Йүкәлекүл (Ҡыйғы районы)

Ауыл
Юкаликулево башҡ. Йүкәлекүл
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ҡыйғы районы
Ауыл биләмәһе	Ибрай ауыл Советы
Координаталар	55°19′46″ с. ш. 58°22′20″ в. д.
Халҡы	↘648 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар, татарҙар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452515
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	-
Код ОКАТО	80 236 830 004
Код ОКТМО	80 636 430 116
Юкаликулево

Йүкәлекүл (рус. Юкаликулево) — Башҡортостандың Ҡыйғы районындағы ауыл. Ибрай ауыл Советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 648 кеше. Почта индексы — 452515, ОКАТО коды — 80236830004.

Географик урыны

Юл оҙонлоғо:

• Район үҙәгенә тиклем (Үрге Ҡыйғы): 21 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Ибрай): 7 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 64 км

Йүкәлекүл ауылы Әй йылғаһының уң ярында, район үҙәге Үрге Ҡыйғы ауылынан көньяҡ-көнбайышҡа 21 километрҙа һәм тимер юл станцияһы Һилейәнән төньяҡ-көнбайышҡа 64 километрҙа урынлашҡан.

Тарихы

Йүкәлекүл ауылына Тырнаҡлы ырыуы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. 1764 йылда һәм 1780 йылдың 1 июнендә тырнаҡлылар менән ике килешеү нигеҙендә мишәрҙәр керҙәш итеп индерелә. Тәүге керҙәштәр — иптәштәре менән Морат Сәйетов, Арыҫланбәк Сәфәров һәм Абдулжәлил Хайсинов була.

Икенсе сығанаҡта, һуңғыһынан башҡа — 1780 йыл урынына 1785 йыл күрһәтелгән. Әммә икенсе төрлө ҡараш бар: Йүкәлекүлдә 1733 йылда мишәрҙәр халыҡ булараҡ телгә алына. Был ҡаршылыҡ мишәрҙәрҙең ошо ауылға керҙәшлекте 1764 йылда ғына законлаштырыуы менән аңлатыла.

1795 йылда 6 йортта 33 башҡорт, 4 ике йортта 20 мишәр йәшәгән. 1816 йылда 40, 1834 йылда — 60, 1859 йылда 98 башҡорт була; шул уҡ йылдарҙа ярашлы, мишәрҙәр 40, 80, 160 кеше иҫәпләнә. Үрге Ҡыйғы типтәрҙәре лә (шул уҡ йылдарға ярашлы 6, 4, 10 кеше) Йүкәлекүлдә йәшәгән, ләкин йөкләмәләрен төп ауылдарында, Үрге Ҡыйғыла, үтәгән.

1842 йылда 60 башҡортҡа 10 сирек ужым һәм 80 сирек яҙғы иген сәселгән; 83 мишәргә — 45 сирек ужым һәм 67 сирек яҙғы ашлыҡ сәселгән. 13 йортта йәшәгән 60 башҡортҡа 56 йылҡы, 44 һыйыр, 29 һарыҡ, 2 кәзә тура килгән.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757	Тырнаҡлы улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	8-се йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	8-се йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	8-се йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	8-се йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	Иҫке Балаҡатай улусы	Златоуст өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	Ибрай биләмәһе	Дыуан-Ҡошсо өйәҙе	Автономлы Башҡорт ССР-ы	РСФСР
1926	Үрге Ҡыйғы улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Ибрай ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Ибрай ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Ибрай ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше

1870 йылда 42 йортта 153 ир-ат һәм 142 ҡатын-ҡыҙ иҫәпкә алынған. Халҡы игенселек һәм малсылыҡ менән шөғөлләнгән.

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

1920 йылда 147 йортта 390 ир-ат һәм 435 ҡатын-ҡыҙ иҫәпкә алынған. Тырнаҡлы башҡорттары Йүкәлекүл халҡының яртыһын тиерлек тәшкил иткән, әммә мишәрҙәр һаны күберәк була барған.

Мәсет булған, унда башланғыс мәктәп эшләгән. XX быуат башында 28 уҡыусыһы булған башҡа милләттәр (инородческий) өсөн училище теркәлгән.

Әлеге көндә Йүкәлекүлдә мәктәп, фельдшер-акушерлыҡ пункты, Мәҙәниәт йорто, китапхана бар.

Ауыл халҡы «„Әй“ колхозы» ауыл хужалығы кооперативында хеҙмәт итә.

Халҡы

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл	715
1920 йыл 26 август	825
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	878
1959 йыл 15 ғинуар	795
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	626
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	648	319	329	49,2	50,8

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Милли составы

Бөтә Рәсәй йәниҫәбенә (2002) ярашлы — башҡорттар (26 %) һәм татарҙар (72 %) йәшәй.

Билдәле кешеләре

• Фәйезов Ғәли Биктимер улы (20.07.1948), ғалим-философ, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. Философия фәндәре кандидаты. Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
• Әбдрәшитов Сабур Әбдрәшит улы (1925—1995), ғалим-агрохимик. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1958—1990 йылдарҙа Башҡортостан игенселек һәм баҫыу культуралары селекцияһы ғилми-тикшеренеү институты хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1965 йылдан — лаборатория, 1981—1990 йылдарҙа бүлек мөдире. Биология фәндәре кандидаты (1958). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре 1980). II дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985).

Урамдары

• Әй урамы (рус.  Айская (улица)
• Яңы урам (рус.  Новая (улица)
• Төҙөлөш урамы (рус.  Строительная (улица)
• Ғәлиәскәр урамы — (рус.  Галиаскара (улица)
• Беренсе Май урамы (рус.  Первомайская (улица)
• Мәктәп урамы (рус.  Школьная (улица)
• Ленин урамы (рус.  Ленина (улица)
• Совет урамы — (рус.  Советская (улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Йылғалар:

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Тырнаҡлы

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Хисамитдинова Ф. Г. Башкирская ойконимия XVI—XIX вв. Уфа, Башкирское книжное издательство, 1991
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001
• А. З. Асфандияров. Любезные вы мои… Уфа: Китап, 1992, с.18

Һылтанмалар

• Йүкәлекүл (Ҡыйғы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Совет муниципальных образований Республики Башкортостан 2020 йыл 25 ноябрь архивланған.
• Юкаликулево на портале «Генеалогия и Архивы» 2010 йыл 2 декабрь архивланған.
• Карта д. Юкаликулево. Улицы