Эйфель башняһы
.svg){kind=small}
Эйфель башняһы (франц. tour Eiffel, IPA: [tu.ʁ‿ɛ.fɛl]) — Париж үҙәгендәге металл башня, уның иң танылған, иҫтәлекле архитектура ҡоролмаһы. Баш конструктор Густав Эйфель хөрмәтенә атала; Эйфель үҙе уны ябай ғына «300 метрлыҡ башня» (tour de 300 mètres) тип атай.
Һуңынан Париждың символы булып киткән башня 1889 йылда төҙөлә һәм башта 1889 йылда Парижда үткән Бөтә донъя күргәҙмәһенә инеү урынындағы ваҡытлыса ҡоролма булараҡ уйланыла.
Эйфель башняһы донъяла түләүле булып торған[13], кеше иң күп йөрөгән һәм иң күп фотоға төшөрөлгән иҫтәлекле урын тип атала[14].
Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Проект әҙерләү һәм һайлау[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
1889 йылғы Бөтә донъя йәрминкәһе Парижда үтә һәм бөйөк француз инҡилабының йөҙ йыллығына тап килтерелә. Париж ҡала хакимиәте билдәле француз инженерҙарына архитектура конкурсында ҡатнашыу тәҡдиме менән мөрәжәғәт итә. Бындай конкурста илдең инженер-технологик ҡаҙаныштарын күрһәтеүсе ҡоролма булдырырға кәрәк ине.
Шул иҫәптән ошондай тәҡдим Густав Эйфелдең инженер бюроһына ла килә. Уның әҙер фекере булмай, әммә, кисектерелгән проекттарҙы ҡарап сығып, үҙенең хеҙмәткәре Морис Кёшлен (французса) (йәки Кёхлен немец әйтелешендә) эшләгән бейек башняның эскизын таба. Уны эшләп бөтөүҙә башҡа хеҙмәткәр, Эмиль Нугье (франц.) ҡатнаша. 300 метрлыҡ тимер башняның һыҙмалары конкурсҡа тәҡдим ителә. Яҡынса 1884 йылдың 18 сентябрендә Густав Эйфель үҙенең хеҙмәткәрҙәре менән берлектә проектҡа патент ала, ә һуңынан уларҙан башҡа бер кемгә лә бирелмәй торған айырым хоҡуҡ һатып ала.
Бөтә донъя күргәҙмәһенең архитектура ҡиәфәтен билдәләүсе дөйөм француз архитектура һәм инженер проекттары конкурсы 1886 йылдың 1 майында башлана. Конкурста 107 дәғүәсе ҡатнаша, уларҙың күпселеге ниндәйҙер кимәлдә Эйфель тәҡдим иткән башня проектын ҡабатлай. Шулай уҡ төрлө экстравагант идеялар ҡарала, шул иҫәптән, мәҫәлән, Бөйөк француз инҡилабын иҫкә төшөрөргә тейеш булған гигант гильотина. Тағы бер тәҡдим таш башня була, әммә иҫәпләүҙәр һәм үткән тәжрибә күрһәтеүенсә, 169 метрлыҡ Вашингтон монументына ҡарағанда ла юғарыраҡ таш ҡоролма төҙөү бик ауыр булыр ине, был ҡоролманы төҙөү өсөн АҠШ бер нисә йыл элек ғәйәт ҙур көс һала.
Эйфель проекты дүрт еңеүсе иҫәбенә инә, һуңынан инженер, конструкцияның тәүге инженер һыҙмаһы менән декоратив вариант араһында уртаҡ фекер табып, уға һуңғы үҙгәрештәр индерә. Комитет, ахыр сиктә, Эйфель планын хуплай. Конкурстың беренсе призын яулағандан һуң, Эйфель һоҡланып: «Франция 300 метрлыҡ флагштоклы берҙән-бер ил буласаҡ!» — тип ҡысҡыра.
Нугье менән Кёхлендың тәүге проекты эстетик йәһәттән үтә «ҡоро» була һәм Париж бөтә донъя күргәҙмәһе биналарына ҡуйылған талаптарға яуап бирмәй, архитектура төҙөлөшө нәзәкәтле булырға тейеш була. Башня талапсан Париж йәмәғәтселегенең зауығына тап килһен өсөн, архитектор Стефан Совестрға уның художестволы бөтөнлөгө өҫтөндә эшләү йөкмәтелә.
Башняның цоколь таяуҙарын таш менән тышларға,
уның таяуҙарын һәм беренсе ҡат платформаһын бер үк ваҡытта күргәҙмәнең төп инеү урыны итеп, мөһабәт аркалар ярҙамында тоташтырырға, башня ҡаттарында киң быяла залдар урынлаштырырға, башняның өҫкө өлөшөнә түңәрәкләнгән форма бирергә һәм уны биҙәү өсөн төрлө декоратив элементтар ҡулланырға тәҡдим итә.
1887 йылдың ғинуарында Эйфель, дәүләт һәм Париж муниципалитеты килешеүгә ҡул ҡуя, уға ярашлы башня Эйфелгә 25 йыл шәхси файҙаланыу срогы менән ҡуртымға тапшырыла һәм башня төҙөлөшөнә киткән бөтә сығымдарҙың 25 процентын тәшкил иткән 1,5 миллион алтын франк аҡсалата грант ҡарала. 1888 йылдың 31 декабрендә етмәгән аҡсалар йәлеп итеү маҡсатында 5 миллион франклыҡ вәкәләтле капиталы булған акционерҙар йәмғиәте булдырыла. Был сумманың яртыһын өс банк һалған, икенсе яртыһын Эйфель үҙе һалған аҡса тәшкил итә.
