эҙемтәләргә килтереүе ихтимал». Валентина Постовалова. Макаренко, которого всем нам необходимо знать[47]

— Валентина Постовалова. «Макаренко, которого всем нам необходимо знать»

Аңлатма. Макаренко һәр уҡыусының мәктәптә 2-3 «яратҡан» фәне (түңәрәге, секцияһы, театрҙа, оркестрҙа ҡатнашыу мөмкинлеге һ.б.) булыуын, уның буйынса ҙур теләк менән шөғөлләнеүен; шулай уҡ кешенең көсө етерлек булған һөнәр үҙләштереүен талап итә. Йәғни эшһеҙлекте бөтөнләй өнәмәй.

«Тәрбиә һәр ваҡыт, хатта һеҙ өйҙә булмағанда ла бирелә.
„Тәүәккәлләүҙән баш тартыу — ул ижадтан баш тартыу“.
„Үҙ-үҙеңде тәрбиәләү гимнастикаһы булмаһа, һүҙ менән генә тәрбиәләү — иң енәйәти зыян“.
»Һеҙ уларға ҡарата һуңғы дәрәжәлә ҡоро, бәйләнсек талапсан була алаһығыҙ, уларҙы күрмәмеш тә булырһығыҙ… әгәр эшегеҙ, белемегеҙ, уңышығыҙ менән ялт итеп тормайһығыҙ икән, боролоп ҡараһағыҙ ҙа ҡарамаһағыҙ ҙа: улар һеҙҙең яҡлы… Һәм киреһенсә, ниндәй генә яғымлы, ҡыҙыҡтырып һөйләшһәгеҙ ҙә, изге күңелле һәм алсаҡ булһағыҙ ҙа… әгәр һеҙҙең эшегеҙ уңышһыҙлыҡтар һәм убылыуҙар менән оҙатыла икән, әгәр һәр аҙымығыҙҙа үҙ эшегеҙҙе белмәүегеҙ күренһә… һеҙ күрә алмаусанлыҡ һәм кәмһетеүҙән башҡа бер ҡасан да, бер нәмәгә лә ирешмәҫһегеҙ… ".

Эшен дауам итеүселәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

А. С. Макаренко системаһын тәнҡитләүҙең киң таралған алымдарының береһе, был система үҙен барлыҡҡа килтергән кеше ҡулында ғына яҡшы эшләне, тигән раҫлауҙар. А. С. Макаренконың үҙенең әҫәрҙәрендә системаның үҙенән-үҙе һәм күбеһенсә художестволы-фәнни тасуирлау рәүешендә ентекле һүрәтләнеүе, шулай уҡ уның күп йыллыҡ уңышлы эшмәкәрлеге менән дә был кире ҡағыла.

А. С. Макаренконың эшмәкәрлеген дауам итеүселәр араһында уның тәрбиәләнеүселәренән тәү сиратта Семён Афанасьевич Калабалинды (1903—1972) һәм уның хәләл ефете Галина Константиновнаны[48] (1908—1999, "Педагогик поэма"ла — Семён Карабанов һәм Галина Подгорнаяны («Черниговтан»), шулай уҡ сәйәси эшмәкәр Явлинский Алексей Григорьевичты[49] (1915—1981), билдәле сәйәси эшмәкәр Явлинский Григорий Алексеевичтың атаһын атарға була.

Макаренконың ҡайһы бер тәрбиәләнеүселәре тормошта башта икенсе юлды һайлай, ләкин күпмелер ваҡыттан һуң тәрбиәүи эшмәкәрлегенә мөрәжәғәт итә. 15 йылдан ашыу диңгеҙҙә хеҙмәт иткәндән һуң, Украинала сирек быуат «Алмазный» интернатын етәкләгән Л. В. Конисевич киң билдәле, был уҡыу йортонда сәскәлектәр, баҡсаларҙы мауығып ҡарау — тәрбиә нигеҙендә. Леонид Вацлавович ғүмеренең һуңында «Нас воспитал Макаренко» исемле китабында Дзержинский исемендәге Коммуналағы тормош һәм хеҙмәт тураһында тәрбиәләнеүсе күҙлешенән ентекле иҫтәлектәр әҙерләп өлгөрҙө[50].

