Командор ҡурсаулығы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
С. В. Мараков исемендәге Командор дәүләт тәбиғәт биосфера ҡурсаулығы
Медный утрауы
Медный утрауы
Категория МСОП — Ia (Ҡәтғи тәбиғи резерват)
Төп мәғлүмәт
Майҙаны36 486,79 км² 
Нигеҙләнгән ваҡыты23 апрель 1993 йыл 
Урынлашыуы
54°50′12″ с. ш. 166°32′11″ в. д.HGЯO
РФ субъектыКамчатка крайы
РайонАлеут районы
komandorsky.ru
Рәсәй
Точка
С. В. Мараков исемендәге Командор дәүләт тәбиғәт биосфера ҡурсаулығы
 Командор ҡурсаулығы Викимилектә

Командор ҡурсаулығы (рус. Командорский заповедник) — Рәсәйҙәге иң ҙур диңгеҙ биосфера ҡурсаулығы[1]. Уның һаҡланыусы һыу майҙаны 3 миллион гектарҙан ашыу тәшкил итә — шул уҡ территорияны, мәҫәлән, Бельгия биләй. Ҡурсаулыҡ Тымыҡ океандың төньяҡ өлөшөндә, Евразия менән Төньяҡ Америка араһында, Командор утрауҙарында һәм уның эргә-тирәһендәге акваторияла урынлашҡан. Һирәк осрай торған үҫемлектәр, шул иҫәптән эндемиктар күп.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Командор ҡурсаулығы 1993 йылдың 23 апрелендә ойошторола. 2010 йылдан С. В. Мараков исемен йөрөтә[2]. Рәсми атамаһы — С. В. Мараков иемендәге «Командор дәүләт тәбиғәт биосфера ҡурсаулығы» федераль дәүләт бюджет учреждениеһы[3][4].

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Командор утрауҙарында урынлашҡан, 4 ҙур утрауҙы — Берингты, Медныйҙы, Топорковты һәм Арий Каменды, 60-тан ашыу ваҡ утрауҙы һәм Беринг диңгеҙе һәм Тымыҡ океан акваторияһын үҙ эсенә ала.

Командор утрауҙары — Тымыҡ океандың төньяҡ өлөшөндә урынлашҡан архипелаг. Иң юғары нөктә — Стеллер тауы (755 м). Майҙаны 3 648 679 га (36486,79 км2), шул иҫәптән 3 463 300 га (34633 км2) — диңгеҙ акваторияһы. 2 биләмәһе бар.

Климаты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бында ҡыш йомшаҡ, йәй һалҡын. Һауа торошоноң тотороҡһоҙ осоро уртаса 127—140 көн тәшкил итә.

Флораһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

383 төр үҫемлек һәм 37 көпшәле үҫемлек төрсәһе үҫә. Утрауҙар көнсығыш өлөшөндә 93 төр үҫемлектең һәм ҡурсаулыҡтың көнбайыш өлөшөндә 10 төрҙөң таралыу сиге булып тора.

Фаунаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡурсаулыҡ һыуҙарында 250 төр балыҡ осрай. Шулай уҡ бында диңгеҙ ҡоштары (бөтәһе 213 төр, шул иҫәптән юҡҡа сыҡҡандары) оялай, имеҙеүселәрҙең 25 төрө бар. Диңгеҙ һөтимәрҙәренең тупланған урындар күп[5].

Командор ҡурсаулығы — Рәсәйҙә киттарҙы күҙәтеү йыл әйләнәһенә алып барылған берҙән-бер урын. Бында уларҙың 21 төрө теркәлгән — был донъя популяцияһының 25%-ы[1].

Иҫтәлекле урындар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡурсаулыҡ территорияһында тарихи-мәҙәни мираҫ объекттары, шулай уҡ тәбиғәт ҡомартҡылары урынлашҡан:

  • 1741—1742 йылдарҙа Витус Беринг экспедицияһының туҡталҡаһы, Берингтың ҡәбере.
  • Стеллер аркаһы — базальт ҡая ҡалдыҡтары. Тәбиғәт ҡомартҡыһы. Быға оҡшашы Ҡырымда бар, «диңгеҙ йыланы» тип атала. Ул һүнгән Карадаг янартауы итәгендә диңгеҙҙә.
  • Буян ҡултығы — геологик ландшафт ҡомартҡыһы. Бик күп биҙәү таштары — йәшмә, сердолик, халцедон осрай.
  • Командор ҡултығы — тәбиғәт ҡомартҡыһы.
  • Арий Камень утрауы — Һөмбаш һымаҡтар ыуылдырыҡ сәскән урын һәм һөтимәрҙәрҙең тупланыу урыны.

Һуңғы дүрт объект, Командор ҡурсаулығында булыу сәбәпле, махсус һаҡланған тәбиғәт биләмәһе статусын юғалтҡан[6][7].

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ 1,0 1,1 Командорские острова: самый большой морской заповедник России (вебинар). sport-marafon.ru. Дата обращения: 17 декабрь 2021. Архивировано 17 декабрь 2021 года.
  2. ↑ Командорскому заповеднику присвоено имя Сергея Маракова. Дата обращения: 19 октябрь 2017. Архивировано 19 октябрь 2017 года.
  3. ↑ Командорский природный биосферный заповедник имени С. В. Маракова | Заповедники Камчатского края | Особо охраняемые природные территории Камчатского края (заповедники, природные парки, заказники, памятники природы) | География Камчатки | Камчатский край, Петропавловск-Камчатский — краеведческий сайт о Камчатке: история Камчатки, география и этнография Камчатки, литература Камчатки, фотографии Камчатки. www.kamchatsky-krai.ru. Дата обращения: 18 декабрь 2021. Архивировано 6 март 2021 года.
  4. ↑ http://komandorsky.ru.PDF. Дата обращения: 18 декабрь 2021. Архивировано 18 декабрь 2021 года.
  5. ↑ Командорский. — «Рәсәйҙең махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре» мәғлүмәт-аналитика сайты мәғлүмәте: (ИАС «ООПТ РФ»)  (рус.).
  6. ↑ Остров Арий Камень. — «Рәсәйҙең махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре» мәғлүмәт-аналитика сайты мәғлүмәте: (ИАС «ООПТ РФ»)  (рус.).
  7. ↑ Постановление правительства Камчатского края от 17.09.2018 №378-П | ООПТ России. oopt.aari.ru. Дата обращения: 17 декабрь 2021. Архивировано 17 декабрь 2021 года.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Командор_ҡурсаулығы&oldid=1254569» битенән алынған