Әхтәмов Ибниәмин Әбүсүғүт улы

Әхтәмов Ибниәмин Әбүсүғүт улы
татар. Ибниамин Абуссуд улы Әхтәмов
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы
Тыуған көнө	18 ноябрь 1877({{padleft:1877|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:18|2|0}})
Тыуған урыны	Өфө, Башҡорт АССР-ы, РСФСР, Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	1941
Вафат булған урыны	Мәскәү, СССР
Атаһы	Әхтәмов Әбүсүғүд Әбделхалиҡ улы
Һөнәр төрө	сәйәсмән
Биләгән вазифаһы	Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы ағзаһы[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Социалист-революционерҙар партияһы[d]
Әхтәмов Ибниәмин Әбүсүғүт улы Викимилектә

Ибниәмин Әбүсүғүт улы (Әбүссүғүд улы) Әхтәмов (татар. Ибнеәмин Әбүсогыд улы Әхтәмов, 6 (18) ноябрь 1877 йыл — 1941 йыл) — ышаныслы прсяжный, Өфө губернаһынан Рәсәй империяһының IV саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты (1912—1917)^[⇨], Петроградта мосолман йәмәғәт йәмәғәт ойошмалары вәкилдәренең Бөтә Рәсәй съезы президиумы рәйесе ^[⇨]. 1916 йылдың декабрендә Урта Азия ихтилалы ҡатнашыусылары өҫтөнән ойошторолған процеста яҡлаусы булып сығыш яһай. Рәсәй һәм Себер эсендәге төрки-татар-мосолмандарҙың милли идараһы («Милли идара») рәйесе урынбаҫары һәм Комуч ағзаһы (1918)^[⇨]. 1938 йылда «Иҙель-Урал» ойошмаһы эше буйынса ҡулға алына ^[⇨]. Меньшевик Ибраһим Әхтәмовтың ағаһы^[⇨].

Биографияһы

Иртә йылдары

Ибниәмин Әхтәмов 1877 йылдың 6 (18) ноябрендә Өфөлә, I Дума депутаты Ә. Ә. Әхтәмов ғаиләһендә тыуа (1843—1920). Ибниәмин Өфө ирҙәр һәм Өсөнсө Ҡазан классик гимназияларында уҡый. 1898 йылда Санкт-Петербург университетының физика-математика факультетына уҡырға инә, әммә киләһе йылда уҡ студенттар сыуалыштарында ҡатнашҡан өсөн сығарыла.

1901 йылда Әхтәмов баш ҡалала «Эшселәр ойошмаһы комитеты» эше буйынса ҡулға алына һәм өс айға төрмәлә ултырғандан һуң, кесе тыуған иленә — Өфөгә һөрөлә. 1905 йылда, һөргөн мөҙҙәтен үткәндән һуң, Ибниәмин Әхтәмов Санкт-Петербург университетында уҡыуын тергеҙә. 1905 йылдың 8 апрелендә ул Петербургта Г. Ибраһим фатирында ислам эшмәкәрҙәре йыйылышында ҡатнаша: йыйылған ислам интеллигенцияһы вәкилдәре (Ғаяз Мәҡсүдов, Әхтәмов үҙе, Әхмәт Агаев, Али-Мәрҙән Топчибашев Мәрҙәнов һәм Али Хөсәйен-заде) Рәсәй империяһының барлыҡ мосолмандары өсөн берҙәм Диниә назараты булдырыу тураһында ҡарар ҡабул итә.

И. Ә. Әхтәмов 1907 йылда баш ҡала университетының — физика-математика факультетын, ә өс йыл үткәс, 1910 йылдың 15 декабрендә , уның юридик факультетын тамамлай. Әхтәмов Ҡазан суд палатаһына үҙе яуаплы округка присяжный ярҙамсыһы булып урынлаша. 1903 йылда социалист-революционерҙар партияһына инә, бер үк ваҡытта социал-демократтар (уның туғаны Өфөлә билдәле меньшевик була). 1912 йылда Өфөлә хаҡы 3479 һум торған йорттоң сиреге Ибниәмин Әхтәмовтың өлөшөнә тура килә.