Антон Семёновичтың тәрбиәләнеүселәре булмаған эйәреүселәр араһында профессор В. В. Кумариндың (1928—2002, Владимир өлкәһе балалар йортонда Макаренко системаһын уңышлы индереүҙән башлай) фамилияһы билдәле, үҙенең ғилми эшмәкәрлеген һәм ике диссертацияһын Макаренко системаһын өйрәнеүгә бағышлай, Г. М. Кубраков (Ҡаҙағстан), И. А. Зязюн (Украина), шулай уҡ А. А. Католиков, А. А. Захаренко, А. С. Гуревич, В. М. Макарченкова һ.б.

А. С. Макаренконың коллективты ойоштороу тураһындағы идеяларын (йолаларға таяныу, педагогтар коллективы фекерҙәштәр берләшмәһе булараҡ, педагогтар коллективы, яуаплы бәйләнештәр мөнәсәбәттәрен булдырыу, балалар үҙидараһы һ.б.) педагог Фёдор Фёдорович Брюховецкий Краснодарҙа үҫтерә (инициативаһын СССР Педагогика Фәндәре Академияһының тәжрибәле педагогик майҙансығы итеп дөрөҫ билдәләй). Гуманизм принциптарына нигеҙләнгән балалар һәм өлкәндәрҙең ижади коллективын ойоштороп, Ф. Ф. Брюховецкий был идеяларҙы массауи мәктәп практикаһында ижади ҡуллана һәм, һуғыштан һуңғы йылдарҙа тәрбиә биреүҙең социаль шарттарын иҫәпкә алып, үҙенсәлекле йөкмәтке менән тулыландыра[51].

М. Горький исемендәге колонияның һәм Ф. Э. Дзержинский исемендәге Коммунаның күп кенә хеҙмәткәрҙәре һәм уҡытыусылары ла А. С. Макаренконың тәжрибәһен пропагандалау менән шөғөлләнеүен дауам итә. Тәү сиратта колонияның һәм Коммунаның кластан тыш эште төп ойоштороусыһы — Виктор Терскийҙы («Педагогик поэмала» — В. Н. Перский) һәм М. Горький исемендәге колонияның баш агрономы — арыу-талыуҙы белмәгән Н. Э. Ферены ("Педагогик поэма"ла — Шере), М. Горькийҙың эштән китеү менән, ауыл хужалығы фәненә тотона, әммә А. С. Макаренко менән хеҙмәттәшлек итеү тәжрибәһен хәтерләй һәм уның тураһында «Мой учитель» тигән китап яҙа.

1960 йылдар уртаһында «ауыр» үҫмерҙәр менән шөғөлләнгән комсомол вәкилдәре үҙҙәрен Макаренко хәрәкәтенең ҡыҙыҡһыныусан дауамы итеп күрһәтә. Уларҙың ҡайһы берҙәре, мәҫәлән, Виталий Аркадьевич Ерёмин, Владислав Алексеевич Ширяев, А. С. Макаренконың тәжрибәһен һәм алымдарын аңлы рәүештә файҙаланды, был хаҡта үҙҙәренең педагогик тәжрибәһен тасуирлауҙа телгә ала[52][53].

«Уҡыу производствоһы» исеме алған Харьков трактор заводының уҡыу цехында өлкән класс уҡыусыларының уҡыу һәм етештереү хеҙмәтен берләштереүҙе педагогика фәндәре докторы, профессор П. А. Ярмоленко ҡуллана. Ғалимдың тикшеренеүҙәре һәм П. А. Ярмоленко етәкселегендә йәштәргә хеҙмәт тәрбиәһе биреү һәм уларға һөнәри йүнәлеш биреү буйынса ХТЗ-ның уҡыу цехы эше Ленин комсомолы премияһы (1971) менән билдәләнә, СССР Мәғариф министрлығы коллегияһы, Профсоюздың Үҙәк Комитеты Президиумы һ.б. тарафынан хуплана.

