Башҡортостан халҡы
(Башҡортостан халыҡ һаны битенән йүнәлтелде)
Башҡортостан халҡы
«Башкортостанстат» мәғлүмәттәре буйынса 2010 йылдың 1 ғинуарына ҡарата, Башҡортостан Республикаһының халҡы 4 065 993 кеше тәшкил итә. Халыҡ тығыҙлығы — 28,4 кеше/км² (2010).
Демография
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тыуым-үлем һандары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Халыҡ иҫәбе | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1926[1] | 1928[2] | 1959[3] | 1970[4] | 1979[5] | 1989[6] | 1990[7] |
| 2 665 836 | ↗2 759 000 | ↗3 341 609 | ↗3 818 075 | ↗3 848 627 | ↗3 950 482 | ↘3 941 321 |
| 1991[7] | 1992[7] | 1993[7] | 1994[7] | 1995[7] | 1996[7] | 1997[7] |
| ↗3 962 282 | ↗3 987 884 | ↗4 022 150 | ↗4 037 178 | ↗4 062 622 | ↗4 084 473 | ↗4 098 089 |
| 1998[7] | 1999[7] | 2000[7] | 2001[7] | 2002[8] | 2003[7] | 2004[7] |
| ↗4 107 790 | ↗4 117 545 | ↗4 119 810 | ↘4 115 176 | ↘4 104 336 | ↘4 102 274 | ↘4 092 312 |
| 2005[7] | 2006[7] | 2007[7] | 2008[9] | 2009[9] | 2010[10] | 2011[7] |
| ↘4 078 807 | ↘4 063 409 | ↘4 050 989 | ↗4 052 731 | ↗4 057 292 | ↗4 072 292 | ↘4 072 085 |
| 2012[11] | 2013[12] | 2014[13] | 2015[14] | 2016[15] | ||
| ↘4 064 245 | ↘4 060 957 | ↗4 069 698 | ↗4 071 987 | ↘4 071 064 | ||
| Тыуым (1000 кешегә) | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1970[16] | 1975[16] | 1980[16] | 1985[16] | 1990[16] | 1995[16] | 1996[16] | 1997[16] | 1998[16] |
| 16,6 | ▼16,5 | ▲17,6 | ▲19,9 | ▼16,1 | ▼11,2 | ▼11,0 | ▼10,7 | ▲10,8 |
| 1999[16] | 2000[16] | 2001[16] | 2002[16] | 2003[17] | 2004[17] | 2005[17] | 2006[17] | 2007[18] |
| ▼10,0 | ▲10,1 | ▲10,4 | ▲11,1 | ▲11,1 | ▲11,2 | ▼10,8 | ▲11,1 | ▲12,7 |
| 2008[18] | 2009[18] | 2010[18] | 2011[19] | 2012[20] | 2013[21] | 2014[22] | ||
| ▲13,4 | ▲13,7 | ▲14,0 | ▼13,7 | ▲14,5 | ▲14,6 | ▲14,9 | ||
Ҡалып:ЕстественныйПриростРегионы
Ҡалып:ПродолжительностьЖизниРегионы
Халыҡтың 27 проценты Өфөлә һәм Өфө районында йәшәй (2002)[23]. Халыҡ иң иркен торған төбәктәр араһында — Йылайыр (3 кеше/км²), Белорет (3,7 кеше/км²) һәм Бөрйән (4 кеше/км²) райондары. Халыҡ иң тығыҙ урынлашҡан төбәктәр иҫәбендә Өфө (37 кеше/км²), Ҡырмыҫҡалы (30 кеше/км²), Шишмә (29 кеше/км²) һәм Туймазы (27 кеше/км²) райондары[24].
2010 йыл мәғлүмәттәренә ярашлы:
- Ҡала халҡы — 2 435 319 кеше,
- Ауыл халҡы 1 630 973 кеше;
- Ҡала халҡы өлөшө — 59,8 процент;
- Ауыл халҡы өлөшө 40,2 процент.
