Йәһүдилектең Мөхәммәткә ҡарашы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Йәһүдилектең Мөхәммәткә ҡарашы

Йәһүдилектә бик аҙ текстар Мөхәммәт Пәйғәмбәргә ҡағыла йәки уны телгә ала. Мөхәммәт ғәләйһиссәләмдең Аллаһтан үәхи алыуы тураһындағы белдереүе кире ҡағыла һәм ул ялған пәйғәмбәр тип атала.

Мөхәммәтте телгә алыуҙар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Урта быуаттарҙа йәһүд яҙыусылар йыш ҡына Мөхәммәтте ха-мешугга («аҡылдан шашҡан») тип атай, был үҙен пәйғәмбәр тип һанаусыларға ҡарата Библияла йыш ҡулланылған кәмһетеү термины.[1][2]

Маймонид[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Маймонид Мөхәммәтте ялған пәйғәмбәр һәм аҡылдан шашҡан кеше тип атаған. Йәмәнгә яҙған хатында ул былай тигән: "Ғайса Мәсихтән һуң үҙенән алдараҡ йәшәгән Ғайсанан өлгө алған Аҡылдан шашҡан килеп сыҡҡан, сөнки ул уға юл һалған. Әммә ул тағы ла бер маҡсатты өҫтәгән — власть алырға һәм "буйһондороуға « өлгәшергә, һәм яҡшы билдәле булғанды [ислам] уйлап тапҡан»[3]

Үҙенең абруйлы юридик хеҙмәте "Мишне Тора"ла (Хилхот Мелахим 11:10-12) Маймонид шулай ҙа, Мөхәммәт Аллаһтың йәһүд Мәсихенең килеүенә донъяны әҙерләү планының өлөшө булып тора, тип билдәләй. Изге Яҙмала әйтелгәнсә: «Ул саҡта Мин халыҡтарҙың телмәрен саф телмәргә әйләндерермен. Улар, Раббының исеменә ялбарып, бер тауыштан Уға хеҙмәт итһендәр» (Софония 3:9)"[4].

Аныҡ булмаған һәм ситләтелгән һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Натан-үл әл-Фәййүми- ҡайһы берҙә "йәһүд исмәғилилеге"тип аталған күренешкә нигеҙ һалған XII быуат атаҡлы йәмән раввины һәм дин белгесе, үҙенең Бустан әл-Уҡул (Аҡыл баҡсаһы) тигән фәлсәфәүи трактатында, Аллаһ пәйғәмбәрҙәрҙе йәһүд Тәүраты күрһәтмәләренә тап килмәгән башҡа халыҡтарға диндәр урынлаштырырға ебәрә, тип яҙа. Натан-үл Мөхәммәтте ғәрәптәргә ҡағылышлы, әммә йәһүдтәргә ҡағылмаған махсус бурыс менән ебәрелгән Хаҡ пәйғәмбәр тип һанағаны күренеп тора[5][6]Әл-Фәййүмиҙең Мөхәммәт с.ғ.с. пәйғәмбәрлеген ҡабул итеүе һирәк күренеш була һәм һуңғы ваҡыттарға тиклем уның тыуған төйәге Йемендән ситтә билдәһеҙ була[7].

Апокалиптик мидраш (шәрехләмә) «Раввин Симон бен Йохайҙың серҙәре» Мөхәммәтте йәһүд Мәсихе менән сағыштыра. 1-се быуаттың билдәле аҡыл эйәһе һәм мистигы Симеон бар Йохай яҙған тип һаналған был текст, күрәһең, мосолман баҫып алыуының башында йәки 8-се быуатта яҙылған булғандыр[8], унда Мөхәммәттең пәйғәмбәрлек роле йәһүдтәрҙе христианлыҡтан («римлылар» йәки «идумейҙар») азат итеүҙе үҙ эсенә ала һәм мессианлыҡ процесында ыңғай роль уйнай, тип әйтелә[9]

Ҡаһирә генизында табылған бер йәмән йәһүдтәре документы күп йәһүдтәрҙең, Мөхәммәтте с.ғс. пәйғәмбәр булараҡ ҡабул итеп кенә ҡалмай, уның пәйғәмбәрлек көрәшенә ҡушылыр өсөн хатта шәмбене лә бысратҡан, тип фараз итә. Әммә ҡайһы бер тарихсылар фаразлауынса, Дһиммәт ән-Нәби Мөхәммәт (Мөхәммәттең Яҡлау ярлығы) тип аталған был документты йәмән йәһүдтәре үҙ-үҙен ҡурғау маҡсатында ялғанлап етештергән[10].

