Үрге Әбсәләм

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ауыл
Верхнее Абсалямово
башҡ. Үрге Әбсәләм
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Башҡортостан

Муниципаль район

Дыуан районы

Ауыл биләмәһе

Ариевский

Координаталар

55°34′38″ с. ш. 58°10′28″ в. д.HGЯO

Халҡы

103[1] кеше (2010)

Сәғәт бүлкәте

UTC+6

Почта индексы

452539

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

02, 102

ОКАТО коды

80 223 804 002

ОКТМО коды

80 623 404 106

Верхнее Абсалямово (Рәсәй)
Верхнее Абсалямово
Верхнее Абсалямово
Үрге Әбсәләм (Башҡортостан Республикаһы)
Верхнее Абсалямово

Үрге Әбсәләм (рус. Верхнее Абсалямово) — Башҡортостандың Дыуан районындағы ауыл. Арый ауыл Советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 103 кеше[2]. Почта индексы — 452539, ОКАТО коды — 80223804002.

Үрге Әбсәләм ауылы

Географик урыны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Район үҙәгенә тиклем (Мәсәғүт): 8 км
  • Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Арый): 10 км
  • Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 83 км

Үрге Әбсәләм ауылы Әй йылғаһы ҡушылдығы Әнйәк йылғаһы буйында, район үҙәге Мәсәғүт ауылынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 8 кимлометрҙа һәм Һилейә (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 83 кимлометр алыҫлыҡта урынлашҡан[3].

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Үрге Әбсәләм ауылына XVIII быуаттың 2‑се яртыһында Себер даруғаһы Һарт улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Атамаһы тәүге төпләнеүсе кеше Әбсәләм Әбүталипов исеменән алынған.

1795 йылда Үрге Әбсәләмдәге 13 йортта 103 кеше йәшәгән[4][5].

1816 йылда 34 йортта 197 кеше, 1834 йылда — 56 йортта 299 кеше, в 1859 йылда — 54 хужалыҡта 390 кеше, 1870 йылда — 73 ихатала 432 кеше, 1920 йылда ике (Үрге һәм Түбәнге) Әбсәләмдә — 76 йортта 419 кеше йәшәгән. XX быуат башында был ауылдар Үрге һәм Түбәнге Әбсәләм тип аталған. 1816 йылдан билдәлеһе Әхмәт (Әбсәләм) тип аталғанында 6 ихатала 30 кеше, 1859 йылда 6 йортта 20 кеше йәшәгән. 1920 йылда Әхмәт ауылы теркәлмәгән, һәм ул Әбсәләм тип аталған[6]. 1842 йылда Әбсәләм ауылының 313 кешеһе 92 сирек ужым, 388 сирек яҙғы ашлыҡ, шулай уҡ 8 сирек картуф сәскән. Был осорҙа Әхмәт ауылында 36 кешегә 17 сирек ужым, 66 сирек яҙғы ашлыҡ һәм 2 сирек картуф сәселгән. Әбсәләм менән Әхмәт халҡы барлыҡ ер-һыу менән бергә файҙаланған.

Биләмә берәмектәренә инеүе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Теркәү йылы Улус, ауыл советы Өйәҙ, кантон, район Губерна, Республика Дәүләт
1784 Һарт улусы Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй Империяһы
1816 7-се йорт 4-се Загорный Башҡорт кантоны Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1834 -се йорт -се Башҡорт кантоны Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1847 -се йорт -се Башҡорт кантоны Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1859 -се йорт -се Башҡорт кантоны Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1895 Һарт улусы Златоуст өйәҙе Өфө губернаһы Рәсәй империяһы
1920 Үрге Ҡыйғы биләмәһе Дыуан-Ҡошсо кантоны Автономлы Башҡорт ССР-ы (Бәләкәй Башҡортостан) РСФСР
1926 Һарт улусы Мәсәғүт кантоны Автономлы Башҡорт ССР-ы СССР СССР
1935 Арый ауыл Советы Дыуан районы Башҡорт АССР-ы СССР СССР
1941 Арый ауыл Советы Дыуан районы Башҡорт АССР-ы СССР СССР
1990 Арый ауыл Советы Дыуан районы Башҡортостан Республикаһы Рәсәй флагы Рәсәй Федерацияһы
2008 Арый ауыл Советы Дыуан районы Башҡортостан Республикаһы Рәсәй флагы Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1865 йылда 73 йортта — 432 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр[7].

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1906 йылда Әбсәләм ауылында мәсет, мануфактура кибете теркәлгән.

XX быуаттың 1920-се йылдарында Түбәнге Әбсәләм ауылы бүленеп сыҡҡандан һуң, ауыл Үрге Әбсәләм тип йөрөтөлә башлай[8][9].

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Үрге Әбсәләмдә башҡорттар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө Бөтә халыҡ Ир-егеттәр Ҡатын-ҡыҙҙар Ир-егеттәр өлөшө (%) Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август 419
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар 87
1959 йыл 15 ғинуар 68
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар 65
2002 йыл 9 октябрь 98
2010 йыл 14 октябрь 103 45 58 43,7 56,3

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Билдәле кешеләре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Урамдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Үҙәк урам (рус.  Центральная (улица)[11]

Тирә-яҡ мөхит[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Урмандар:

Йылғалар:

  • Әнйәк

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Тарихи ҡомартҡы:

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әйле

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана (справочник). Уфа: Китап, 2001, книга 9, 64—65 с.
  • Хисамитдинова Ф. Г. Башкирская ойконимия XVI—XIX вв. Уфа, Башкирское книжное издательство, 1991.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
  2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
  3. Үрге Әбсәләм // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  4. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 497. — ISBN 978-5-295-04683-4.
  5. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана (справочник). Уфа: Китап, 2001, книга 9, 64—65 с.
  6. МИБ. Т. 3. С. 223. Ч. 1. С. 374, 392; Т. 3. С. 120, 223; Т. 5. С. 35, 120; Крестьянская война 1773—1775 гг. на территории Башкирии. С. 323, 326. ЦГИА РБ. Ф. 138. Оп. 2. Д. 374-а. Ф. 2. Оп. 1. Д. 4873. Л. 160. См. это дело и по другим деревням
  7. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана (справочник). Уфа: Китап, 2001, книга 9, 64—65 с.
  8. Үрге Әбсәләм // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  9. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана (справочник). Уфа: Китап, 2001, книга 9, 64—65 с.
  10. Үрге Әбсәләм // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  11. Карта д. Верхнее Абсалямово. Улицы