| Йылдар | Ҡала халҡы | Ауыл халҡы | Бөтәһе |
|---|---|---|---|
| 1989 й. | 2550,7 | 1429,8 | 3950,5 |
| 2002 й. | 2626,6 | 1477,7 | 4104,3 |
| 2007 й. | 2415,0 | 1636,0 | 4051,0 |
| 2010 й. | 2461,5 | 1610,6 | 4072,1 |
| Йылдар | Башҡорттар | Урыҫтар | Татарҙар | Бөтәһе |
|---|---|---|---|---|
| 1979 й. | 17,9 | 15,4 | 18,3 | 17,2 |
| 1985 й. | 22,1 | 16,0 | 23,8 | 19,9 |
| 1987 й. | 26,0 | 16,7 | 19,9 | 20,9 |
| 1989 й. | 23,5 | 13,7 | 18,7 | 17,8 |
| 1990 й. | 21,8 | 12,2 | 16,9 | 16,1 |
| 1991 й. | 20,2 | 11,1 | 15,2 | 14,6 |
| 1993 й. | 14,9 | 9,1 | 11,6 | 11,6 |
Бөтә Рәсәй күрһәткестәренә ҡарағанда, Башҡортостанда йәштәр халыҡтың тосораҡ өлөшөн тәшкил итә (18%, Рәсәй буйынса дөйөм һан – 16%); оло йәштәге халыҡ өлөшө дөйөм ил күрһәткестәренә ҡарата түбәнерәк (тейешлесә 19 һәм 21%). Шул уҡ ваҡытта, халыҡ дөйөм алғанда олоғая бара.
2006 йылда ғүмер оҙонлоғо Башҡортостанда бөтә Рәсәйгә ҡарата бер йылға оҙағыраҡ ине (тейешлесә 67,5 һәм 66,6 йыл)[23].
Халыҡтың милли составы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]2002 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алғанда, Башҡортостан халҡының милли составы түбәндәгесә булып сыҡты:
| Милләт | 2002 һаны, кеше (барлыҡ халыҡ иҫәбенән өлөшө, %) |
|---|---|
| Урыҫтар | 1 490 715 (36,3 %) |
| Башҡорттар | 1 221 302 (29,76 %) |
| Татарҙар | 990 702 (24,14 %) |
| Сыуаштар | 117 317 (2,86 %) |
| Марийҙар | 105 829 (2,6 %) |
| Украиндар | 55 249 (1,3 %) |
| Мордвалар | 26 020 (0,6 %) |
| Удмурттар | 22 625 (0,6 %) |
| Белорустар | 17 117 (0,4 %) |
| Әрмәндәр | 8784 |
| Немецтар | 8250 |
| Үзбәктәр | 5145 |
| Әзербайжандар | 5026 |
| Керәшендәр | 4510 |
| Ҡаҙаҡтар | 4092 |
| Тажиктар | 2939 |
| Йәһүдтәр | 2367 |
| Латыштар | 1508 |
| Грузиндар | 1341 |
| Вьетнамдар | 1204 |
| Чечендар | 1195 |
| Молдавандар | 1069 |
| Гректар | 1038 |
| Милләтен күрһәтмәгәндәр | 4366 |
Һаны 1 меңдән ашыу булған халыҡтар күрһәтелгән
Башҡортостанда барлығы 100-ҙән ашыу милләт йәшәй.
Милләттәрҙең республика буйынса таралышы
(2002 халыҡ иҫәбе мәғлүмәте)
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү].svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
- Башҡорттар
- Урыҫтар
- Татарҙар
- Сыуаштар
- Марыйҙар
Халыҡ һаны үҙгәреше
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Йыл | Барлығы | Башҡорттар | Урыҫтар | Татарҙар | Сыуаштар | Марыйҙар | Мордва | Удмурттар | Украиндар |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1939 й. (17 ғинуар) | 3 158 969 | 671 188 | 1 281 347 | 777 230 | 106 892 | 92 289 | 57 826 | 25 103 | 92 289 |
| 1959 й. (15 ғинуар) | 3 336 289 | 737 711 | 1 418 147 | 768 566 | 109 970 | 93 902 | 43 582 | 25 388 | 83 594 |
| 1970 й. (15 ғинуар) | 3 814 926 | 892 248 | 1 546 304 | 944 505 | 126 638 | 109 638 | 40 745 | 27 918 | 76 005 |
| 1979 й. (17 ғинуар) | 3 844 280 | 935 880 | 1 547 893 | 940 446 | 122 344 | 106 793 | 35 900 | 25 906 | 75 571 |
| 1989 й. (12 ғинуар) | 3 943 113 | 863 808 | 1 548 291 | 1 120 702 | 118 509 | 105 768 | 31 923 | 23 696 | 74 990 |
| 2002 й. (9 ғинуар) | 4 104 336 | 1 221 302 | 1 490 715 | 990 702 | 117 317 | 105 829 | 26 020 | 22 625 | 55 249 |
