Эстәлеккә күсергә

Вәҡийәр

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ауыл
Вакиярово
башҡ. Вәҡийәр
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Башҡортостан

Муниципаль район

Ҡыйғы районы

Ауыл биләмәһе

Йыланлы ауыл Советы

Координаталар

55°16′38″ с. ш. 58°38′54″ в. д.HGЯO

Халҡы

445[1] кеше (2010)

Сәғәт бүлкәте

UTC+6

Почта индексы

452502

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

02, 102

ОКАТО коды

80 236 820 002

ОКТМО коды

80 636 420 106

Вакиярово (Рәсәй)
Вакиярово
Вакиярово
Вәҡийәр (Башҡортостан Республикаһы)
Вакиярово

Вәҡийәр (рус. Вакиярово) — Башҡортостандың Ҡыйғы районындағы ауыл. Йыланлы ауыл Советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 445 кеше[2]. Почта индексы — 452502, ОКАТО коды — 80236820002.

Вәҡийәр ауылы Әй йылғаһы ҡушылдығы Вәҡийәр йылғаһы буйында, район үҙәге Үрге Ҡыйғы ауылынан көньяҡҡа табан 21 километр һәм Һилейә (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 35 километр алыҫлыҡта урынлашҡан[3].

Вәҡийәр ауылына XVIII быуатта, 1752 (1761) йылда, керҙәшлек килешеүе буйынса, Себер даруғаһы Тырнаҡлы улусы башҡорттарының Вәҡийәр йылғаһы буйындағы аҫаба ерҙәрен ҡуртымға алған мишәрҙәр нигеҙ һалған. Шулай уҡ Ғүмәр атамаһы менән дә билдәле булған.

Вәҡийәр ауылы составында бөтәһе 7 ауыл булған 3-сө мишәр кантонының 16-сы йортона ҡараған.

1795 йылда 8 йортта 54 кеше, 1816 йылда — 9 йортта 70, 1834 йылда 23 йортта — 119 кеше йәшәгән.

Мишәрҙәр игенселек менән шөғөлләнгән: 1842 йылда 119 кешегә 35 сирек ужым һәм 94 сирек яҙғы ашлыҡ сәселгән. «Бесәнлектең күпселек өлөшө һөрөлгән, шулай уҡ ҡоро үҙәнле бесәнлек бар, урман ҡырҡылған. Һөрөнтө ер Ерекшишмә ағып ятҡан убалы урында. Күптән һөрөлгән». Өс баҫыулы сәсеү әйләнеше билдәле. 1895 йылда ауылда өсөшәр ашлыҡ һуҡҡыс һәм елгәргес булған. Баҡсасылыҡ һәм малсылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. «Ябай, урындағы тоҡомло мал. Вәкийәр йылғаһына табан битләү буйлап ауыл яны мал утлауы урынлашҡан. Вәкийәр йылғаһында малдар эсерелә. Бесәнлек — урман араһында, тигеҙлек буйлап. Ихтыяжға ҡарап үлән йәй буйына сабыла. Бесән ҡуртымға алынған болондарҙа әҙерләнә. Урман менән рәүиз йәне һаны буйынса бүлешеп файҙаланалар, ағасты һайлап ҡырҡалар. Өйҙәрҙе утын һәм һалам менән йылыталар». Ауылда тимерлек һәм Ҡыйғы йылғаһы буйында тирмән бар[4].

Биләмә берәмектәренә инеүе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Теркәү йылы Улус, ауыл советы Өйәҙ, кантон, район Губерна, Республика Дәүләт
1757 Дыуан улусы Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй Империяһы
1816 16-сы йорт 3-сө Мишәр кантоны Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1834 16-сы йорт 3-сө Мишәр кантоны Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1847 16-сы йорт 3-сө Мишәр кантоны Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1859 16-сы йорт 3-сө Мишәр кантоны Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1895 Үрге Ҡыйғы улусы Златоуст өйәҙе Өфө губернаһы Рәсәй империяһы
1920 биләмәһе Үрге Ҡыйғы өйәҙе Автономлы Башҡорт ССР-ы (Бәләкәй Башҡортостан) РСФСР
1926 Үрге Ҡыйғы улусы Мәсәғүт кантоны Автономлы Башҡорт ССР-ы СССР СССР
1935 Йыланлы ауыл Советы Ҡыйғы районы Башҡорт АССР-ы СССР СССР
1941 Йыланлы ауыл Советы Ҡыйғы районы Башҡорт АССР-ы СССР СССР
1990 Йыланлы ауыл Советы Ҡыйғы районы Башҡортостан Республикаһы Рәсәй флагы Рәсәй Федерацияһы

Вәҡийәр ауылының XIX быуат уртаһынан артабанғы үҫеше

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Вәҡийәр ауылында 1859 йылда 26 йортта — 217, 1865 йылда 36 йортта — 252 кеше йәшәгән. Игенселек, малсылыҡ менән шөғөләнгәндәр. Вәҡийәр ауылында мәсет, һыу тирмәне булған[5].

Ауылдың XX быуатта һәм хәҙерге көндә үҫеше

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1906 йылда мәсет, бакалея кибете теркәлгән.

1920 йылда Вәҡийәр ауылында 111 йортта — 563 мишәр йәшәгән[6].

Вәҡийәр ауылында урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, Мәҙәниәт йорто, китапхана бар[7].

Вәҡийәрҙә татарҙар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө Бөтә халыҡ Ир-егеттәр Ҡатын-ҡыҙҙар Ир-егеттәр өлөшө (%) Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август 563
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар 418
1959 йыл 15 ғинуар 394
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар 447
2002 йыл 9 октябрь 500
2010 йыл 14 октябрь 445 209 236 47,0 53,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
  • Яр урамы (рус.  Береговая (улица)
  • Йәшлек урамы (рус.  Молодёжная (улица)
  • Көнсығыш урамы (рус.  Восточная (улица)
  • Таулы урамы (рус.  Нагорная (улица)
  • Болон урамы (рус.  Луговая (улица)
  • Мәктәп урамы (рус.  Школьная (улица)[8]
Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Урмандар:

Йылғалар:

  • Ҡыйғы, Вәҡийәр

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Тәбиғәт һәйкәлдәре:

  • Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, с.
  • Хисамитдинова Ф. Г. Башкирская ойконимия XVI—XIX вв. Уфа, Башкирское книжное издательство, 1991
  1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
  2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
  3. Вәҡийәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  4. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 543. — ISBN 978-5-295-04683-4. 543 б.
  5. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 543. — ISBN 978-5-295-04683-4. 543 б.
  6. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 543. — ISBN 978-5-295-04683-4. 543 б.
  7. Вәҡийәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  8. Карта д. Душанбеково. Улицы