Төҙөлөштө тамамлау бюджеты 7,8 млн франк тәшкил итә. Күргәҙмә барышында башня үҙен аҡлай, артабанғы файҙаланыу бик отошло эш булып сыға[15].
Гюстав Эйфель,фото Надар, 1888 йыл
Морис Кёшлен (фр.)баш.
Эмиль Нугье (фр.)баш.
Төҙөү[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Төҙөлөш эштәре ике йыл, ике ай һәм биш көн дауамында (1887 йылдың 28 ғинуарынан алып 1889 йылдың 31 мартына тиклем) 300 эшсе башҡара. Төҙөлөштөң рекордлы ваҡытта башҡарылыуына 18 038 металл деталдәренең теүәл үлсәмдәре һәм үтә юғары сифатлы һыҙмалар булышлыҡ итә, йыйыу өсөн 2,5 миллион сигә ҡулланыла[16][17].
Башняны билдәләнгән ваҡытта тамамлау өсөн, Эйфель күпселек осраҡта алдан эҙерләнгән өлөштәрҙе ҡуллана. Билдәләнгән урындарҙа тишектәр алдан уҡ быраулана, ә 2,5 миллион сигәнең өстән ике өлөшө алдан ҡуйыла. Йыйған урҙаларҙың береһенең дә ауырлығы 3 тоннанан артыҡ булмай, был билдәләнгән урындарға металл деталдәрҙе күтәреүҙе еңеләйтә. Башта бейек крандар ҡулланыла, ә конструкция уларҙың бейеклеген уҙып киткәс, эште Эйфель махсус проектлаған күсмә крандар менән башҡаралар. Улар буласаҡ лифттар өсөн һалынған рельстар буйлап хәрәкәт итәләр. Күтәргес ҡоролма башня мачталары тирәләй кәкрелек радиусы үҙгәреп торған кәкре траектория буйлап хәрәкәт итергә тейеш була. Башнялағы беренсе лифттар гидравлик насостар менән хәрәкәткә килтерелә. Беҙҙең көндәргә тиклем башняның көнсығыш һәм көнбайыш терәгендә 1899 йылда ҡуйылған ике тарихи «Fives-Lille» фирмаһы лифты ҡулланыла. 1983 йылдан уларҙың эшләүен электр двигателе тәьмин итә, ә гидравлик насостар һаҡланып ҡалған һәм ҡарап сығыу мөмкинлеге бар.
Башняның икенсе һәм өсөнсө ҡаттарын инженер Леон Эду төҙөгән вертикаль лифт тоташтыра ((франц. Léon Édoux; Эйфелдең Үҙәк юғары техник училищеһы буйынса синыфташы[18]). Был лифт үҙ-ара тигеҙләнеүсән ике кабинанан тора. Өҫкө кабина йөрөү оҙонлоғо 78 метр булған гидравлик цилиндр ярҙамында күтәрелә. Түбәнге кабина бер үк ваҡытта ҡаршы тигеҙләгес булып· хеҙмәт итә. Ерҙән 175 метр бейеклектә, майҙансыҡҡа ярты юлда, пассажирҙар икенсе лифтҡа күсеп ултырырға тейеш була. Һыу менән тәьмин ителгән ҡаттарҙа гидравлик баҫым тәьмин ителә. 1983 йылда ҡышын эшләй алмаған был күтәргесте «Отис» маркалы электр лифты алмаштыра. Ул дүрт каютанан тора һәм ике ҡат араһында тура бәйләнеш тәьмин итә.
Башняны төҙөү өсөн өҙлөкһөҙ эштәрҙең хәүефһеҙлегенә айырым иғтибар талап ителә, был Эйфелдең иң ҙур мәшәҡәте була. Төҙөлөш эштәре барышында үлемесле авариялар булмай, был шул ваҡыт өсөн ҙур ҡаҙаныш була.
Башня терәге өсөн нигеҙ соҡорҙары төҙөгәндә, Сена йылғаһы яҡын булғанлыҡтан, Эйфель күперҙәр төҙөүҙә индергән үҙ ысулын ҡуллана. Нигеҙҙең 16 кессонының һәр береһендә эш майҙаны була, уға баҫым аҫтында һауа һурҙырыла. Юғары баҫым арҡаһында бында грунтлы һыу үтә алмай, һәм эшселәр тупраҡты тотҡарлыҡһыҙ ҡаҙып, күсереп йөрөй ала.
Беренсе платформа Эйфель өсөн иң ҡатмарлы проблемаларҙың береһе була. Ҙур ағас баҫмалар 4 терәк һәм беренсе платформаның ғәйәт ҙур урҙаһын тоторға тейеш була. Дүрт ауыш таяу ҡом тултырылған металл цилиндрҙарҙа урынлаша. Ҡомдо яйлап сығарып һәм, шулай итеп, терәктәрҙе мөйөшкә дөрөҫ ауышлыҡта ҡуйырға була. Терәк нигеҙҙәрендәге өҫтәмә гидравлик күтәргестәр дүрт терәктең торошон тулыһынса көйләргә мөмкинлек бирә, шулай итеп, беренсе платформаны тимер менән нығытыуға теүәл көйләнергә мөмкин була.
Платформа горизонталь дөрөҫ ятыу менән, уны ауыш терәктәргә беркетәләр, күтәргестәрҙе алып ташлайҙар. Һуңынан башняның үҙендә төҙөлөш дауам итә. Эш әкрен, әммә өҙлөкһөҙ бара. Башняның күккә күтәрелә барыуы парижлылар араһында ғәжәпләнеү һәм һоҡланыу тыуҙыра. 1889 йылдың 31 мартында, соҡор ҡаҙыу эштәре башланыуға 26 айҙан да аҙыраҡ ваҡыт үткәс, беренсе тапҡыр 1710 баҫҡысҡа күтәрелеүгә Эйфель физик яҡтан көслө булған бер нисә чиновникты саҡыра ала.
