Маврикий

'{{{Башҡортса исеме}}}
'

[[{{{Эйәлек килеш}}} флагы|Флаг]] {{{Герб урынына}}}
Девиз: «Stella Clavisque Maris Indici (лат. Һинд океанының йондоҙо һәм асҡысы)»
[[{{{Эйәлек килеш}}} гимны|Государственный гимн {{{Эйәлек килеш}}}]]
Рәсми телдәр	инглизсә һәм Француз теле
Баш ҡала	Порт-Луи
Территория • Бөтәһе	2 040 км²
Валюта	Маврикий рупияһы
Интернет-домен	.mu[d]
Код ISO	MU
МОК коды	MRI
Телефон коды	+230
Сәғәт бүлкәте	UTC+4:00[d] һәм Indian/Mauritius[d]

Маврикий Республикаһы —- Көнсығыш Африкалағы утрау дәүләт.

Илдең составына Маврикий утрауы, Родригес утрауы (560 км көнсығышҡа) һәм тышҡы утрауҙар (Галега, Сент Брендон һәм хәл ителмәгән ике территория) инә. Маврикий һәм Родригес (көньяҡ-көнсығышҡа 172 км) француз диңгеҙ территорияһы өсөн иң яҡын Реюньон менән бергә Маскарен утрауҙарҙың өлөшөн тәшкил итә. Илдең майҙаны 2040 квадрат км. Илдең баш ҡалаһы һәм иң ҙур ҡалаһы - Порт-Луи.

Маврикий Чагос архипелагы (Берләшкән Короллек) һәм Томилин утрауына (Франция) претензия яһай. Берләшкән Короллек Чагос Архипелагы Маврикий йылғаһы Маврикий бәйһеҙлеген тиклем 1965 йылда киҫеп ала.

Урта быуаттарҙа Маврикий утрауы ғәрәптәр һәм португалдар тарафынан зиәрәт ҡылынған, улар уны рәүештә ҡарай Дина Роби һәм Сирҙе тип атаған. Нидерланд республикаһы 1638 йылда колонияға нигеҙ һалғансы бында кеше йәшәмәгән, голландтар утрауҙы Принц Морис Нассау хөрмәтенә атағандар. Голланд колонияһы 1710 йылда ташланған булған һәм биш йылдан һуң француз колонияһы булған һәм Иль де Франс тип аталған. Үҙенең стратегик позицияһы өсөн Маврикий Һинд океанының "йондоҙо һәм асҡысы" тип аталған.

Маврикий Һәйеш каналы асылғансы, Европанан Көнсығышҡа сауҙа юлдарында ҡайһы бер база булған һәм Франция һәм Британия араһындағы көрәштә ҡатнашҡан. Француздар Гранд Порт Бәрелешен отҡандар, был уларҙың был һуғыштар буйына берҙән-бер диңгеҙ еңеүе булған, ләкин улар британлыларҙың Матери урынында өс ай уҙғас төшөүҙәрен кире ҡаға алмағандар. Улар рәсми рәүештә хәл менән кереүҙең бишенсе көнөндә еңелеүҙәрен танығандар, был 1810 йылдың 3 декабре булған, уларҙың шарттары киләһе булған: үҙ биләмәһен һәм милкен һаҡлап ҡалырға, француз теле ҡулланылышта булыу һәм ет һәм граждандар эштәрендә Франция законын һаҡлап ҡалыу.

Британия аҫтында хакимиәте утрауҙың исеме Маврикийға үҙгәртелгән. Ил 1968 йылдың 12 мартында яңы моң-зар булып итеүҙән һуң ирекле булған һәм 1992 йылда Дәүләттәр Союзы составында булған республика.

Маврикий кешеләре күпмилләтле, төрлө дини, төрлө мәҙәниәтле һәм күптелле. Утрауҙың хакимиәте Вестминстер парламент системаһына менән моделләштерелгән, Маврикий һәм демократия һәм иҡтисади һәм сәйәси азатлыҡ өсөн үрге рейтингтар эйә. Башҡа Маскарен утрауҙары менән бергә Маврикий үҙенең төрлө флора һәм фаунаһы өсөн аңлайышлы, шул уҡ ваҡытта күп төрҙәр утрау өсөн эндемик. Утрау кеше урлашыуҙан һуң, ҡыҫҡа ваҡыт эсендә кеше хеҙмәте тарафынан башҡа ҡош төрҙәре менән бер рәттән юҡ ителгән тоҙоноң берҙән-бер йорто булараҡ киң танылған.

Тарихы

Маврикий утрауында беренсе яҙмала теркәлгән урта быуаттарҙа ғәрәптәр тарафынан зиратына тиклем кеше йәшәмәгән, ғәрәптәр уны Дина Роби тип атаған. Шулай ҙа, быға тиклем утрау боронғо заман диңгеҙселәре тарафынан зиәрәт ҡылынған булыуы мөмкин тиклем; Голландияла тарафынан Маврикий утрауҙарында балауыҙ пластиналар табылған, ләкин пластиналар һаҡламағанға күрә, уларҙың сығышы йәки грек финикия йәки ғәрәптәрҙеке булыуы тураһында әйтеп булмай.

1507-сө йылда Португалия диңгеҙселәре кеше йәшәмәгән утрауға килгән һәм килеп ҡушыла торған базаға нигеҙ һалғандар. Португалия сәйәхәтсеһе Диогу Фернандес Перейра Маврикий төшкән беренсе европа кешеһе булған. Ул утрауҙы "Сирҙе утрауы" тип атаған. Португалиялылар оҙаҡ тормағандар, сөнки улар утрауҙар менән ҡыҙыҡһынмағандар.