Ҡала халҡының милли составы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Административ берәмек | Барлығы | Башҡорттар | Урыҫтар | Татарҙар | Сыуаштар | Марыйҙар | Мордва | Удмурттар | Украиндар | Иҫкәртмә |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Башҡортостан | 4 104 336 | 1 221 302 | 1 490 715 | 990 702 | 117 317 | 105 829 | 26 020 | 22 625 | 55 249 | |
| Өфө ҡ. | 1 049 479 | 154 928 | 530 136 | 294 399 | 10 586 | 9 616 | 3 975 | 811 | 17 772 | 5 556 белорус, 2 822 әрмән, 2 219 немец, 2 082 йәһүд, 2 075 әзербайжан |
| Ағиҙел ҡ. | 18 721 | 7 806 | 2 771 | 6 681 | 142 | 771 | 36 | 263 | 96 | |
| Баймаҡ ҡ. | 17 223 | 12 015 | 3 980 | 882 | 34 | 8 | 2 | 7 | 57 | 87 әрмән, 36 ҡаҙаҡ, 35 үзбәк |
| Бәләбәй ҡ. буйһ.ТП м-н бергә |
85 836 | 9 427 | 40 298 | 20 282 | 10 261 | 332 | 1 649 | 168 | 1 978 | 216 белорус, 213 үзбәк, 196 немец |
| Белорет ҡ. буйһ. ТП м-н бергә |
85 247 | 14 775 | 60 926 | 7 122 | 144 | 463 | 105 | 42 | 591 | 173 чечен, 158 әрмән, 146 белорус |
| Бөрө ҡ. | 39 992 | 4 345 | 22 802 | 7 683 | 98 | 4 268 | 17 | 107 | 236 | 118 әрмән |
| Благовещен ҡ. | 32 989 | 6 352 | 20 977 | 3 308 | 178 | 1 404 | 46 | 39 | 218 | 134 әрмән |
| Дәүләкән ҡ. | 23 860 | 5 255 | 11 241 | 4 786 | 271 | 13 | 258 | 5 | 1 430 | 239 немец, 110 әрмән |
| Дүртөйлө ҡ. | 29 984 | 6 715 | 2 908 | 19 444 | 68 | 480 | 23 | 43 | 108 | |
| Ишембай ҡ. | 70 195 | 19 964 | 36 257 | 10 436 | 756 | 65 | 254 | 26 | 760 | 418 немец, 235 белорус, 202 әзербайжан, 157 үзбәк, 143 грек |
| Күмертау ҡ. буйһ. ТП м-н бергә |
69 792 | 11 426 | 42 975 | 9 007 | 2 781 | 52 | 507 | 28 | 1 827 | 139 ҡаҙаҡ, 136 әрмән, 122 үзбәк |
| Межгорье ҡ. | 19 082 | 4 980 | 10 715 | 1 633 | 79 | 44 | 62 | 25 | 598 | 116 белорус |
| Мәләүез ҡ. буйһ.ТП м-н бергә |
63 217 | 17 142 | 31 540 | 9 513 | 2 689 | 81 | 339 | 12 | 1 062 | 117 әзербайжан, 116 әрмән, 104 белорус |
| Нефтекама ҡ. буйһ.ТП м-н бергә |
129 740 | 36 033 | 37 773 | 39 606 | 421 | 12 173 | 159 | 1 493 | 847 | 212 әрмән, 194 белорус, 188 немец |
| Октябрьский ҡ. | 108 647 | 14 235 | 44 382 | 40 306 | 2 105 | 1 342 | 1 069 | 233 | 1 807 | 462 әрмән, 273 белорус, 272 таджик, 208 үзбәк |
| Салауат ҡ. | 158 600 | 28 062 | 87 266 | 32 214 | 3 481 | 394 | 1 260 | 61 | 3 069 | 637 белорус, 335 немец, 267 әрмән, 226 үзбәк |
| Сибай ҡ. | 60 144 | 29 315 | 23 282 | 5 357 | 306 | 72 | 139 | 29 | 583 | 132 ҡаҙаҡ, 123 белорус |
| Стәрлетамаҡ ҡ. | 264 362 | 41 208 | 131 479 | 60 779 | 13 997 | 541 | 4 964 | 110 | 6 661 | 692 немец, 649 әзербайжан, 621 белорус 560 әрмән, 345 үзбәк |
| Туймазы ҡ. буйһ. ТП м-н бергә |
98 544 | 24 894 | 27 310 | 40 225 | 1 787 | 1 603 | 331 | 44 | 918 | 389 немец, 179 әрмән, 178 белорус, 147 әзербайжан |
| Учалы ҡ. | 40 145 | 21 535 | 11 318 | 6 334 | 100 | 40 | 41 | 26 | 263 | |
| Яңауыл ҡ. | 27 909 | 11 990 | 4 627 | 7 760 | 55 | 1 059 | 12 | 2 067 | 71 |
Тел белеү
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]2002 йылға ҡарата, Башҡортостан халҡының 96,4 %-ы урыҫ телен, 25,75 %-ы башҡорт телен, 34%-ы татар телен белә.[25].
