Рухтин

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ауыл
Рухтино
башҡ. Рухтин
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Башҡортостан

Муниципаль район

Дыуан районы

Ауыл биләмәһе

Рухтин ауыл Советы

Координаталар

55°27′30″ с. ш. 58°22′34″ в. д.HGЯO

Халҡы

676[1] кеше (2010)

Сәғәт бүлкәте

UTC+6

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

02, 102

ОКАТО коды

80 223 831 001

ОКТМО коды

80 623 431 101

ГКГН номеры

0520709

Рухтино (Рәсәй)
Рухтино
Рухтино
Рухтин (Башҡортостан Республикаһы)
Рухтино

Рухтин (рус. Рухтино) — Башҡортостандың Дыуан районындағы ауыл. Рухтин ауыл Советының административ үҙәге. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 676 кеше[2]. Почта индексы — 452521, ОКАТО коды — 80223831001.

Географик урыны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Район үҙәгенә тиклем (Мәсәғүт): 8 км
  • Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 67 км

Рухтин ауылы Әй йылғаһы ҡушылдығы Әнйәк йылғаһы буйында, район үҙәге Мәсәғүт ауылынан көньяҡ-көнсығышҡа табан 8 километр һәм Һилейә (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһының төньяҡ-көнбайышына табан 67 километр алыҫлыҡта урынлашҡан[3].

Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Рухтин (Исхаҡ) ауылына 1808 йылда Троицк өйәҙе Мәсәғүт ауылы дәүләт крәҫтиәндәре шул уҡ өйәҙҙең Тырнаҡлы улусы башҡорттарынан һатып алған ерҙәрендә нигеҙ һалған, һәм ауылға тәүге төпләнеүселәр ағай-энеле Рухтин Василий, Гаврила, Матвей һәм Трофим Рухтиндар исеме бирелгән.

«1808 йылдың 22 июлендә Тро­ицк өйәҙе Тырнаҡлы улусы йорт старшиналары Әлибай Ишмөхәмәтов һәм Амангилде Хәсәнов һәм түбәндә иселәнгән башҡа имза һалып, яҙа белмәүселәр ырыу тамғаһын ҡуйып, Троицк өйәҙе ведомствоһы Емаши улус идаралығына ҡараған алты йортта йәшәгән Мәсәғүт ауылы крәҫтиәндәре Гаврил, Тро­фим, Василий һәм Матвей Рухтиндар... Мәсәғүттән ете саҡрымда ятҡан урында, һуңғараҡ күпселеге Бөрө округына күсеп киткән старшина Мөбәшәр Ибра­һимов командаһындағы мишәрҙәр менән йәнәш урынлашты, элек улар йәшәгән Исхаҡ ауылында тороп ҡалған дүрт ихатала йәшәгән мишәрҙе, үҙҙәре теләп ҡуҙғалғанға тиклем, Рухтиндар йәберләмәүе һәм ҡыҫырыҡламауы шарты менән был килешеүҙе төҙөнөк».

.

1808 йылдың 29 октябрендә килешеү Троицк өйәҙ судында раҫлана. Документта һүҙ ер һатыу тураһында бара, ләкин ысынында урыҫ крәҫтиәндәре менән, уларҙан бер юлы 2 мең һум алып һәм йыл һайын һәр хужалыҡтан 25-әр тин оброк түләү шарты менән, 100 йылға керҙәшлек килешеүе төҙөлгән. Һуңынан 1832 йылғы ер тураһындағы закон нигеҙендә урыҫ крәҫтиәндәренең барыһы ла, милексе булып, бер кешегә 15 дисәтинәнән ер алып, милексе хоҡуғын ала. Әйтеш ауылы аҫаба башҡорттары дәүләт крәҫтиәндәре Исҡаҡ (Рухтин) ауылында йәшәгән. Рухтиндар шулай уҡ, башҡорттарға займға аҡса биреү юлы менән, ҡуртымға алынған ерҙәрҙең майҙанын арттыра. Әйтәйек, 1812 йылда тырнаҡлыларҙың вәкилдәре поход сотниктары Ҡорманғәле Зәйнетдинов менән Сыңғыҙ Сәйетов Гаврил Рухтинға 50 һум аҡса биреп, крәҫтиәнгә 50 урын (ярты дисәтинә - оҙонлоғо 80 сажинға һәм киңлеге 20 сажинға тиң) бирә.

1816 йылда 22 дәүләт крәҫтиәне, 14 иҡтисад крәҫтиәне, заводтарға яҙылған крәҫтиән — 20, Дыуандан сыҡҡан — 10 ир һәм ҡатын-ҡыҙ йәшәгән.

1842 йылда 33 йортта йәшәгән 200 кешегә 52 йылҡы малы, 80 һыйыр, 120 һарыҡ, 50 сусҡа тура килгән. Крәҫтиәндәр игенселек, малсылыҡ, кәсепселек менән шөғөлләнгән. Дөрөҫ булмаған сәсеү әйләнеше ҡулланылып, тупраҡты тиреҫ менән ашлағандар. Ауылда бер нисә һуҡҡыс һәм елгәргес, тирмән бар[5].

Рухтин ауылының XIX быуатта артабанғы үҫеше[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1859 йылда Рухтин ауылында 280 кеше, 1865 йылда 37 йортта 271 кеше, 1895 йылда — 555 кеше йәшәгән.

Игенселек, умартасылыҡ, сабата үреү менән шөғөлләнгәндәр. Ауылда 3 тимерлек, 4 кибет булған. 1885 йылда сиркәү төҙөлгән. 1893 йылда земство училищеһында 22 уҡыусы уҡыған[6].

Ауылдың XX быуаттағы һәм хәҙерге үҫеше[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1906 йылда Рухтин ауылында сиркәү, земство мәктәбе, шарап һәм мануфактура кибете теркәлгән.

1920 йылда 168 хужалыҡта — 1072 кеше донъя көткән[7].

Әлеге ваҡытта Рухтин ауылында урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, Мәҙәниәт йорто, китапхана бар[8].

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Рухтин ауылында урыҫтар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө Бөтә халыҡ Ир-егеттәр Ҡатын-ҡыҙҙар Ир-егеттәр өлөшө (%) Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август 1072
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар 600
1959 йыл 15 ғинуар 454
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар 541
2002 йыл 9 октябрь 639
2010 йыл 14 октябрь 676 329 347 48,7 51,3

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Билдәле кешеләре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Урамдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Тыныслыҡ урамы (рус.  Мира (улица)
  • Киров урамы (рус.  Кирова (улица)
  • Яңы урам (рус.  Новая (улица)
  • Дауахана тыҡрығы (рус.  Больничный (переулок)
  • Ялан урамы (рус.  Полевая (улица)
  • Юл урамы (рус.  Дорожная (улица)
  • Совет урамы (рус.  Советская (улица)[9]

Тирә-яҡ мөхит[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Йылғалар:

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
  2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
  3. Рухтин // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  4. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
  5. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
  6. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
  7. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
  8. Рухтин // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  9. Карта д. Рухтино. Улица