2003 йылдан (А. С. Макаренконың тыуыуына 115 йыл тулыу айҡанлы) «Народное образование» («Халыҡ мәғарифы») журналы Рәсәй Макаренко ассоциацияһы менән берлектә Макаренко мәктәп-хужалыҡтар конкурсын үткәрә башлай, Макаренко уҡыуҙарын үткәреү тергеҙелә. Был конкурс 14 йылдан ашыу уҙғарылған осорҙа унда Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән һәм өлкәләренән — Яҡут Республикаһынан һәм Краснодар крайынан Мәскәү өлкәһенә тиклем — тиҫтәләгән команда ҡатнашты ла инде.[54]

Шулай итеп, ҡайһы бер авторҙарҙың, мәҫәлән, журналист Андрей Нуйкиндың[55], Макаренконың тәжрибәһе А. С. Макаренконың ниндәйҙер үҙенсәлекле һәләттәре һәм шәхси сифаттары менән ныҡ бәйләнгән, шуға күрә һуңғараҡ бер тапҡыр ҙа уңышлы ҡабатланмаған һәм, унан да бигерәк, бөгөн ҡабатланмай тигән раҫлауҙары ысынбарлыҡҡа тап килмәй. Шул уҡ ваҡытта, тәрбиәләнеүселәрен әҙерләгәндә тәрбиә һәм педагогик хата өсөн күпселек мәктәп коллективтарының һиҙелерлек яуаплылығы булмауы (был хаҡта А. С. Макаренко үҙе лә күп яҙған), шулай уҡ беҙҙең илебеҙҙәге совет, һәм вариҫлыҡ буйынса, хәҙерге Рәсәйҙә сыҡҡан закондарҙың үҙенсәлеге (шул иҫәптән «балаларҙы эшкә егеүҙән һаҡлау» тар һәм бер яҡлы аңлайышлы тыйыуҙар (шул иҫәптән хеҙмәттән һаҡлау теләгенән) эшлекле (шул иҫәптән техник йәһәттән булышлыҡ итеү) А. С. Макаренко тәжрибәһен яңынан тергеҙергә теләүселәргә әлегә тиклем тәрбиә һәм педагогик әҙерләүҙә генә түгел, юридик һәм хужалыҡ өлкәләрендә лә талаптарҙың юғары булыуын танырға кәрәк.[56]

Макаренконың тәрбиәләнеүселәре — Бөйөк Ватан һуғышы геройҙары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Калабалин Семён Афанасьевич
  • Конисевич Леонид Вацлавович
  • Токарев Иван Демьянович
  • Цымбал Василий Тимофеевич — Советтар Союзы Геройы
  • Явлинский Алексей Григорьевич (1917—1981) — ике II дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ ордендарына һәм күп миҙалдарға лайыҡ (Явлинский Григорий Алексеевичтың атаһы)

А. С. Макаренко исеме менән бәйле ваҡиғалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • 1959 йылда А. С. Макаренконың үҫмерҙәр өсөн бер нисә әҫәре һәм күп өлөшө «Педагогик поэма» буйынса М. Э. Козаков һәм А. Б. Мариенгоф яҙған «Не пищать!» пьесаһы донъя күрә.
  • 1950-се йылдар башында «Простор» журналында П.Джуринская менән Н. Артемьевтың А. С. Макаренко әҫәрҙәре буйынса яҙылған «За нами пойдут» («Беҙҙең арттан барырҙар») пьесаһы баҫыла.[57] Пьеса Алматы ҡалаһы Авиаторҙар мәҙәниәт йортоноң үҙешмәкәр театрында ҡуйыла.
  • 2011 йылдың 24 октябрендә Харьковта (Сумская урамы, 128; М. Горький паркы ҡаршыһында) А. С. Макаренконың һәйкәле һүтелә һәм күсерелә[58]. 1969 йылда эшселәр аҡсаһына төҙөлгән һәйкәл йәнә Харьковтың «ФЭД» машиналар эшләү заводының һаҡланған территорияһында ҡуйыла.

Әҫәрҙәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
См. Электронный архив произведений А. С. Макаренко

Романдары һәм повестары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тәрбиә тураһында хеҙмәттәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хикәйәләре һәм очерктары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • О человеческих чувствах (1937)
  • Из истории героизма (1937)
  • Гришка (1937)
  • Случай в походе (1937)
  • В день Первого Мая (1937)
  • Несколько часов на канале (1937)
  • Три разговора (1937)
  • Незабываемая встреча (1938)
  • Симфония Шуберта (1938)
  • Премия (1938)
  • Доктор (1938)
  • Преподаватель словесности (1938 йылда яҙылған, 1940 йылда баҫылған)
  • Домой хочу (1939)
  • Новые годы (1941 йылда баҫылған)
  • В библиотеке (1941 йылда баҫылған)
  • Сборник рассказов

