Эстәлеккә күсергә

Орск

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡала
Орск
Орск, Яманкала, ҡаҙ. Жаманқала
Флаг[d] Герб
Флаг Герб
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Ырымбур өлкәһе

Ҡала округы

Орск ҡала округы

Координаталар

51°12′ с. ш. 58°37′ в. д.HGЯO

Эске бүленеш

3 район

Ҡала башлығы

Сухарев Сергей Николаевич[1]

Нигеҙләнгән

1735

Элекке исеме

Ырымбур (1735—1739)

Ҡала с

1865

Майҙаны

621,3305[2] кеше км²

Бейеклеге

200 м

Халҡы

↘231 104[3] кеше (2016)

Тығыҙлығы

371,95 кеше/км²

Этнохороним

орскылар

Телефон коды

+7 3537

Почта индексы

462400

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

56

ОКАТО коды

53 423

ОКТМО коды

53 723 000 001

Рәсми сайт

orsk-adm.ru

Орск (Рәсәй)
Орск
Орск
Орск (Ырымбур өлкәһе)
Орск
 Аудио, фото и видео Викимилектә

Орск (Яман‑ҡала[4], ҡаҙ. Жаманқала) — Ырымбур өлкәһенең өлкә әһәмиәтендәге, ҙурлығы буйынса Ырымбурҙан һуң икенсе һәм бер үк ваҡытта йәш буйынса иң оло ҡалаһы (1735 йылда «Икенсе Ырымбур» һымаҡ һалынған).

Халыҡ һаны — 231 104[3] кеше (2016).

Тарихи күҙлектән ҡарағанда, Орск Ҡәнифә юлының һуңғы пункты.

Ҡала Ур йылғаһының Яйыҡҡа ҡушылған урынында урынлашҡан, яҡын тирәлә шулай уҡ Яршалы, Ушкота, Шандаша, Жарлы, 1-се Грязнушка, Терекле йылғалары аға.

Тарих

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Шулай уҡ ҡарағыҙ: Орск ҡәлғәһе

1735 йылда Ырымбур экспедицияһы тарафынан Ур (рус. Орь) йылғаһының тамағында «Ырымбур» тигән ҡәлғә ҡорола башлай. Әммә был урын ҡала өсөн яраҡһыҙ тип табыла. Ҡаланы Яйыҡ буйындағы Ҡыҙылтау янына күсереп ҡарайҙар. Был урын да ҡала өсөн уңышһыҙ булып сыға. Ҡала 1865—1919 йылдарҙа Ырымбур губернаһының Орск өйәҙе үҙәге булды (1865—1920).

1735 йылда Ырымбур ҡала‑ҡәлғәһе булараҡ нигеҙ һалына, 1739 йылда алып Орск ҡәлғәһе.

XIX быуат 90‑сы йылдар уртаһында 900‑ләп хужалыҡ иҫәпләнгән. Халҡы күбеһенсә игенселек, малсылыҡ, сауҙа, төрлө кәсеп менән шөғөлләнгән. 1885 йылда егерме ваҡ һөнәрселек предприятиеһы булған. Сауҙа алмашыу дворында алып барылған. XIX быуат 90‑сы йылдары уртаһында сиркәү‑мәхәллә мәктәбе, өйәҙ училищеһы, дауахана, мәсет, 3 сиркәү эшләгән.

1881 йылда Орск аша Турғай-Орск тракты, 1923 йылда Ташкентҡа тимер юлы үтә.

1891 йылда Орскиҙа буласаҡ император Николай II килеп китә.

1870 йылда ҡала думаһы һәм башҡармаһы эш башлай.

1917 йылда декабрендә Орскиҙа совет власы иғлан ителә, 1919 йылдың авгусына яңы тәртип тулыһынса урынлаша. Граждандар һуғышы барышында Орскиҙа 1918 йылда сентябрендә Рус армияһы частары, 1919 йылда февралендә — РККА‑ның егерме дүртенсе уҡсылар дивизияһы урынлаша.