Металл ҡоролма төҙөлөшөн башлау
1887 йылдың 7 декабре. Терәк төҙөлөшө
1888 йылдың 20 марты. Беренсе кимәлдең тамамланыуы
1888 йылдың 15 майы. Икенсе өлөштөң төҙөлөшөн башлау
1888 йылдың 21 авгусы. Икенсе кимәл тамамланыуы
1888 йылдың 26 декабре. Өҫкө өлөшөнөң төҙөлөшө
1888 йылдың 26 декабре. Өҫкө өлөшөнөң төҙөлөшө
Күргәҙмәнән һуң[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Эйфель менән тәүге килешеү буйынса, башня, төҙөлгәндән һуң 20 йыл үткәс, һүтелергә тейеш була.
Бина тиҙ арала һәм һоҡландырғыс уңышҡа өлгәшә. «Тимер ханымды» күреү өсөн күргәҙмәгә ярты йыл эсендә 2 миллиондан ашыу кеше килә. Йыл аҙағына төҙөлөшкә киткән бөтә сығымдарҙың дүрттән өс өлөшөн ҡайтарыу мөмкин була.
Әммә Париж һәм Францияның ижади интеллигенцияһы Эйфелдең ҡыйыу проектына ҡәнәғәтһеҙлек белдерә, һәм, төҙөлөш башланғандан алып, башня төҙөлөшөн туҡтатыу маҡсаты менән, Париж ратушаһына, ризаһыҙлыҡ белдереп, талаптар ебәрә. Яҙыусылар һәм рәссамдар металл конструкция ҡала архитектураһының йөҙөн үҙгәртер, баш ҡаланың быуаттар дауамында барлыҡҡа килгән уникаль стилен боҙор, тип ҡурҡа. Билдәле булыуынса, 1887 йылда 300 яҙыусы һәм рәссам (улар араһында Александр Дюма-ул, Ги де Мопассан һәм композитор Шарль Гунод) муниципалитетҡа протест акцияһы ебәрә, улар ҡоролманы «файҙаһыҙ һәм ҡот осҡос» тип һүрәтләй, «Парижда гигант түмәр кеүек мыҫҡыллы башня» тип тасуирлай:
|
20 йыл дауамында ҡала өҫтөндә ҡара табы кеүек һуҙылған нәфрәтле тимер һәм винттар колоннаһының имәнес күләгәһен ҡарарға мәжбүр буласаҡбыҙСемь чудес света. Ажурный Металл. Тәүге сығанаҡтан архивланған 17 февраль 2012. 28 май 2009 тикшерелгән.</ref>. | 
|
Тарихи анекдот бар.
Яҙыусы (Уильям Моррис[19] йәки Ги де Мопассан[20][21][22][23]) даими рәүештә башняның беренсе кимәлендәге ресторанда ашай. Ни өсөн шулай эшләгәнен һорағас, яҙыусы былай тип яуап бирә: «Был бөтә ғәйәт ҙур Парижда ул күренмәгән берҙән-бер урын».
1898 йылдың октябрендә Эжен Дюкрете Эйфель башняһы һәм Пантеон араһында беренсе телеграф сеансын үткәрә, уның араһы 4 км тәшкил итә. 1903 йылда сымһыҙ телеграф өлкәһендәге пионер генерал Феррье уны үҙенең тәжрибәләре өсөн ҡуллана. Шулай килеп сыға: тәүҙә башня хәрби маҡсаттар өсөн ҡалдырыла.
1906 йылдан башняла даими радиостанция урынлаша. 1907 йылда башняның икенсе ҡатында Рәсәй инженеры Ромейко-Гурко[24] проекты буйынса алты метрлыҡ электр сәғәте ҡуйыла.
Башняның өсөнсө ҡатламын төҙөгәндә үк метеорологик лаборатория булдырыла[25]. 1908 йылда уның нигеҙендә бейеклектә беренсе метеорологик лаборатория ойошторола[26]. Ул оҙаҡ ваҡыт дауамында эшләй һәм был осорҙа байтаҡ статистик мәғлүмәттәр туплана[27]
1910 йылдың 1 ғинуарында Эйфель башняны ҡуртымға алыу мөҙҙәтен етмеш йылға оҙайта. 1914 йылда радио аша хәбәр тотоу арҡаһында генерал Гальениға Беренсе донъя һуғышы ваҡытында Марнала контрһөжүм ойошторорға мөмкинлек бирә[28].
1918 йылдың 11 ноябрендә башнянан һуғышыусы бөтә союздаш ғәскәрҙәргә Беренсе донъя һуғышы ҡан ҡойошона нөктә ҡуйған Компьень килешеүенә ҡул ҡуйыу тураһында радиограмма тексы иғлан ителә.
1921 йылда Эйфель башняһынан беренсе тура радиотапшырыу була. Башняға махсус антенналар ҡуйыу арҡаһында эфирға киң радио тапшырыуы сыға. 1922 йылдан радиопрограммалар даими сыға башлай, уны «Эйфель башняһы» тип атайҙар. 1925 йылда башнянан телевизор сигналын ретрансляцияларға маташыуҙар була. Даими телевизион тапшырыуҙар 1935 йылда башлана. 1957 йылдан башняла ҡорос ҡоролманың бейеклеген 320,75 метрға тиклем арттырып, телевизор антеннаһы урынлаштырыла. Унан тыш, һәр төрлө радио һәм телевидение программалары ретрансляциялаусы бер нисә тиҫтә линия һәм параболик антенналар ҡуйыла.