Пьесалары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Киносценарийҙары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҫәрҙәр йыйынтыҡтары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Избранные педагогические сочинения в четырёх томах. — М.: изд. АПН РСФСР, 1949 — 26 500 экз.
  • Сочинения в семи томах. — М.: изд. АПН РСФСР, 1950—1952. — 50 000 экз.
  • Сочинения в семи томах. — М.: изд. АПН РСФСР, 1957—1958. — 175 000 экз.
  • Собрание сочинений в пяти томах. — М.: «Правда», 1971. — 375 000 экз. — (Библиотека «Огонёк». Отечественная классика)
  • Избранные педагогические сочинения в двух томах. — М.: «Педагогика», 1977 — 40 000 экз., 1978 — 10 000 экз.
  • Избранные произведения в трёх томах. — Ҡалып:К: «Радянська школа», 1983—1984, — 110 000 экз.
  • Педагогические сочинения в 8-и томах. — М.: «Педагогика», 1983–1986. — 50 000 экз. на портале НПБ им. К.Д. Ушинского:
  • Избранные произведения в трёх томах. — К.: «Радянська школа», 1985 — 65 000 экз.
  • Собрание сочинений в четырёх томах. — М.: «Правда», 1987. — 1 500 000 экз. — (Библиотека «Огонёк». Отечественная классика)

Шахматы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Макаренко шахматы.
  • 1920-се йылдарҙа педагог үҙе уйлап сығарған Макаренко шахматтары.[59][60]

Фильмографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хәтер

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Файл:Makarenko monument.JPG
Харьковта Макаренко һәйкәле. 2011 йылда «Харьковский машиностроительный завод» «ФЭД» Дәүләт предприятиеһы территорияһына күсерелгән[58].
А. С. Макаренко миҙалы
  • Харьков ҡалаһында А. С. Макаренко һәйкәле (1969). Скульпторы — М. Ф. Овсянкин, архитекторы — Э. Ю. Черкасов. «ФЭД» Харьков машиналар эшләү заводы дәүләт унитар предприятиеһы биләмәһендә заводтың иң билдәле хеҙмәткәренә ҡуйыла.
  • Харьков өлкәһе Дергачёв районы Подворки ауылында А. С. Макаренко һәйкәле.
  • «А. М. Горький һәм А. С. Макаренко» скульптура төркөмө. 1968. Куряж хеҙмәт тәрбиәһе колонияһы, Харьков өлкәһе.
  • Киевта Леонтович урамындағы 6А йортонда А. С. Макаренконың мемориаль таҡтаташы. Унда педагог-яҙыусы 1935—1936 йылдарҙа йәшәгән.

Уҡыу йорттары һәм тәрбиә учреждениелары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Краснодарҙа А. С. Макаренко исемендәге 12-се лицей МАОУ

Урамдар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Музейҙар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Файл:Мемориальная доска педагогу Антону Макаренко.JPG
Мемориальная доска Макаренко на улице Пржевальского в Смоленске.
Рәсәй
Украина

Макаренко исемендәге наградалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • А. С. Макаренко миҙалы (УССР) «Мәғариф һәм педагогия фәне өлкәһендәге ҡаҙаныштары өсөн» (1964 йылда булдырылған).
  • А. С. Макаренко миҙалы («Халыҡ мәғарифы» журналы һәм Халыҡ-ара Макаренко ассоциацияһы тарафынан 2003 йылда (А. С. Макаренконың тыуыуына 115 йыл тулыуға ҡарата) булдырылған[64].
  • А. С. Макаренко исемендәге (педагогия буйынса) премия — совет заманында булған. 1988 йылғы лауреаттар араһында — С. А. Шмаков.
  • Рәсәй Макаренко ассоциацияһының «Мәғариф һәм педагогия фәне өлкәһендәге ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы (2021 йылда булдырылған).
Филателияла
А. С. Макаренко һүрәте төшөрөлгән СССР почта маркаһы
  • 1978 йылда нәфис маркалы конверт сығарылған.
  • 1987 йылда нәфис маркалы конверт сығарылған.
  • 1988 йылда СССР почта маркаһы сығарылған.
  • 2013 йылда нәфис маркалы конверт сығарылған (125 йәшенә).
Башҡалар
  • 1988 йылдың 31 майында 1978 йылда совет астрономы Л. В. Журавлёва асҡан йондоҙлоҡ А. С. Макаренко хөрмәтенә аталған[65].

