Арғужа (йыр)

Арғужа
Сәнғәт формаһы	Йыр
Жанр	Оҙон көй
Әҫәрҙең теле	башҡортса‎

«Арғужа» — рус. Аргужа — башҡорт халыҡ йыры, оҙон көй.

Тарихы

Йырҙың легендаһын һәм һүҙҙәрен тәүге тапҡыр ХХ быуаттың 20‑се йылдарында С.Сәлимов яҙып алған һәм «Башҡорт аймағы» йыйынтығында (1929, № 7) баҫтырған.

30‑сы йылдарҙа тәүге тапҡыр фонографҡа яҙҙырыла, «РСФСР халыҡтары фольклоры» («Фольклор народов РСФСР»; 1979) йыйынтығында донъя күрә. Йыр лирик‑эпик йөкмәткеле.

Легендаһы

Йырҙың барлыҡҡа килеүе Силәбе өйәҙе Ялтыр ауылы кешеһе Шәрәфетдин Вәйсилевтең яҙмышы менән бәйле. Ул ХIХ быуат уртаһында тау заводтары төҙөү өсөн башҡорт ерҙәрен тартып алыуға ҡаршы сыға, шуның өсөн һөргөнгә оҙатыла. Ул тыуған яғын — Арғужа күле буйҙарын — һағынып шиғри хаттар яҙған. Көйҙөң авторы — Шәрәфетдиндең ауылдашы, халыҡ йырсыһы Баһуман тип фаразланыла.

Оҙон көйҙәргә хас булғанса, «Арғужа» көйөнөң формаһы ике төҙөлөштән тора. Көй, асыла барып, икенсе төҙөлөш башында кульминацияһына етә.

Билдәле башҡарыусылары: халыҡ йырсылары Ж. В.Вәлиев, Ғ.Нәбиуллин, Ғ.Хәмзин. Йырҙы А. М.Ҡобағошов тауыш һәм фортепьяно өсөн эшкәрткән.

Йырҙың тексы

«Арғужа» йыры хәҙерге заманда һыуһаҡлағысҡа әйләнгән ошо атамалы күл тураһында.

Башҡортса	Урыҫса	Инглизсә
Арғужа ла буйы, ай, һары тал, Юнып ҡына алған уҡ кеүек. Уйлаған да уйҙар, ай, юҡ кеүек, Эскенәйем яна ут кеүек. Арғужа ла буйлап йөрөгәнемдә, Ятып ҡалды ҡайыш дилбегәм. Дилбегәм дә өсөн ҡайғырмайым - Ятып ҡалды тыуған илгенәм. Арғужа ла буйлап йөрөгәнемдә Исемемде яҙҙым ташына. Ағай ҙа эне һүҙен тыңламайса, Еттем, буғай, ғәзиз башыма.	Вдоль Аргужи, ай, жёлтый тальник, Выструганным стрелам подобен. Обдумываемых мыслей, ай, нет вроде бы, Душа моя горит огню подобно. Вдоль Аргужи когда ходил я, Лежать остались мои ременные вожжи. Из-за вожжей моих я не горюю - Лежать осталась родная моя страна. Вдоль Аргужи когда ходил я, Имя мое написал я на камне. Старших и младших (родственников) слов не послушав, Погубил я, кажется, свою дорогую голову	Along Arguzhi, ah, yellow willow, Planed arrows similar. Ponders the thought, ah, do not like, My soul burns like fire. Arguzhi along when I went, Lie left my belt reins. Due to the reins of my I do not grieve - Lie left my dear country. Arguzhi along when I went, I wrote my name in stone. Senior and junior (relatives) words are not listened to, I ruined it seems his dear head

Галерея

Арғужа буйы

Арғужа һыуһаҡлағысы күренеше

Арғужа һыуһаҡлағысы күренеше

Арғужа буйы

Арғужалағы утрау

Шулай уҡ ҡара

• Арғужа һыуһаҡлағысы

Видео

• YouTube сайтында Видео  — Вадим Хизбуллин — Арғужа
• YouTube сайтында Видео  — Арғаяшта «Арғужа» фольклор байрамы уҙҙы

Сығанаҡтар

• Башҡорт халыҡ ижады. Йырҙар. 1‑се кит. Өфө, 1974;
• Башҡорт халыҡ ижады. Йырҙар һәм көйҙәр. Өфө, 1983;
• Вәлиев Д. Ж. Арғаяш башҡорттарының рухи мираҫы. Өфө, 1996.

Һылтанмалар

• Арғужа (йыр) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.