Немец оккупацияһы ваҡытында[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Немец оккупацияһы ваҡытында лифт йөрөшө 1940 йылда Адольф Гитлер килгәнгә тиклем үк аңлы рәүештә зыян күрә. Һуғыш арҡаһында күсергесте тергеҙеү мөмкин булмай. Парижға барғанда Гитлер бер нисек тә юғарыға күтәрелә алмай. Әммә Парижды азат ителгәндән һуң бер нисә сәғәт үткәс, лифт яңынан эшләй башлай[29].
1944 йылдың йәйендә Францияның баш ҡалаһы өсөн барған алыштарҙа Америка летчигы Уильям Оверстрит, «Мустанг» истребителе менән осоп, Эйфель башняһы аркалары аҫтынан оса һәм немец «Мессершмитт Bf 109» самолетын бәреп төшөрә. Осошта зенит утынан ҡасып, американлы, Сена өҫтөнән юл һалып, үҙенекеләр янына ҡайта[30].
1944 йылдың авгусында, союздаштар Парижға яҡынлашҡас, Гитлер генерал-полковник Дитрих фон Холтицҡа, Ҙур Париж округының хәрби коменданты һәм гарнизон командирына, Ҡаланың башҡа иҫтәлекле урындары менән бергә Эйфель башняһын емерергә бойора. Әммә фон Холтиц әмергә буйһонмай.[31].
Юбилей уңайынан тантаналар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- 2019 йылдың 15 майында Парижда Эйфель башняһының 130 йыллығы тантаналы билдәләнә. Байрамдың медиа өлөшө алдынан уҡыусылар өсөн хәйриә туры була: Париж мэры Анн Идальго ҡарары буйынса был көндө бөтә илдән 1300-гә яҡын малай һәм ҡыҙ бушлай донъяның иҫтәлекле урынын күрә ала. Киске сәғәт 20:30-ҙа сәхнәнән француз йырсыһы һәм композиторы Жанна Аддедтың йырҙары яңғырай. Ҡараңғы төшкәс, лазер прожекторҙары ярҙамында башня контурҙары төҫлө лазер яҡтылығы ярҙамында яҡтыртыла. Модалы француз көйҙәре аҫтында данлыҡлы һәйкәлдең тарихы һөйләнелә. Режиссер Бруно Сейльерҙың байрам тамашаһы шул кистә өс тапҡыр ҡабатлана (сәғәт һайын 22:00 сәғәттән алып). Һуңғы сеанс тынлыҡта үтә: был эргәләге йорттарҙа йәшәүселәрҙең тыныслығын һаҡлау өсөн эшләнелә[32].
Хәҙерге ваҡытта[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Башняға көн һайын халыҡ өсөн ҡулай. Тамашасыларға юғарыға сығыу һәм ҡоролма эсендә үтеү өсөн дүрт билет һатыу бүлеге бар: төньяҡ, көньяҡ, көнбайыш һәм көнсығыш. Экскурсияларҙың ике категорияһы бар: икенсе баҫҡысҡа 16 евроға һәм иң юғары баҫҡысҡа 25 евроға. Балалар һәм инвалидтар өсөн инеү хаҡына ташламалар ҡаралған
Экскурсия ике категорияһы бар: евро өсөн икенсе һәм 16 25 евро өсөн иң ярус. Балаларына һәм инвалидтарға билеттар ташлама яһауы шарт биреү[33].
Башняның беренсе һәм икенсе ҡатында буфеттар урынлашҡан, унда ябай туристар 7,5 евроға пицца киҫәге һәм бер стакан һут һатып ала ала. Шулай уҡ башняның беренсе ҡатында (ерҙән 58 метр бейеклектә) ресторан урынлашҡан, ул 58 Тур Эйфель (58 Eiffel Tour) тип атала. Ике төр ашамлыҡ даими төшкө аш килеүсегә 18 евроға төшә. 2-се ҡатта ҡиммәтерәк учреждение — «Ле Жюль Верн» (Le Jules Verne) рестораны урынлашҡан (ябай төшкө аш унда бер кешегә яҡынса 85 евро тора). Башня түбәһендәге өсөнсө ҡатты Шампан барҙары (Champagne Bar) биләй, унда бер стакан шыжлап торған эсемлектең хаҡы 10 евро тәшкил итә[34].
Тасуирлама[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Урынлашыуы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Башня Марс яланында, Сена йылғаһы аша, Брэнли урамының яр буйында, Йена күпере ҡаршыһында ҡуйылған. Париж метрополитены схемаһында: Bir-Hakeim.
Бейеклеге[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Башта Эйфель башняһы ер кимәленән 300,65 м бейеклектә була. Яңы антенна менән бергә бейеклеге — 324 метр (2010 йыл).
40 йылдан ашыу Эйфель башняһы, 1930 йылда Нью-Йорк ҡалаһында Крайслер Билдинг бинаһы уны уҙып киткәнгә тиклем, донъялағы иң бейек ҡоролма була, ул ваҡыттағы иң бейек биналарҙан 2 тапҡырға тиерлек күберәк — Хеопс пирамидаһы (146,6 м), Кельн соборы (157 м) һәм Ульм соборы (161 м).
Төҫө[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Башня үҙ тарихында бер нисә тапҡыр үҙенең төҫөн — һарынан ҡыҙыл-көрән төҫкә үҙгәртә. Һуңғы тиҫтә йылдарҙа Эйфель башняһы һәр ваҡыт бронзаның тәбиғи күләгәһенә яҡын «көрән-эйфель» тип аталған төҫкә — рәсми патентлы төҫкә буяла.
Тимер ханым 7 йылға бер яңыртылырға тейешле 57 тонна буяу ярҙамында ваҡыттың емергес эҙемтәләренә ҡаршы тора.