IV Дума депутаты

1912 йылдың 20 октябрендә татар (башҡа мәғлүмәттәр буйынса — башҡорт) И. Әхтәмов Өфө губернаһынан дүртенсе саҡырылыш Дәүләт Думаһына һайлана. Парламентта ул мосолман фракцияһына инә, уның секретары була. Күп комиссияларҙың ағзаһы була: һорауҙар буйынса, суд реформаһы буйынса, матбуғат тураһында закон проектын әҙерләү буйынса, ер мәсьәләләре, тау эштәре, финанстар буйынса. Дума эшмәкәрлеген йәмәғәт һәм нәшриәт һәм эштәре менән бергә алып бара. 1913—1915 йылдарҙа Санкт-Петербургта сыҡҡан һәм Мосолман фракцияһының рәсми булмаған баҫма органы тип һаналған «Милләт» гәзитен ойоштороусыларҙың береһе (С. Йәнтүрин менән бергә).

Ибниәмин Әхтәмов 1914 йылдың июнендә үткән һәм мосолман идараһын үҙгәртеп ҡороҡуға арналған Мосолмандар съезын әҙерләүҙә һәм үткәреүҙә ҡатнаша. Петроградта Бөтә Рәсәй мосолмандары вәкилдәре съезында президиум рәйесе була (1914 йылдың декабре), шулай уҡ составына һайланды, «Яугирҙарға һәм уларҙың ғаиләләренә ярҙам итеү буйынса ваҡытлыса мосолман комитеты» — Беренсе донъя һуғышы һалдаттары һәм уларҙың туғандарына социаль ярҙам күрһәтеү ойошмаһы составына һайлана. 1916 йылдың декабрендә Азия ихтилалында ҡатнашыусыларҙы яҡлап сығыш яһай.

Ибниәмин Әхтәмов 1913 йылда

Ғаиләһе

Ҡустыһы, Ибраһим Әхтәмов (1880—1936) — Өфө юрисы, меньшевик. Урыҫ революционеры һәм дворяны Юлия Поповаға өйләнә (1875—1943).

1912 йылда Ибниәмин Әхтәмов буйҙаҡ була, 1913 йылдың 22 апрелендә (5 май) йылда Зөһрә Сәйет-Гәрәй ҡыҙына — сәнәғәтсе Т. К. Аҡсуриндың элекке ҡатынына өйләнә.

Әҙәбиәт

• Усманова Д. М. Ахтямов Ибниямин Абусугутович // Государственная дума Российской империи: 1906—1917 / Б. Ю. Иванов, А. А. Комзолова, И. С. Ряховская. — М.: РОССПЭН, 2008. — 735 с. — ISBN 978-5-8243-1031-3.
• Ахтямов // Члены Государственной думы (портреты и биографии): Четвертый созыв, 1912—1917 г. / сост. М. М. Боиович. — М.: Тип. Т-ва И. Д. Сытина, 1913. — LXIV, 454, [2] с.
• Ахтямов // 4-й созыв Государственной думы: Худож. фототип. альбом с портр. и биогр. — издание Н. Н. Ольшанского. — СПб., 1913. — [79] с., [46] л. ил., портр. с.
• Усманова Д. М. Ахтямов Ибниямин Абусугудович // Ислам в Санкт-Петербурге: энциклопедический словарь. — М.: Медина, 2009.
• Кирьянов И. К. Ахтямов Ибниамин Абуссугудович (1877—1941) // Российские парламентарии начала XX века: новые политики в новом политическом пространстве. — Пермь, 2006. — 368 с. — ISBN 5-93683-106-X. Архивная копия от 4 марта 2016 на Wayback Machine
• Мухетдинов Д. В., Хабутдинов А. Ю. I Всероссийский мусульманский съезд в Нижнем Новгороде // Всероссийские мусульманские съезды 1905—1906 гг. — Н. Новгород, 2005.
• Таиров Н. Дальнейшая судьба Ибниамина Ахтямова // Гасырлар авазы — Эхо веков. — 2000. — № 3/4. — ISSN 2073-7483. Архивировано из первоисточника 5 март 2016.
• Әхтәмов Ибниәмин Әбүсүғүт улы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

Архив сығанаҡтары

• Ҡалып:АрхИ
• Ҡалып:АрхИ