Мәскәү (Дүртөйлө районы)
| Мәскәү | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
|---|---|
| Административ үҙәге | Мәскәү ауыл Советы (Дүртөйлө районы)[1] |
| Административ-территориаль берәмек | Мәскәү ауыл Советы (Дүртөйлө районы) һәм Бөрө өйәҙе |
| Халыҡ һаны |
1788 кеше (2002)[2], 1882 кеше (2009)[2], 1879 кеше (2010)[3] |
| Почта индексы | 452311 |
 | |
Мәскәү (рус. Москово) — Башҡортостандың Дүртөйлө районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 1879 кеше[4]. Почта индексы — 452311, ОКАТО коды — 80224822001.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Мәскәү ауылына нигеҙ һалған аҫаба башҡорт Мәскәү Аҡъегетов Шамшаҙы улусы башҡорттары Русай Иванаев, Әкәнәй Бишенбаев һәм тағы ла бер нисә иптәше менән 1709 йылда Ағиҙел йылғаһы буйында урынлашҡан ерҙәрен Бөрөнөң дин әһелдәренә ауыл булдырыу хоҡуғы менән ҡуртымға бирә[5].
1739 йылдың 27 июнендә башҡорттар Биккенә Дәүләтов, Абдрахман Яҡаев, Ҡонор Үмәров һәм Шамшаҙы улусының Итекәй, Әкәнәй ауылдары аҫабалары менән бергә, башҡорттарға йыл һайын һалынған яһаҡты (40 тин) түләп тороуҙа ярҙам иткән өсөн, Яубаҙы йылғаһы буйындағы һөрөнтө ерҙәрен Бөрө гарнизоны канониры Г. И. Погореловҡа һәм уның ҡустыһына ҡуртым биреү тураһында килешеү төҙөй, һәм шул документта Мәскәү ауылы тәүге тапҡыр атала[5].
Биш йылдан һуң Абдрахман Яҡаев Ҡаршын улусы башҡорто Шәриф Мораҡовтан (Мрятов) бурысҡа 30 һум алып торған татарға (Һарыһаҙ ауылынан) яуаплылыҡты үҙ өҫтөнә алыусы булараҡ сығыш яһай. Тап ошо факттар Мәскәү ауылының XVIII быуатта барлыҡҡа килеүен раҫлай[5].
1789 йылда ауыл халҡы Ишмән һәм Күҫәдек ауылдары кешеләрен бер ниндәй документтарһыҙ үҙ ерҙәренә индерә. 1795 йылда Мәскәү ауылында 349 башҡорт, 52 типтәр, 43 мари, 1816 йылда ярашлы рәүештә 420 башҡорт, 124 типтәр һәм мари, 1834 й. — 546 башҡорт, 168 типтәр һәм мари, 1859 й. — 852 башҡорт, 266 типтәр һәм мари, 1920 йылда 2 мең 512 башҡорт һәм 520 типтәрҙәрҙең йәшәүе теркәлә[5].
1920 йылда ауылда башҡорттарҙың һәм типтәрҙәрҙең йәшәүе дөрөҫ күрһәтелә. Мәскәү ауылы — Бөрө кантонының Бөрө улусы үҙәге һәм 10-сы Башҡорт кантонының штаб-квартираһы ла була. 1836 - 1839 йылдарҙа бында хорунжий Әбделбасир Әбделвәхит улы Сәфәров кантон начальнигы вазифаһын башҡара. Уның улдары: Әбделхан, Абдулла, Ғатаулла, Сибәғәтулла 1873 йылда дворянлыҡ титулына лайыҡ була.
1843 йылда 546 башҡорттоң һәм типтәрҙең һәр береһенә 6,6 бот ужым игене, 7,9 бот яҙғы иген сәселә. Башҡорттар һәм типтәрҙәрҙең 200 дисәтинә һөрөнтө ере була, улар шулай уҡ 629 ат, 534 һыйыр, 789 һарыҡ, 461 кәзә аҫырай[5].
Халыҡ һаны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар) | |||||
| 1920 йыл 26 август | |||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1959 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | |||||
| 2002 йыл 9 октябрь | |||||
| 2010 йыл 14 октябрь | 1879 | 948 | 931 | 50,5 | 49,5 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Билдәле шәхестәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Ғәлимханов Кенәз Ғәле улы (25.09.1909-13.10.1991), ғалим-инженер-механик. 1946—1989 йылдарҙа Өфө авиация институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1960—1971 йылдарҙа — материалдар ҡаршылығы кафедраһы мөдире, 1969—1973 йылдарҙа — авиация двигателдәре факультеты деканы. Техник фәндәр кандидаты (1951). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1967), СССР‑ҙың юғары мәктәп отличнигы (1972)[6].
- Ҡаһарманова Фәүзиә Ҡаһарман ҡыҙы (14.12.1914—1993), ауыл хужалығы алдынғыһы. 1933—1950 йылдарҙа Дүртөйлө МТС-ының ҡатын-ҡыҙ тракторсылар бригадаһы етәксеһе. Ленин (1942) һәм «Почёт Билдәһе» (1935) ордендары кавалеры. Республикала «Почёт Билдәһе» орденына лайыҡ булған иң беренсе ҡатын-ҡыҙ.
- Мәғәсүмова Бәғиә Мәғәсүм ҡыҙы (17.01.1913—1.01.1995), совет һәм Рәсәй педагог-методисы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1948). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1971) кавалеры. Сәйәси золом ҡорбаны.
- Сәфәровтар — башҡорт дворян нәҫеле.
- Хәбирйәнов Илфир Хәбирйән улы (16.09.1934—14.01.2007), хеҙмәт алдынғыһы. 1966—1996 йылдарҙа Өфө приборҙар эшләү производство берекмәһе ташсыһы. Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған төҙөүсеһе (1989). СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1982)[7].
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ ОКТМО (урыҫ)
- ↑ 2,0 2,1 Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (урыҫ)
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 А. З. Асфандияров. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: ГУП РБ БИ Китап, 2009. — 742 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Ғәлимханов Кенәз Ғәле улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 8 сентябрь 2019)
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Хәбирйәнов Илфир Хәбирйән улы 2019 йыл 5 сентябрь архивланған. (Тикшерелеү көнө: 5 сентябрь 2019)
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 5 сентябрь 2019)
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 5 сентябрь 2019)
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- / Мәскәү (Дүртөйлө районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 5 сентябрь 2019)
.png)