Ислам традицияһынан Мөхәммәт тураһында бер нисә тарих йәһүд фекеренең төп ағымына осраҡлы рәүештә инә, сөнки Ислам Испанияһында 9-сы быуаттан 12-се быуатҡа тиклем Алтын быуат испан йәһүдтәре менән ҙур мәҙәни яҡынлашыу күҙәтелә. Мәҫәлән, Полоннанан раввин, иртә хәсид мистиктарының береһе, Баһья ибн Пакуданың популяр трактаты "Ховот ҺаЛевавот"тан өҙөмтә килтереп, яуызлыҡҡа ҡаршы эске көрәш тышҡы алыштан мөһимерәк, тип яҙа. Был китаптың йәһүд-ғәрәп үҙенсәлекле версияһында Баһья ибн Пакуда тышҡы һәм эске һуғышты — йыһат, ә баштағы тарихта һөйләнелгән "изгелекле кеше"не, автор уның исемен телгә алмаһа ла, Мөхәммәт тип атай[11]

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ Defending the West: A Critique of Edward Said’s Orientalism By Ibn Warraq Page 255
  2. ↑ The Legacy of Islamic Antisemitism: From Sacred Texts to Solemn History page 21
  3. ↑ Norman Roth. Jews, Visigoths, and Muslims in Medieval Spain: Cooperation and Conflict, BRILL, 1994, p. 218.
  4. ↑ A. James Rudin. Christians & Jews Faith to Faith: Tragic History, Promising Present, Fragile Future, Jewish Lights Publishing, 2010, pp. 128—129.
  5. ↑ The Bustan al-Ukul, by Nathanael ibn al-Fayyumi, edited and translated by David Levine, Columbia University Oriental Studies Vol. VI, p. 105
  6. ↑ Gan ha-Sekhalim, ed. Kafih (Jerusalem, 1984), ch. 6.
  7. ↑ Abraham’s children: Jews, Christians, and Muslims in conversation, by Norman Solomon, Richard Harries, Tim Winter, T&T Clark Int’l, 2006, ISBN 0-567-08161-3, p. 137 Netanel’s work was virtually unknown beyond his native Yemen until modern times, so had little influence on later Jewish thought.
  8. ↑ The History of Jerusalem: The Early Muslim Period, by Joshua Prawer and Haggai Ben-Shammai, NYU Press, 1996, ISBN 978-0814766392, p. 304
  9. ↑ Abraham’s children: Jews, Christians, and Muslims in conversation, by Norman Solomon, Richard Harries, Tim Winter, T&T Clark Int’l, 2006, ISBN 0-567-08161-3, p. 133 «Nistarot» places the Muslim conquests in an eschatological context, and implies that Muhammad had a positive role to play in the messianic process.
  10. ↑ Yakov Rabkin «Perspectives on the Muslim Other in Jewish Tradition» 2012 йыл 27 март архивланған. (126 KB)
  11. ↑ A Sufi-Jewish Dialogue: Philosophy and Mysticism in Bahya ibn Paquda’s Duties of the Heart, by Diana Lobel, University of Pennsylvania Press, ISBN 0-8122-3953-9, p. ix «How does a perennially popular manual of Jewish piety come to be quoting Islamic traditions about the Prophet Muhammad? Muslim Spain of the tenth through twelfth century, known as the „Golden Age“ of Hispano-Jewish poetry and letters, is a time of great convergence and cultural creativity.»
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Йәһүдилектең_Мөхәммәткә_ҡарашы&oldid=1233981» битенән алынған