Конструкцияһының үҙенсәлектәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Металл ҡорорлманың ауырлығы яҡынса 7300 тонна тәшкил итә. Бөгөн был металдан бер юлы өс башня төҙөргә мөмкин булыр ине[35]. Нигеҙе бетон массивтарҙан эшләнгән. Башняның дауыл ваҡытында тирбәлеүҙәре 15 см-ҙан артмай.
Аҫҡы ҡат пирамиданан ғибәрәт (нигеҙе буйынса һәр яғы 129,3 м), 57,63 м бейеклектә аркалы көмбәҙ менән тоташтырылған 4 колоннанан тора; көмбәҙҙә Эйфель башняһының беренсе платформаһы ята. Платформа квадраттан тора (иңе 65 метр).
Был платформала көмбәҙ менән тоташтырылған 4 колоннанан торған икенсе пирамида-башня күтәрелә, унда (115,73 м бейеклектә) икенсе платформа (иңе 35 метрлыҡ квадрат) урынлашҡан.
Икенсе платформала ҡалҡып торған дүрт колонна ҙур пирамидаль колонна (190 м) барлыҡҡа килтерә, ул өсөнсө платформаны (276,13 м бейеклектә), шулай уҡ формаһы буйынса квадрат (иңе 16,5 м) тотоп тора; унда көмбәҙле маяҡ тора, 300 метр бейеклектә уның өҫтөндә платформа урынлашҡан (иңе 1,4 м).
Башняға баҫҡыстар (1792 баҫҡыс) һәм лифттар алып бара.
Беренсе платформала ресторан залдары төҙөлә; икенсе платформала гидравлик күтәреү машинаһы (лифт) өсөн машина майы менән цистерналар һәм быяла галереяла ресторан урынлашҡан. Өсөнсө платформала астрономик-метеорологик обсерватория һәм физика бүлмәһе урынлашҡан.
Эйфель башняһы елдән әллә ни зыян күрмәй. Парижда (сәғәтенә 180 км самаһы) булған көслө ел дә башняның түбәһен ни бары 12 см-ға ғына ситкә тайпылдыра. Ҡояш унда күпкә көслөрәк эш итә: башняның ҡояшлы яғы эҫенән киңәйә, өҫкө өлөшө ян-яҡҡа 18 см-ға киңәйә.
Формаһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Башня формаһының ҡыйыу сиселеше менән һоҡландыра. Эйфель проект өсөн ҡаты тәнҡиткә дусар була һәм һәм шул уҡ ваҡытта сәнғәтсә булмаған нәмәләр тыуҙырырға маташыуҙа ғәйепләнә.
Үҙенең күпер инженерҙары менән бергә Эйфель елдең көсөн иҫәпләү менән шөғөлләнә, сөнки донъялағы иң бейек ҡоролманы төҙөһәләр, тәү башлап уның ел йөкләнешенә сыҙамлы булыуына инанырға тейешлеген яҡшы беләләр. 1887 йылдың 14 февралендә Le Temps интервьюһында Эйфель былай тип билдәләй[36]:
|
|
Почему такая странная форма? Ветровые нагрузки. Я считаю, что искривление четырех внешних краев монумента продиктовано и математическими расчётами, и эстетическими соображениями. переведено с французской газеты Le Temps от 14 февраля, 1887[36] |
|
Яҙыуҙар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Беренсе балкон аҫтында парапеттың бөтә дүрт яғында ла 72 күренекле француз ғалимы һәм инженеры, шулай уҡ Густав Эйфелдең ижад емешенә ҙур өлөш индергәндәрҙең исемдәре яҙылған[37]. Был яҙыуҙар XX быуат башында барлыҡҡа килә һәм 1986—1987 йылдарҙа Эйфель башняһы менән идара итеү өсөн мэрия яллаған «Société Nouvelle d’la Tour Eiffel» компанияһы тарафынан тергеҙелә. Башня үҙе Париж ҡалаһы милке булып тора.
Яҡтыртыу[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Эйфель башняһы тәүге тапҡыр 1889 йылда асылған көндә яҡтыртыла. Һуңынан ул 10 мең газ фонарынан, ике прожекторҙан һәм өҫтөнә ҡуйылған маяҡтан тора, уларҙың яҡтылығы зәңгәр, аҡ һәм ҡыҙыл төҫтәргә — Францияның милли флагы төҫтәренә буялған. 1900 йылда «Тимер ханым» ҡоролмаларында электр лампалары барлыҡҡа килә. Ә хәҙерге алтынһыу төҫтә яҡтыртыу тәүге тапҡыр 1985 йылдың 31 декабрендә ҡабыҙыла[38]. 1925 йылда Андре Ситроэн башняла «Эйфель башняһы утта» тип аталған реклама урынлаштыра. Башняға яҡынса 125 000 лампочка ҡуйылған. Башняла бер-бер артлы ун һүрәт балҡый: Эйфель башняһы силуэты, йондоҙло ямғыр, кометаларҙың осоуы, зодиак билдәләре, башняны төҙөү йылы, ағымдағы йыл һәм, ниһайәт, Citroen[39] фамилияһы. Был акция 1934 йылға тиклем дауам итә, һәм башня донъялағы иң бейек реклама майҙансығы була.
2003 йылдың йәйендә башня яңыса «кейенә». Бер нисә ай эсендә утыҙ бейеклек эшселәренән торған бригада башня ҡоролмаларын 40 километр сым менән урата һәм француз компанияларының береһенең махсус заказы буйынса эшләнгән 20 000 лампочка ҡуя. Хаҡы 4,6 миллион евро тәшкил иткән яңыса яҡтыртыу башняһы беренсе тапҡыр 2000 йылдың Яңы йыл төнөндә алтын-һары фонарҙар яҡтыртҡан башняны хәтерләтә, бер нисә секунд эсендә һоҡланғыс ялтырауыҡлы көмөш уттар менән балҡый[38].