Шулай уҡ ҡарағыҙ

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Элгәреләре
  • Неплюев Николай Николаевич (Крестовоздвиженский хеҙмәт туғандашлығына нигеҙ һалыусы).
  • Рачинский Сергей Александрович — күп кенә ауыл мәктәптәренә нигеҙ һалыусы, билдәле тәрбиәсе һәм педагог.
  • Шацкий Станислав Теофилович — танылған педагог һәм яҙыусы, «Бодрая жизнь» колонияһына нигеҙ һалыусы, етәксеһе, үҙ сиратында Лев Николаевич Толстойҙың педагогик тәжрибәһенә таянған.
Рәсәйҙәге һәм СССР-ҙағы замандаштары
  • Макаренко Виталий Семёнович
  • Погребинский Матвей Самойлович — Болшев хеҙмәт коммунаһына нигеҙ һалыусы, етәксеһе
Сит илдәрҙәге замандаштары
  • Дьюи Джон — америка философы һәм педагогы
  • Кершенштейнер Георг
Ижады
  • Педагогическая поэма
Булдырған һәм етәкләгән учреждениелары
  • Горький исемендәге колония
  • Дзержинский исемендәге коммуна
Макаренко менән бәйле энциклопедик мәҡәләләр
  • Макаренковедение
  • Воспитание детей
  • Детский труд
Арҡалаштары, эйәреүселәре һәм тикшеренеүселәре — подробный список см. Макаренковедение