Голландия Маврикий (1638-1710)[үҙгәртеү | вики-тексты үҙгәртеү] 1598-енсе йылда Адмирал Вибрант Ван Варук етәкселеге аҫтында эскадра Гранд Портта ергә төшкән һәм утрауҙы илдең хакимы хөрмәтенә, Принц Морис ван Нассау хөрмәтенә "Маврикий" тип атағандар. Голландияла утрауҙа 1638-енсе йылда ҙур булмаған колонияға нигеҙ һалғандар, унда улар эбонит ағастарын эксплуатациялағанда һәм шәкәр ҡамышы кереткәндәр, шулай уҡ йорт хайуандарын һәм боландарҙы кереткәндәр. Голландия сәйәхәтсеһе Абель Тасман бынан Австралияның көнбайыш өлөшөн асыу өсөн сыҡҡан. Беренсе Голландия колонияһы ике тиҫтә йыл дауамында һаҡланып ҡалған. Бынан һуң бер нисә мәртәбә эшләп ҡарағандар ләкин колониялар беркайчан да дивидендтар китерерлек тиклем етештергәндәр һәм был Голландлыларҙың Маврикий 1710-ынсы ташлап йылда китеүенә китергән.

Франция Маврикий (1715-1810)[үҙгәртеү | вики-тексты үҙгәртеү] Күрше Иль Бурбон (хәҙер Реюньон) утрауын контрольдә тотҡан Франция Маврикий өҫтөнән 1715 йылда контроль алған һәм уның исемен Иль де Франс үҙгәрткән. 1735 йылда губернаторы француз Бертран-Франсуа Махы де ля Бурлының килеүе шәкәр ҡамышы етештереүендә нигеҙләнгән иҡтисад үҫеше менән туранан-тура килгән. Махы де ля Бурдон диңгеҙ базаһы һәм карап төҙөү үҙәге булараҡ Порт Лига нигеҙ һалған.

Уның губернаторлығы ваҡытында күп йорттар барлыҡҡа килгән, уларҙың ҡайһы берҙәре һаман да тора әле. Шулар араһында Хакимиәт Йорто, Шато де Мон Плеер замогы, полиция көстәре аппартаменттарын Линия булған Барактары бар. Утрау Француз Көнсығыш Һиндстан Компанияһы хакимиәте аҫтында булған, ул үҙенең булыуын 1767-сө йылға тиклем дауам иткән.

1767-сө йылдан 1810-йылға тиклем ынсы, Франция Инҡилабы ҡыҫҡа дәүерен иҫәбенә алмайса, был дәүерҙә утрауҙа йәшәүселәр Франциянан фактик рәүештә үҙ хакимиәт урнаштырылған, утрау Франция Хакимиәте билдәләгән рәсмиләре тарафынан контролдә тотоу. Жак-Анри Бернард де Сент-Пьер утрауҙа 1768-енсе 1771-енсе йылға тиклем утрауҙа йәшәгән, һуңынан Францияға ҡайтҡан, унда ул һәм Поль Вирджиния ты яҙған, был мөхәббәт ҡиссаһы булған, һәм ул Иль де Франста француз телендә сөйләшүче популяр урындарҙа иткән. Ике популяр француз губернаторы булған: Виком де Силәк (был Порт Лида Шоссены төҙөгән һәм фермерҙарҙы Саван районында төпләнергә өндәгән) һәм Антуан Бруни д'Эттеке (уның ҡарашы буйынса Француздарҙың Һинд океанында штаб фатирҙары Маврикий, ә Һиндстандағы Өндәшерен булырға тейеш түгел булған).

Шарль Матье Исидор Ден Франция Инҡилаб Һуғышында мул уңыш алған булған генерал һәм ҡайһы бер яҡтарҙан Наполеон I нең көндәше булған. Ул Иль де Франс һәм Реюньон губернаторы булараҡ 1803 йылдан 1810 йылға тиклем хакимлыҡ иткән. Британия диңгеҙ картографы һәм асыусы Мэтью Флиндерс утрауҙа Генерал Ден тарафынан адресланған һәм тотҡарланған булған, был Наполеон әмиренең боҙоуы булған. Наполеон һуғыштары ваҡытында, Маврикий француз ҡурсаҡтарының базаһына әйләнде, унан француз корсарҙары Британия сауҙа ҡураларына мул уңыш алған рейдтар ойошторғандар. Рейдтар 1810 йылға тиклем дауам иткән, был ваҡытта Король Диңгеҙ экспедицияһы ойошторолған, ул инглиз-ирландия аксу командор Дозаһ Роли етәкселегендә булған, һәм утрауҙы баҫып алырға ебәрелгән. Был һуғыштар ваҡытында берҙән-бер Франция диңгеҙ еңеүе булған Гранд Порт бәрелешендә еңеүгә ҡарамаҫтан, француздар өс ай уҙғас, Британлыларҙың Матери Бортында төшөүҙәрен кире ҡаға алмағандар. Улар рәсми рәүештә утрауға хәл менән кереүҙең бишенсе көнөндә, 1810 йылдың 3 декабрендә ер һәм милек һаҡлап ҡалыуы һәм француз теле ҡулланыуы Франция һәм ҡанунының ет һәм граждандар эштәрендә ҡулланыуы шарттарында биргәндәр. Британия аҫтында хакимиәте утрауҙың исеме Маврикийға үҙгәртелгән.