2008 йылдың 1 июленән 31 декабренә тиклем, Франция Европа берләшмәһендә президентлыҡ иткән ваҡытта, башняла зәңгәр йондоҙ яҡтылығы була (Европа флагын хәтерләтә).
Бөтә донъя күргәҙмә ваҡытында яҡтыртыу башняһы
Citroën концерны автомобилен рекламалау (1925)
Стандарт яҡтыртыу
«ЕС яҡтыртыу», 2008 йыл
Хеҙмәтләндереү[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Башняны буяу[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Тимер башняны тутығыу арҡаһында емерелеүҙән һаҡлауҙың төп ысулдарының береһе — башняны барлыҡҡа килтергән элементтарҙың өҫ яғын буяу. Был процесс 18 ай дауам итә һәм 25 юғары квалификациялы эшсенән торған коллектив тарафынан башҡарыла. Тәүҙә ҡоролма ентекле тикшерелә, коррозияға ҡаршы япманың айырыуса ныҡ зыян күргән участкалары таҙартыла һәм яңы һаҡлау ҡатламы менән ҡаплана. Башняның ҡалған өлөшө юғары баҫым аҫтында пар менән таҙартыла. Артабан бөтә ҡоролма ике ҡат буяла. Шул уҡ ваҡытта 60 тонна самаһы буяу тотонола[40]
Хеҙмәткәрҙәрҙең һәм килеүселәрҙең хәүефһеҙлеген страховкалау системаһы, шулай уҡ иҫке буяу ҡалдыҡтарының төшөүенән һәм яңы буяу тамсыларынан һаҡлаусы «һаҡ селтәрҙәре» тәьмин итә.
Тутығыуға ҡаршы япма ҡулланыу барышында ҡоролманың техник торошо тикшерелә, туҙған элементтар алмаштырыла.
Электр тәьминәте[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Әлеге ваҡытта Эйфель башняһының йәшел модификацияһы тормошҡа ашырыла. Ике павильондың эҫе һыуға ихтыяжының яртыһына яҡынын 10 м2 ҡояш йылылыҡ панелдәре һәм йылылыҡ насостары тәьмин итә. Шулай уҡ башняла энергия һаҡлаусы яҡтыртҡыс яҡтыртыу һәм ямғыр һыуҙарын йыйыу һәм ҡайтанан ҡулланыу системаһы ҡуйылған[41]. 2015 йылдың февралендә Urban Green Energy компанияһы йылына 10 000 кВт сәғәт электр энергияһы эшләп сығарыуға һәләтле ике ел генераторы урынлаштыра, был Эйфель башняһының беренсе ҡатындағы коммерция киңлеге ҡулланған энергияға тиң[42].
Радио һәм телевидение тапшырыуҙары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
FM-радио[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
| Программа | Йыш | Ҡеүәте |
|---|---|---|
| Inter France | 87,8 | 10 |
| RFI | 89,0 | 10 |
| TSF Jazz | 89,9 | 10 |
| Nostalgie | 90.4 | 10 |
| France Chante | 90.9 | 4 |
| Chérie FM | 91.3 | 10 |
| France Musique | 91,7 | 10 |
| Le Mouv' | 92,1 | 10 |
| France Culture. | 93,5 | 10 |
| Orient Radio | 94,3 | 4 |
| Skyrock | 96,0 | 10 |
| BFM Business | 96,4 | 4 |
| Voltage | 96,9 | 4 |
| Et Rire chansons | 97,4 | 10 |
| Sud Radio + | 99,9 | 4 |
| NRJ | 100,3 | 10 |
| Notre Dame Radio / Fréquence protestante | 100,7 | 10 |
| Classique Radio | 101,1 | 10 |
| Nova Radio | 101,5 | 10 |
| Тәм Radio | 101,9 | 10 |
| OÜI FM | 102,3 | 4 |
| MFM Radio | 102,7 | 10 |
| RMC | 103,1 | 10 |
| Virgin Radio | 103,5 | 10 |
| RFM | 103,9 | 10 |
| RTL | 104,3 | 10 |
| Europe 1 | 104,7 | 10 |
| FIP | 105,1 | 10 |
| Info France | 105,5 | 10 |
| RTL2 | 105,9 | 10 |
| France 107.1 Bleu | 107.1 | 10 |
Цифрлы телевидение[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
| Мультиплекс | Канал | Ҡеүәте |
|---|---|---|
| R1 | 35 | 50 кВт |
| R2 | 25 | 51 кВт |
| R3 | 22 | 50 кВт |
| R4 | 30 | 51 кВт |
| R6 | 32 | 50 кВт |
| R7 | 42 | 50 кВт |
| R15 | 28 | 5 кВт |
| L9 | 26 | 1кВт |
ТВ аналог (2011 йылдың 8 мартында тапшырыуҙар туҡтатыла)[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
| Программа | Канал | Ҡеүәте |
|---|---|---|
| Canal+ | 6 | 100 кВт |
| 2 France | 22 | 500 кВт |
| TF1 | 25 | 500 кВт |
| 3 France | 28 | 500 кВт |
| 5 France | 30 | 100 кВт |
| M6 | 33 | 100 кВт |
Факт һәм ваҡиғалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- 1912 йылдың 4 февралендә Австрия тегенсеһе Франц Райхельт Эйфель башняһының 60 метр бейеклектәге беренсе кимәленән арҡаһына үҙенең конструкцияһындағы парашют-плащын кейепп һикерә. Парашют асылмай, уйлап табыусы һәләкәткә осрай.
