Бейсбол

Бейсбол
Характеристика
Категория	команда уйыны
Командалағы уйынсылар һаны	9
Ҡорамалдар	бита туп ау
Тәүге ярыштар
Йыл	XVIII быуат
Олимпия уйындары	1912
Донъя чемпионаты	1938 йыл
Башҡа ярыштар	Донъя бейсбол классикаһы
Халыҡ-ара федерация
Атамаһы	Халыҡ-ара бейсбол федерацияһы
Нигеҙ һалыу йылы	1938 йыл
Федерация башлығы	Риккардо Фраккари
Веб-сайт	ibaf.org
Бәйле проекттар
Категория:Бейсбол

Бейсбол (ингл. baseball, base — «база, нигеҙ» һәм ball — «туп») — бейсбол тубы һәм биталы команда спорт уйыны. Ярыштарҙа туғыҙар (ҡайһы саҡ унар) уйынсы менән ике команда ҡатнаша.

Бейсбол хәҙерге ваҡытта Кубала, АҠШ-та, Венесуэлала, Японияла, Ҡытайҙа һәм Кореяла популяр. АҠШ, Япония, Чехия һәм башҡа илдәрҙә шулай уҡ софтбол — бейсболдың ябай төрө таралған, уны ҙур булмаған майҙанда йәки ҡаплы биналарҙа уйнап була. Хәҙерге ваҡытта бейсболды 120 ашыу илдә уйнайҙар.

Бейсболға крикет, Финляндиялағы песаполо, Румыниялағы ойна һәм Рәсәйҙәге лапта яҡын.

Тарихы

Боронғо уйындар араһында бита һәм туп менән уйнағанын табыуы ҡыйын. Француздарҙың 1344 йылғы манускриптында диниҙәрҙең бейсболға оҡшаш уйынлы һүрәт һаҡланған. Заманса бейсбол Бөйөк Британия һәм Ирландиялағы боронғо инглиз лаптаһының Төньяҡ Америкала үҙгәргән төрө тип һанайҙар.

Америка гәзиттәрендә XIX быуаттан башлап «Бейсбол» (ингл. Base-Ball), «База туп» йәки «Төп туп» (ингл. Bass-Ball, Base Ball), «База» (ингл. Base), «Туп сәптә» (ингл. Goal Ball), «Ҡала тупы» (ингл. Town Ball) тигәндәр уйындар һүҙгә алына. 1829 йылда АҠШ-та «Маалайҙың үҙ китабы» (ингл. The Boy’s Own Book) сыға, ул бейсбол тураһында беренсе яҙма тип һанала.

Бейсбол буйынса донъя чемпионаты 1938 йылдан ир-аттар һәм 2004 йылдан ҡатын-ҡыҙҙар араһында үткәрелә. 1986 йылдың сентябренән Халыҡ-ара Олимпия комитеты бейсбол һәм софтболды йәйге олимпия уйындары программаһына индерҙе. 2005 йылдың 8 июлендә Халыҡ-ара Олимпия комитетының 117-се ултырышында популярлығы етмәү һәм башҡа мәсьәләләрҙе хәл итә алмауҙан был исемлектән сығарылды. Һөҙөмтәлә, Пекинда үткән Олимпия уйындарында бейсбол һуңғы тапҡыр тәҡдим ителде.

Ҡағиҙәләр

Уйында ике команда ҡатнаша, улар һөжүм итеү һәм һаҡсы яғынан сиратлап уйнай.

Уйындың маҡсаты — ҡаршы команданан күберәк мәрәй/йүгереш (ингл. run) йыйыу. Һөжүм итеүсе яҡ 27,4 метрлыҡ квадрат мөйөштәрендә урынлашҡан бөтә базаларҙы (ергә ҡаҙалған дүрткел (30 × 30 см) билдә) үтһә, мәрәй һанала.

Бейсбол ҡулланған туп мәшкә йәки каучук үҙәкле, тышы еп менән уралған. Өҫтөн ике ҡат аҡ тирене ҡыҙыл сәнсем менән ябалар. Туп ауырлығы — 141,7 — 148,8 г, оҙонлоғо 22,8 — 23,5 см. Һәр командала 9 — 10 уйынсы.

Питчерҙың туп ташлауы.

Уйын башында бер команда (ғәҙәттә, хужа командаһы) һаҡсы яғынан уйнай. Уның 9 уйынсыһы, майҙанға сығып, ҡаршы командаға мәрәй алыуға ҡамасаулай. Ҡунаҡ команда һөжүмдә була, мәрәй йыйырға тырыша: «өй» нөктәһенән башлап, сәғәт теленә ҡаршы киләһе базаға (квадрат мөйөшөнә) йүгерә, билдәгә тейеп, киләһе базаға йүнәлә, «өй» нөктәһенә барып етһә, бер мәрәй ала.

Һөжүм итеүсе команда уйынсыһы юлланыр алдынан, һаҡлаусы команданың «питчер» (ингл. pitch — биреү) уйын майҙанының билдәле урынында тора. Башҡа һаҡлаусы 8 уйынсы шулай уҡ һәр береһе үҙ урынында тора.