Хәҙерге Ырымбур өлкәһенең өлкә буйһоноуындағы ҡалаһы.

1931—1935 йылдарҙа ит-консерва комбинаты, 1936 йылда Орск нефть эшкәртеү заводы, 1938 йылда Орск-1 яғыулыҡ электростанцияһы һәм «Южуралникель» (никель, кобалть, сульфат, цинк, баҡыр, көкөрт етештереүсе) төҙөләләр.

1939 йылда ҡалала 67 мең кеше йәшәй.

Билдәле шәхестәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халҡы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Халыҡ иҫәбе
1897[5]1913[6]1926[5]1931[6]1939[5]1956[7]1959[8]
14 000↗23 000↘14 000↗19 200↗66 000↗157 000↗176 214
1967[6]1970[9]1973[6]1975[10]1976[6]1979[11]1982[6]
↗215 000↗225 314↗235 000↗241 000→241 000↗246 667↗256 000
1985[12]1986[6]1989[13]1990[14]1991[12]1992[12]1993[12]
↗265 000↗270 000↗270 711↗272 000↗273 000↗274 000↗275 000
1994[12]1995[12]1996[12]1997[12]1998[12]1999[12]2000[12]
→275 000↗276 000↘275 000→275 000→275 000→275 000→275 000
2001[12]2002[15]2003[16]2004[16]2005[6]2006[17]2007[6]
↘274 600↘250 963↘250 600↘249 000↘247 600↘247 000↘246 100
2008[6]2009[18]2010[19]2011[6]2012[20]2013[21]2014[22]
↘245 500↘245 015↘239 800→239 800↘238 006↘236 390↘234 813
2015[23]2016[3]
↘232 905↘231 104
Милли составы

1897 йылда 14016 кеше (башҡорттар — 724, ҡаҙаҡтар — 139, мордвалар — 200, урыҫтар — 9363, татарҙар — 3035 һ.б.) йәшәгән, 1912—13 йй. — 21185 кеше.

Урыҫтар — 80,5 %, украиндар — 4,1 %, татарҙар — 4 %, ҡаҙаҡтар — 3,7 %, немецтар — 1,6 %, башҡорттар — 1,6 %, мордва — 1,0 %, белорустар — 0,5 %, сыуаштар — 0,5 %, башҡа милләттәр — 2,5 %.

Ҡоролош (райондар)

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. Ленин районы (72676 кеше),
  2. Октябрь (92333 кеше)
  3. Совет (71381 кеше)

Транспорт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«Орск» Рәсәй тимер юлдары станцияһы, архитектура һәйкәле

Ҡала аша Силәбе — Ырымбур тимер һәм Ырымбурға тиклем һәм Орск — Гай — Аҡъяр — Сибай — Магнитогорск автомобиль юлдары үтә.

Сәнәғәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. Металлургия
  • «Южуралникель» Көньяҡ-Урал никель металлургия комбинаты, («Мечел» ААЙ).
  • «ОРМЕТ» ЯАЙ. Алтын, цинк эшкәртә.
  • «Орск машиналар төҙөү заводы» ААЙ, Торба металлургия компанияһы.
  • «ОРМЕТО-ЮУМЗ» ( «Металлоинвест»)
  • «Машиностроительное объединение „Сармат“» — ауыл хужалығы техникаһы
  • «Завод строительных машин и нестандартного оборудования» — Свая этәреү, төҙөлөш машиналар етәштерә.
  • «Орский завод электромонтажных изделий»
  • «Орский завод холодильников»
  • «Орск вагон заводы»
  • «Уральский завод горного оборудования»
  1. Нефть эшкәртеү
  • «Орскнефтеоргсинтез»
  • «Завод синтетического спирта»
  • «Орский щебеночный завод «- «Первая нерудная компания» филиалы
  1. Аҙыҡ-түлек сәнәғәте
  • «Орск ит комбинаты»
  1. Геология
  • «Восточная геологоразведочная экспедиция» (1961)
  • «Орское карьероуправление»
  1. Энергетика