- 1956 йылдың ғинуарында ҡапыл сыҡҡан янғын ҡоролманың өҫкө өлөшөнә зыян килтерә.
- 2002 йылда башняға килеүселәр һаны 200 миллиондан ашып китә[43][44].
- 2004/2005 йылдың ҡышында Эйфель башняһының түбәнге платформаһында Парижды 2012 йылғы Йәйге Олимпия уйындарына кандидат итеп иғлан итеү өсөн боҙ һырғалағы эшләнә. Шул ваҡыттан алып башняның беренсе ҡатында боҙ һырғалағы даими.
- Һуңғы янғын 2003 йылдың 22 июлендә була.
- Үҙ-үҙенә ҡул һалыуҙың һуңғы осрағы — 2012 йылдың 25 июне.
- Башняның сығарылғаны тураһында һуңғы (ялған) хәбәр 2013 йылдың 30 мартына ҡарай.
- Эйфель башняһы 2007 йылда бер туристик компания төҙөгән иң күңелһеҙ туристик объекттар рейтингында беренсе урынды биләй. Эйфель башняһы, һорау алыу мәғлүмәттәре буйынса, респонденттарҙың дүрттән бер өлөшөнән ашыуы ризаһыҫлығын белдерә: унда күренештән ләззәт алыуға кешеләрҙең күплеге ҡамасаулай, тип белдерәләр.
- Эйфель башняһының төрлө ҙурлыҡтағы күсермәләре күп.
Башня менән мутлашыуҙар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- 83 йыл буйына билдәле башня бөтөн формала кәм тигәндә ике тиҫтә тапҡыр һатыла[45].
- 1925 йылда мутлашыусы Виктор Люстиг башняны ике тапҡыр металл һыныҡтары итеп «һатыуға» өлгәшә.
- 1954 йылда Швеция гражданины, үҙен акционерҙар йәмғиәтенең генераль директоры итеп тәҡдим итеп, башняны металдың тутығыуына ҡаршы буяу менән ҡапларға тәҡдим итә. 50 тонна буяу һатып алыу өсөн кредит алғас, билдәһеҙ йүнәлештә юғала[45].
- 1960 йылда инглиз Дэвид Самс Голландияның Eiffel Tower фирмаһына Эйфель башняһын металл һыныҡтары сифатында һата. Париж муниципалитеты уға башняны һүтеүҙе ышанып тапшырғанын ялған документтар ярҙамында иҫбатлай ала. Һөҙөмтәлә инглиз төрмәгә эләгә, һәм компания миллионһыҙ ҡала[45].
 Тышҡы медиафайлдар
|
|---|
- Оҙаҡ ваҡыт билеттар ике перфорациялы мөйөш менән һатыла. Башня итәгендәге контролерҙар бер мөйөштө өҙөп алып, туристы башняның «аяҡтарының» береһе эсендәге 1-се платформаға күтәргән лифтҡа үткәрә. Был урында билет кассаһы булған, унда башняның иң бейек нөктәһенә (бөтә ҡоролманың үҙәк күсәрендә урынлашҡан лифтта) күтәрелеү өсөн билет һатып алырға мөмкин була. Әгәр ҙә икенсе билет һатып алмайынса, билеттың төп нөсхәһен тәҡдим итһәләр, (бер мөйөшө төбөндә өҙөлгән булһа), контролерҙар икенсе мөйөшөн өҙөп алынған булһа, ә өҫтәмә сығымдарһыҙ өҫкә күтәрелергә мөмкин була.
Галереяһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Картина Сёра, 1889
Университет урамындағы бина ҡыйығынан күренеш
Ағҡа күренеш
Өҫкә күренеш
Үтәнән-үтә күренеш
Шайо һарайы майҙанынан күренеш
Вид с башни на остров Сите Сите утрауына башнянан күренеш
Икенсе ҡаттан башня түбәһе күренеше
Башня түбәһенән төшөрөлгән панорама
Марс яланына күренеш
.jpg)
Иҫкәрмә[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ 1,0 1,1 Guinness World Records 2019 — Guinness World Records Limited, 2018. — P. 28. — 256 p. — ISBN 978-1-912286-46-1
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 base Mérimée — Ministère de la Culture, 1978.
- ↑ 3,0 3,1 archINFORM — 1994.
- ↑ http://www.thejakartapost.com/travel/2017/12/08/why-its-actually-illegal-to-take-pictures-of-eiffel-tower-at-night.html
- ↑ https://www.toureiffel.paris/fr/actualites/histoire-et-culture/dou-vient-le-fer-de-la-tour-eiffel
- ↑ Vey F. (unspecified title) — Paris: place des éditeurs, 2018. — ISBN 978-2-262-07737-2
- ↑ 7,0 7,1 Guinness World Records 2019 — Guinness World Records Limited, 2018. — P. 29. — 256 p. — ISBN 978-1-912286-46-1
- ↑ January 8, 1887 convention
- ↑ https://sete.toureiffel.paris/fr/presse/communiques/bilan-2017-de-la-tour-eiffel-46-de-visiteurs
- ↑ https://pro.parisinfo.com/content/download/186490/19222593/version/1/file/EnqueteCulture2017.pdf
- ↑ http://skyscrapercenter.com/building/eiffel-tower/9410 — Совет по высотным зданиям и городской среде.
- ↑ http://www.lefigaro.fr/voyages/2015/01/29/30003-20150129ARTFIG00325-nouveau-record-historique-pour-la-tour-eiffel.php — Le Figaro.
- ↑ Tour Eiffel et souvenirs de Paris (фр.). Тәүге сығанаҡтан архивланған 3 сентябрь 2009. 6 август 2011 тикшерелгән.