Һөжүм итеүсе команданың «бәреүсе» йәки бэттер (ингл. batter) тип аталған уйынсыһы «өй» янында тороп, ағас йәки алюминий битаны тота. Бәреүсе питчерҙың «өй» яғына туп ташлауын көтә. Тупты ташлағас, бәреүсе тупты кире ҡағырға тырыша. Әгәр бәреүсе тупҡа һуға икән, битаны ташлап, беренсе база яғына йүгерергә тейеш.

Һәр уйын «иннингтарға» (ингл. inning) — осорҙарға бүленгән, һәр береһендә һәр команда берәр тапҡыр һөжүм итеү һәм яҡлау яғынан уйнай. Ғәҙәттә уйын 9 иннингтан тора. Мәрәйҙәр иҫәбе бер булһа, еңеүсе билдәләгәнсе өҫтәмә иннингтар иғлан ителә.

Чикаголағы Ригли Филд стадионында бейсбол уйыны.

Судья ишаралары

Уйынсылар ҙа, тамашасылар ҙа ни барғанын белһен өсөн, судьялар ҡул хәрәкәте менән ҡарарҙарын күрһәтә.

Базалар араһында йүгереү

Йүгереү хоҡуғына эйә булған һуғыусы йүгереүсе тип атала. Һәр йүгереүсе базаларҙың береһендә тора һәм киләһе базаны биләргә тырыша. Форвард командаһының һәр базаһында бер генә уйынсы була ала. Шулай итеп, майҙанда күпселектә 4 һөжүм итеүсе уйынсы булырға мөмкин — бер һуғыу һәм һәр базала берәү. Базаға ҡағылған уйынсыны ебәреп булмай. Беренсе базаға тейеп, шунда уҡ уға әйләнеп ҡайтҡан «һуғыусы» ла булдыра алмай. Шулай итеп, уйынсылар оборонаны уҙып китергә һәм киләһе базаға сығырға тырыша. Уйынсылар базалар араһында теләгән ваҡытта йүгерә ала. Әгәр туп һуғыусының һуғыуынан һуң ергә тейһә, һөжүм итеүсе, әгәр уны икенсе уйынсы күсерһә, киләһе базаға йүгерергә тейеш.

Туп бөтә майҙан буйлап осҡан һәм унан осҡан һуғыу «өйгә йүгереү» тип атала. Бындай һуғыу һуғыу һуғыусыға һәм йүгереүселәрҙең барыһына ла мәрәй йыйырға мөмкинлек бирә.

Базалағы уйынсылар хеҙмәт иткән ваҡытта киләһе базаға йүгерергә — базаны урларға тырышырға мөмкин, әммә тупты үҙ командаһының базала торған уйынсыһына ырғытҡан питчер уларҙы ота ала йәки тупты урларға маташҡан базаға ырғытҡан аулаусы (кетчер) эләктерә. Нигеҙҙе урлау мәжбүри уйын тип һаналмай, шуға күрә һаҡсыға туп менән һәм бирсәткә кейеп нигеҙгә ҡағылыу ғына етмәй, әммә йүгереүсене тап ошо бирсәткә менән тоҙларға кәрәк.

Әгәр уйынсы, осоп барған килеш тупты тотһа, уға флай-аут иғлан ителә, ә йүгереүселәр базаларына ҡайтып, уларға тағы ҡағылырға тейеш, шунан һуң, ҡағиҙәләр буйынса киләһе базаға йүгереү хоҡуғына эйә булалар.

Терминдар

Ситуация (йәки арбитр командованиеһы), тимәк, теге йәки был осорҙа һөжүм итеүсе уйынсы уйындан сығарыла.

База — мәрәй яулау өсөн йүгереүсе эҙмә-эҙлекле ҡағылырға тейешле майҙандың дүрт мәрәйенең береһе.

Бунт — ҡыҫҡа һуғыу, короткий удар, при котором бэттер не замахивается по мячу, а просто подставляет под него биту.

Туп — һуғыу зонаһынан ситтә питчер хеҙмәтләндергән һәм бита менән һуғылмаған туп.

Бэттер (һуғыусы) — бита менән һөжүм итеүсе уйынсы. «Йорт» янында (һулда йәки уң яҡта — уңайлыраҡ булғанса) урынлашҡан.

Дуға — эскәмйә, уйынсылар, запастағы уйынсылар һәм команданың башҡа ағзалары өсөн урын.

Иннинг — бейсбол уйыны осоро, уның барышында командалар бер тапҡыр оборона һәм һөжүм уйнай. Ғәҙәттә матч 9 иннингтан тора.

Аулаусы — йорт артында питчер ҡулында туп алған уйынсы.

Европала

Бейсбол буйынса Европа конфедерацияһына 38 ил инә, континенталь чемпионат өс төркөмдән торған йыйылма командалар араһында, клубтар араһында Европа Кубогында уйнала. Италия һәм Нидерланд командалары өҫтөнлөк итә: 1954 йылдан башлап ике тапҡыр ғына континенттың иң көслө командаһы титулын яулай алмайҙар, ә 1967 йылда был бойкот менән бәйле була.

Бейсбол ойошмалары

Халыҡ-ара бейсбол федерацияһы (ҡыҫҡ. IBAF, урыҫса — ИБАФ) — халыҡ-ара бейсбол менән етәкселек иткән спорт ойошмаһы.

Һылтанмалар

• Федерация бейсбола России
• Международная Федерация Бейсбола (инг.)
• Конфедерация Европейского Бейсбола 2004 йыл 31 август архивланған. (инг.)
• История игры в Венесуэле