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118576585 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  3. ↑ Архив изобразительного искусства — 2003.
  4. ↑ МАКАРЕНКО Антон Семенович // Русская литература XX века. Прозаики, поэты, драматурги (урыҫ) / под ред. Н. Н. Скатов — 2005. — С. 499—501. — ISBN 5-94848-262-6
  5. ↑ 5,0 5,1 Макаренко Антон Семёнович // ПроДетЛит (урыҫ) — 2019.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Makarenko, Galina Stachijevna // Чешская национальная авторитетная база данных
  7. ↑ Anton Makarenko // Encyclopædia Britannica (ингл.)
  8. ↑ цит. по Кораблёва Т. Ф. Философско-этические аспекты теории коллектива А. С. Макаренко. 2014 йыл 8 май архивланған. : Автореф. канд. дис. … канд. филос. наук. — М., 2000. — С. 3.
  9. ↑ Filonov, G. N. (1994) 'Anton Makarenko (1888—1939)' 2015 йыл 24 сентябрь архивланған., in Prospects: the quarterly review of comparative education UNESCO: International Bureau of Education, Paris. vol. XXIV, no. 1/2, 1994, p. 77-91.
  10. ↑ Кумарин , В. В. Педагогика стандартности или почему детям плохо в школе : [арх. 8 май 2014]. — М. : Ассоциация независимых педагогов, 1996. — 64 с. — 200 экз. — ББК 67.
  11. ↑ В официальной биографии Макаренко за авторством Балабановича Е. З. (М., 1963) его мать указана как «дочь солдата из Николаева».
  12. ↑ Хиллиг, Гётц. К вопросу национального самосознания А. С. Макаренко 2016 йыл 6 март архивланған..
  13. ↑ Макаренко В. С., 1985, С. 79
  14. ↑ В последний путь 2014 йыл 18 ғинуар архивланған. (газетные сообщения от апреля 1939 г. по поводу ухода А. С. Макаренко)
  15. ↑ Конисевич Л. В. Нас воспитал Макаренко. 2019 йыл 28 июль архивланған.(pdf] под науч. ред. к.п.н. Опалихина В. М. — Челябинск: ИУУ, 1993 г. 331 с. (См. со с. 100 и далее о приезде польской делегации)
  16. ↑ Известия. 1933. 29 августа.
  17. ↑ «Дзержинец», 1939, № 4, 20.01., с. 2.
  18. ↑ Но уже на следующий год он подает рапорт с просьбой перевести его в запас.Он презирал институт семьи, не имел детей, но стал великим педагогом: история жизни Антона Макаренко. 2022 йыл 11 ғинуар архивланған.
  19. ↑ Ширяев В. Камни с дороги надо убирать. — М.: «Молодая гвардия», 1990. — ISBN 5-235-01525-8.
  20. ↑ Хиллиг, Гётц. Испытание властью. Киевский период жизни Макаренко (1935—1937 гг.) // В сб. В поисках истинного Макаренко. Русскоязычные публикации (1976—2014) 2021 йыл 29 июль архивланған.. Полтава: ПНПУ им. В. Г. Короленко. Издатель Шевченко Р. В., 2014 г. 778 с. ISBN 978-966-8798-39-9. (обложка и оглавление книги 2020 йыл 23 ғинуар архивланған.). С. 264—390.
  21. ↑ Хиллиг, Гётц. По следам необыкновенной дружбы: Антон Макаренко — Маргарита Барская // в сб. В поисках истинного Макаренко. Русскоязычные публикации (1976—2014) 2021 йыл 29 июль архивланған.. Полтава: ПНПУ им. В. Г. Короленко. Издатель Шевченко Р. В., 2014 г. 778 с. ISBN 978-966-8798-39-9. С. 719—746.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 Hillig, Götz. Geschichten aus der zeit der wirren (1938-1941): vom Leidensweg des Schriftstellers Makarenko, vom plotzlichen Tod des Menschen Makarenko und von der wundersamen Auferstehung des Padagogen Makarenko (нем.). — 1989. — S. 70—86.
  23. ↑ Балабанович Е. З. А. С. Макаренко: очерк жизни и творчества. — М.: Гос. изд-во культурно-просветительной литературы, 1951. — С. 196.
  24. ↑ В ряде публикаций — «Кандратьева».
  25. ↑ Новодевичье кладбище — Макаренко Антон Семёнович. Дата обращения: 20 ғинуар 2013. Архивировано из оригинала 9 апрель 2016 года. 2016 йыл 9 апрель архивланған.
  26. ↑ 26,0 26,1 Макаренко В. С., 1985, С. 91
  27. ↑ Макаренко В. С., 1985, С. 87
  28. ↑ Макаренко В. С., 1985, С. 103—104
  29. ↑ Макаренко В. С., 1985, С. 95
  30. ↑ Макаренко В. С., 1985, С. 96
  31. ↑ Макаренко В. С., 1985, С. 92—97
  32. ↑ Олимпиада Витальевна Макаренко (Васильева) 2019 йыл 20 февраль архивланған. на портале Родовод. Ру
  33. ↑ Хиллиг, Гётц. Как мы нашли брата А. С. Макаренко // в сб. В поисках истинного Макаренко. Русскоязычные публикации (1976—2014) 2021 йыл 29 июль архивланған.. Полтава: ПНПУ им. В. Г. Короленко. Издатель Шевченко Р. В., 2014 г. 778 с. ISBN 978-966-8798-39-9. С. 184—187
  34. ↑ Макаренко В. С., 1985, С. 2
  35. ↑ Антон Семёнович Макаренко на сайте «Хронос». Дата обращения: 18 март 2012. Архивировано 24 март 2013 года.