- ↑ David Crandall, Lars Backstrom, Daniel Huttenlocher and Jon Kleinberg Mapping the World’s Photos (инг.) // WWW '09: Proceedings of the 18th international conference on World wide web. — Ithaca, NY, 2009. — С. 761–770. — DOI:10.1145/1526709.1526812
- ↑ Владимир Тучков. Парижское чудо света (рус.). ООО «Издательство «Вокруг Света» (31 марта 2009). Тәүге сығанаҡтан архивланған 15 сентябрь 2011. 8 август 2011 тикшерелгән.
- ↑ Цифровая модель Эйфелевой башни (рус.) // Наука и жизнь : Журнал / Глав. ред. Лозовская Е. Л.. — М.: Наука и жизнь, 2011. — № 7. — С. 25.
- ↑ La naissance de la tour Eiffel. 28 ғинуар 2018 тикшерелгән.
- ↑ Vogel R. M. Elevator Systems of the Eiffel Tower, 1889 — Washington, 1961. — P. 32. — 40 p. Архивированная копия.
- ↑ Interesting Facts You’ve Never Heard Before About Eiffel Tower!
- ↑ Литературная учеба — Google Книги
- ↑ Inostrannai︠a︡ literatura — Google Книги
- ↑ Дружба народов — Google Книги
- ↑ Provint͡sii͡a: Proza — Google Книги
- ↑ Смоленская газета «Смолянин установил светящиеся часы на Эйфелевой башне». 24 ноябрь 2013 тикшерелгән.
- ↑ Ермановская Анна Эдуардовна. Эйфелева башня — «железная королева» Парижа // 100 знаменитых чудес света.
- ↑ Осипов, Юрий Сергеевич. Пятьдесят лет со времени организации Центральной высотной гидрометеорологической обсерватории // Ошибка: не задан параметр
|издание=в шаблоне {{публикация}}. - ↑ Качается-ли Эйфелева башня? // Ошибка: не задан параметр
|издание=в шаблоне {{публикация}}. - ↑ Le Paris des gens célèbres, Gustave Eiffel(недоступная ссылка). (фр.) // Mairie de Paris
- ↑ The Eiffel Tower: The major events. Société d’Exploitation de la Tour Eiffel (SETE). Тәүге сығанаҡтан архивланған 31 март 2015. 1 июль 2015 тикшерелгән.
- ↑ Laurent Lagneau. Décès de William Overstreet Jr, pilote américain passé sous la Tour Eiffel en poursuivant un avion ennemi en 1944 — Opex360.com, 5 janvier 2014
- ↑ Carlo D'Este Eisenhower: A Soldier's Life — Henry Holt and Company, 2003. — Б. 574. — 880 б. — ISBN 978-0-8050-5687-7.
- ↑ Во Франции 130-летие Эйфелевой башни отметили концертом и световым шоу ТАСС, 16 мая 2019 года
- ↑ La billetterie officielle de la Tour Eiffel
- ↑ Рестораны Эйфелевой башни и окрестностей путеводитель «В Париж!»
- ↑ Знание—сила : «ЗС» — оnline
- ↑ 36,0 36,1 Extrait de la réponse d’Eiffel
- ↑ The 72 scientists. Тәүге сығанаҡтан архивланған 15 февраль 2008.. Eiffel Tower official website. Accessed 2008-01-31.
- ↑ 38,0 38,1 Эйфелева башня засверкает по-новому
- ↑ История Citroen.History Citroen. Car portal of the city Brest. Тәүге сығанаҡтан архивланған 3 июнь 2009. 26 июль 2008 тикшерелгән.
- ↑ Обслуживание Эйфелевой башни / Журнал «AVS Travel» (электронная версия). Тәүге сығанаҡтан архивланған 13 ноябрь 2012. 3 февраль 2013 тикшерелгән.
- ↑ urbangreenenergy Eiffel Tower. Monumental Retrofit. Тәүге сығанаҡтан архивланған 27 февраль 2015. 2 март 2015 тикшерелгән.
- ↑ Эйфелева башня начнет работать на ветровой энергии (27.02.2015).
- ↑ The Eiffel Tower: Paris' Grande Dame. Тәүге сығанаҡтан архивланған 24 октябрь 2006. 24 июль 2007 тикшерелгән.
- ↑ Soirée réussie le 28 novembre pour fêter l'année du 200 millionième visiteur (фр.) (2002). Тәүге сығанаҡтан архивланған 18 август 2007. 24 июль 2007 тикшерелгән.
- ↑ 45,0 45,1 45,2 Климова М. Несколько выписок из биографии башни (рус.). ООО «Издательство «Вокруг Света» (1972). Тәүге сығанаҡтан архивланған 9 ноябрь 2011. 8 август 2011 тикшерелгән.
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Эйфель, Александр-Густав // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Тиссандье Г. Эйфелева башня (La tour Eiffel) : Проект. Работы по постройке. Подъемы. Назначение башни : С 34 рисунками, портретом и автографом Г. Эйфеля — СПб.: Издание Ф. Павленкова, 1890. — 83 б.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- tour-eiffel.fr — La tour Eiffel рәсми сайты (фр.)
- История окраски и освещения башни, её признания публикой на Портале о странах
- Эйфелева башня. Париж с высоты птичьего полёта.
- Веб-камера, установленная напротив Эйфелевой башни
- Reconstructing the Eiffel Tower in CATIA ,3DXML file to download and CG Images (инг.). Тәүге сығанаҡтан архивланған 12 сентябрь 2017.
- Первые передающие устройства Эйфелевой башни (фр.). Тәүге сығанаҡтан архивланған 9 июнь 2007.
- Рабочие чертежи Эйфелевой башни