| Башҡортостан Республикаһының дәүләт телдәрен белеү (2002 йылғы халыҡ иҫәбе)[26] |
Урыҫтар | Башҡорттар | Татарҙар | Сыуаштар | Марыйҙар | Украиндар | Мордва | Удмурттар | Башҡалар |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Башҡорт теле[27] | 14765 | 912204 | 109799 | 9126 | 3548 | 556 | 323 | 2921 | 3629 |
| Урыҫ теле[28] | 1481250 | 1135714 | 955368 | 114001 | 100308 | 54974 | 25835 | 20662 | м/ю |
| башҡа телдәрҙе белеү[27]: | |||||||||
| Инглиз теле | 61833 | 36667 | 42146 | 1661 | 1241 | 1936 | 317 | 295 | 3228 |
| Ҡаҙаҡ теле | 300 | 2162 | 1792 | 63 | 94 | 35 | — | 11 | 2486 |
| Мари (ялан-көнсығыш мари) теле | 1396 | 3126 | 1512 | 164 | 88605 | 39 | 27 | 432 | 104 |
| Немец теле | 1396 | 15198 | 17373 | 1080 | 1053 | 1022 | 259 | 101 | 4374 |
| Сыуаш теле | 2400 | 1909 | 2207 | 91050 | 331 | 80 | 353 | 12 | 146 |
| Татар теле | 21519 | 449207 | 859748 | 22345 | 27330 | 1197 | 919 | 8623 | 5981 |
| Удмурт теле | 270 | 1336 | 495 | 8 | 217 | 10 | 9 | 19102 | 28 |
| Украин теле | 4285 | 417 | 538 | 81 | 54 | 19726 | 46 | 6 | 566 |
| Француз теле | 4119 | 2127 | 2966 | 88 | 196 | 131 | 15 | 9 | 322 |
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Янгузин Р.З. Этнический состав населения Башкортостана (по итогам Всероссийской переписи населения 2002 й.) - Уфа: Китап, 2007, 124 стр, ISBN 978-5-295-04114-3
- Давлетшина З.М. Татарское население Башкортостана: этнодемографическое исследование. Уфа: Гилем, 2001. ISBN 5-7501-0235-1
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928. Том 9. Таблица I. Населённые места. Наличное городское и сельское население. Дата обращения: 7 февраль 2015. Архивировано 7 февраль 2015 года.
- ↑ Статистический справочник СССР за 1928 г.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Дата обращения: 10 октябрь 2013. Архивировано 10 октябрь 2013 года.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям. Дата обращения: 14 октябрь 2013. Архивировано 14 октябрь 2013 года.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 г.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Архивировано 23 август 2011 года.
- ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 Численность постоянного населения на 1 января (человек) 1990-2010 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
- ↑ 9,0 9,1 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2014 года. Дата обращения: 13 апрель 2014. Архивировано 13 апрель 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2016 года и в среднем за 2015 год. Дата обращения: 27 март 2016. Архивировано 27 март 2016 года.
- ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 16,12 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 4.22. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по субъектам Российской Федерации
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 4.6. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по субъектам Российской Федерации
- ↑ Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2011 года
- ↑ Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2012 года
- ↑ Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2013 года
- ↑ Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2014 года
- ↑ 23,0 23,1 Социальный атлас российских регионов 2021 йыл 24 июль архивланған.
- ↑ Башкортостан занимает первое место в ПФО по численности населения — БАШИНФОРМ.ru 2021 йыл 25 ғинуар архивланған.
- ↑ Том 4 — «Национальный состав и владение языками, гражданство». 6. Владение языками (кроме русского) населением отдельных национальностей по республикам, автономной области и автономным округам Российской Федерации 2012 йыл 26 ғинуар архивланған.
- ↑ Владение языками (кроме русского) населением отдельных национальностей Республики Башкортостан 2008 йыл 22 ноябрь архивланған.
- ↑ 27,0 27,1 Владение языками (кроме русского) населением отдельных национальностей Республики Башкортостан. Архивировано 22 ноябрь 2008 года. 2008 йыл 22 ноябрь архивланған.
- ↑ Население Республики Башкортостан по владению русским языком. Архивировано 22 ноябрь 2008 года. 2008 йыл 22 ноябрь архивланған.