  36. ↑ Макаренко А. С. Педагогическая поэма. Эпилог. Дата обращения: 4 октябрь 2006. Архивировано 26 апрель 2013 года.
  37. ↑ 37,0 37,1 Хиллиг Г. К вопросу национального самосознания А. С. Макаренко // «Cahiers du monde russe et soviétique». — 1989. — Janvier-Juin.— Vol. 30. — № 1-2. — pp. 137—158. 2016 йыл 6 март архивланған.
  38. ↑ Конисевич Л. В., 1993, Ч 1. — Гл. 22. Благодарность в приказе
  39. ↑ Макаренко А. С. Письма А. М. Горькому. Письмо от 5 октября 1932 г. 2016 йыл 5 февраль архивланған.
  40. ↑ 40,0 40,1 В последний путь (прощание с А.С.Макаренко, апрель 1939 г.). Дата обращения: 22 апрель 2015. Архивировано 18 ғинуар 2014 года.
  41. ↑ Погребинский М. С. Фабрика людей
  42. ↑ Богуславский М. В. А. С. Макаренко и М. С. Погребинский. Переплетение судеб и систем 2016 йыл 6 март архивланған. // «Альманах Макаренко». — 2009. — № 2. — C. 54-66.
  43. ↑ Хиллиг, Гётц. Макаренко и Крупская. // в сб. В поисках истинного Макаренко. Русскоязычные публикации (1976—2014) 2021 йыл 29 июль архивланған.. Полтава: ПНПУ им. В. Г. Короленко. Издатель Шевченко Р. В., 2014 г. 778 с. ISBN 978-966-8798-39-9. С. 188—197.
  44. ↑ Козлов И. Ф. О педагогическом опыте А. С. Макаренко. Кн. для учителя 2017 йыл 15 декабрь архивланған.. — М.: «Просвещение», 1987. — 159 с.
  45. ↑ Gesammelte Werke, («Marburger Ausgabe») / под ред. L. Froese, тт. 1-5, 7, 9, — Ravensburg-Stuttgart 1977—1982.
  46. ↑ О Международной макаренковской ассоциации на странице Пед. музея А. С. Макаренко (Москва). Дата обращения: 14 март 2013. Архивировано 7 декабрь 2014 года.
  47. ↑ Валентина Постовалова. Макаренко, которого всем нам необходимо знать // «Народное образование». — 2002. — № 10. — С. 196—201.
  48. ↑ Калабалин С. А., Калабалина Г. К. Слово об учителе и о себе(недоступная ссылка)
  49. ↑ А. Г. Явлинский (1915—1981). Краткая биографическая справка. Дата обращения: 5 август 2010. Архивировано 31 июль 2013 года.
  50. ↑ Конисевич Л. В., 1993
  51. ↑ Брюховецкий. Российская педагогическая энциклопедия. Дата обращения: 5 июнь 2012. Архивировано 5 март 2016 года.
  52. ↑ Ерёмин В. А. Отчаянная педагогика. 2017 йыл 5 май архивланған. — М.: 2006.
  53. ↑ Ширяев В. А. Полустанок юности. 2017 йыл 15 декабрь архивланған. М.: «Молодая гвардия», 1979. — 175 с.
  54. ↑ Конкурс Макаренко 2016 йыл 8 сентябрь архивланған. // Об истории проекта на портале его учредителя — ИД «Народное образование»
  55. ↑ Андрей Нуйкин. Страсти по Макаренко 2017 йыл 2 август архивланған.
  56. ↑ [Кушнир, Алексей Михайлович|Кушнир А. М.], Григорьев Д. В. Новая главная точка 2016 йыл 16 декабрь архивланған. // Альманах Макаренко, 2008, № 2. C. 7-8.
  57. ↑ О пьесе П. Джуринской и Н. Артемьева «За нами пойдут» в РГАЛИ. Дата обращения: 29 апрель 2020. Архивировано 27 апрель 2019 года. 2019 йыл 27 апрель архивланған.
  58. ↑ 58,0 58,1 В Харькове разобран и перевезён памятник А. С. Макаренко. Дата обращения: 24 октябрь 2011. Архивировано 26 октябрь 2011 года.
  59. ↑ Zdzisław Nowak: 50 táblás játék — A malomtól a góig (Gondolat Kiadó, 1982).
  60. ↑ Láng Attila D.: Játékvilág 2022 йыл 22 май архивланған. (Magyar Elektronikus Könyvtár)
  61. ↑ История детского дома на немецком. Дата обращения: 24 сентябрь 2019. Архивировано из оригинала 24 сентябрь 2018 года. 2018 йыл 24 сентябрь архивланған.
  62. ↑ Horario: Instituto Antón Makárenko en Lázaro Cárdenas. todos-los-horarios.mx. Дата обращения: 6 февраль 2016.
  63. ↑ Основан в 1978 году в честь 90-летия со дня рождения А. С. Макаренко.
  64. ↑ Справка об учреждении медали А. С. Макаренко и её фото на странице Пед. музея А. С. Макаренко в Москве. Дата обращения: 4 ноябрь 2015. Архивировано 25 март 2022 года.
  65. ↑ Citation for (3214) (ингл.).

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
q: Макаренко, Антон Семёнович Викиөҙөмтәлә
s: Макаренко, Антон Семёнович Викикитапханала
commons: Макаренко, Антон Семёнович Викимилектә
Макаренковская энциклопедия

А. С. Макаренко: школа жизни, труда, воспитания. Учебная книга по истории, теории и практике воспитания. В 9-ти томах. Нижний Новгород, 2007—2017 гг.

Издания Марбургского университета

Тәнҡит һәм икеләнеүҙәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Макаренко_Антон_Семёнович&oldid=1244180» битенән алынған