Иҫке Байыш
| Иҫке Байыш | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
|---|---|
| Административ үҙәге | Иҫке Байыш ауыл Советы (Дүртөйлө районы)[1] |
| Административ-территориаль берәмек | Иҫке Байыш ауыл Советы (Дүртөйлө районы) |
| Халыҡ һаны |
548 кеше (2002)[2], 672 кеше (2009)[2], 631 кеше (2010)[3] |
| Почта индексы | 452307 |
 | |
Иҫке Байыш (рус. Старобаишево) — Башҡортостандың Дүртөйлө районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 631 кеше[4]. Почта индексы — 452307, ОКАТО коды — 80224831001.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Байыш ауылы Әкәнәй ауылынан күсенеп төпләнеүселәр иҫәбенә тәүҙәрәк утар булараҡ барлыҡҡа килә. Йөҙ башы Байыш Раслекеев (дөрөҫө: Расмекеев) 1736 йылда Әкәнәй ауылында йәшәй һәм 100 ихата өсөн власть алдында яуаплы була, һәм төрлө рәсми документтарҙа ул Әкәнәй ауылы кешеһе булараҡ теркәлә. Байыш ауылы 1780 йылда рәсми документтарҙа билдәләнә. 1780 йылдың 3 апрелендә Шамшаҙы улусының дүрт ауылы халҡы батша крәҫтиәндәренә 25 йылға үҙ ерҙәренең бер өлөшөн ҡуртымға биреү тураһында документ төҙөй. Тимәк Байыш ауылы 1739 һәм 1780 йылдар араһында барлыҡҡа килә[5].
1795 йылғы рәүиз материалдарында ауылда 149 башҡорт, 33 яһаҡ татары, 17 мишәр, 1816 йылда - 210 башҡорт, 31 яһаҡ татары, 20 мишәр, 1834 йылда - 306 башҡорт, 20 яһаҡ татары, 30 мишәр, 1859 йылда - 416 башҡорт, 22 яһаҡ татары, 54 мишәр, 1870 йылда 551 башҡорт, яһаҡ татары, мишәрҙең йәшәүе теркәлә. Белешмә: яһаҡ татары тип власть структураһына эшкә күскән башҡорттар, ә типтәрҙәр тип теге йәки был сәбәп арҡаһында ерһеҙ ҡалған башҡорттар атала. 1920 йылдағы рәүиздә ауыл ике исем менән теркәлә: Иҫке Байышта 882 башҡорт, Яңы Байышта 251 башҡорт кешеһенең йәшәүе теркәлә[5].
1843 йылда ауыл халҡы 304 йылҡы, 298 һыйыр, 400 һарыҡ, 108 кәзә аҫырай. 213 дисәтинә ере булған 306 башҡортҡа 840 бот ужым, 1056 бот яҙғы иген сәселә. Ауылда тирмән эшләй, мәсет була[5].
Халыҡ һаны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Милли составы
Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса башҡорттар 86 % тәшкил итә[6].
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1906 йыл | 657 | ||||
| 1920 йыл 26 август | 882 | ||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | 1164 | ||||
| 1959 йыл 15 ғинуар | 803 | ||||
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | 476 | ||||
| 2002 йыл 9 октябрь | 548 | ||||
| 2010 йыл 14 октябрь | 631 | 325 | 306 | 51,5 | 48,5 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Билдәле шәхестәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Хәйруллин Ринат Мәсғүт улы (3.10.1958), дәүләт һәм хужалыҡ эшмәкәре. 2010—2019 йылдарҙа Дүртөйлө район хакимиәте башлығы. Рәсәй Федерацияһының (2010) һәм Башҡортостан Республикаһының (2002) атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре[7].
Топонимикаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Фазлыева Диана Радик ҡыҙы. Дүртөйлө районы Иҫке Байыш ауылының ер-һыу атамалары[8].
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ ОКТМО (урыҫ)
- ↑ 2,0 2,1 Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (урыҫ)
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 А. З. Асфандияров. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: ГУП РБ БИ Китап, 2009. — 742 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — приложение в формате Excel 2016 йыл 4 март архивланған..
- ↑ Глава Дюртюлинского района Башкирии Ринат Хайруллин ушел в отставку. ИА «Башинформ», 20 февраля 2019 (Тикшерелеү көнө: 7 март 2019)
- ↑ [https://distolimp.bspu.ru/data/txtRFiels/1/6b98eacaf783e95dff3e387ae39ba314.pdf Тыуған яҡ: топонимдар һәм һөйләү теле. Диалектология һәм ономастика буйынса һәләтле уҡыусыларҙың III Республика ғилми-ғәмәли конференция материалдары. 23 март 2017 йыл. 3-сө йыйынтыҡ. 122 - 126-сы биттәр]
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Иҫке Байыш // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 7 март 2019)
.png)