«Орск ТЭЦ-ы»

Мәғариф

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Юғары уҡыу йорттары:

  • Ырымбур дәүләт университеты (Орск филиалы)
  • Мәскәү хоҡуҡ институты (шәхси йорто филиалы)
  • «Российский университет инноваций» (филиал)
  • Силәбе дәүләт университетының филиалы
  • Ырымбур дәүләт аграр университеты филиалы

Ҡалала 48 мәктәп, 3 гимназия 5 ауыл мәктәптәре бар [24].

Һаулыҡ һаҡау

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала дауаханалары

  • Ҡала дауаханаһы № 1
  • Ҡала дауаханаһы № 2
  • Ҡала дауаханаһы№ 3
  • Ҡала дауаханаһы№ 4
  • Ҡала дауаханаһы№ 5
  • Ҡала дауаханаһы№ 6
  • Областная психиатрия дауаханаһы № 3
  • Орский Городской Онкологический Диспансер
  • Орский Городской Противотуберкулезный Диспансер
  • Орск Наркология Диспансеры
  • Орский Городской Врачебно-Физкультурный Диспансер
  • Орский Центр профилактики инфекционных заболеваний и борьбы со СПИДом
  • Орск Кожно-Венерологический Диспансер
  • Областная станция переливания крови
  • Дом Ребёнка
  • Узловая Больница на станции Орск
  • «Поликлиника Цена Качество» по адресу: ул. Энгельса, дом 30.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала ваҡытлы матбуғатта

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Викикитапхана логотибы
Викикитапхана логотибы
Ошо темаға Викикитапханала текстар бар
Рухтары Урал тауындай, ниәттәре Яйыҡ һыуындай

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Глава города Орск (11 октябрь 2010). Архивировано 19 июнь 2013 года.
  2. ↑ Генеральный план городского округа Орск(недоступная ссылка), приведена площадь только населённого пункта Орск без других населённых пунктов, входящих в состав городского округа.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Численность населения муниципальных образований Оренбургской области на 1 января 2016 года. Дата обращения: 4 апрель 2016. Архивировано 4 апрель 2016 года.
  4. ↑ http://баш.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/read/8-statya/9932-orsk-ala 2016 йыл 4 март архивланған.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Города с численностью населения 100 тысяч и более человек. Дата обращения: 17 август 2013. Архивировано 17 август 2013 года.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 Народная энциклопедия «Мой город». Орск
  7. ↑ Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956. Дата обращения: 26 октябрь 2013. Архивировано 26 октябрь 2013 года.
  8. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  9. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  10. ↑ Российский статистический ежегодник, 1998 год
  11. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001. Дата обращения: 12 май 2015. Архивировано 12 май 2015 года.
  13. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 август 2011 года.
  14. ↑ Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
  15. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
  16. ↑ 16,0 16,1 Города и районы Оренбургской области. Оренбург. Типография Оренбургстата. 2004. - 283 с. Дата обращения: 3 май 2015. Архивировано 3 май 2015 года.
  17. ↑ 4.13. Города с численностью населения 100 тысяч и более человек. Дата обращения: 1 май 2014. Архивировано 1 май 2014 года.
  18. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
  19. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Оренбургской области. Дата обращения: 5 июнь 2014. Архивировано 5 июнь 2014 года.
  20. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
  21. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  22. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
  23. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
  24. ↑ Официальный портал города Орск 2012 йыл 22 октябрь архивланған.
  25. ↑ «Башҡортостан» гәзите, 2014, 17 октябрь 2016 йыл 8 март архивланған.
  26. ↑ «Башҡортостан» гәзите, 2012, 26 май 2016 йыл 9 март архивланған.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Орск&oldid=1267453» битенән алынған