Яңыбай (Ейәнсура районы)

Яңыбай
	Ауыл
	Яңыбай; рус. Яныбаево
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ейәнсура районы
Ауыл советы	Яңыбай
Координаталар	51°41′21″ с. ш. 57°16′04″ в. д.HGЯO
Халҡы	↘592 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453396
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 226 843 001
ОКТМО коды	80 626 443 101
	Яңыбай

Яңыбай (рус. Яныбаево) — Башҡортостандың Ейәнсура районындағы ауыл. Яңыбай ауыл Советының административ үҙәге. Почта индексы — 453396, ОКАТО коды — 80226843001.

Географик урыны[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Район үҙәгенә тиклем (Иҫәнғол): 102 км
Яҡындағы тимер юл станцияһы (Ҡыуандыҡ): 35 км

Яңыбай ауылы бейек Баҡсатау итәгенән аҡҡан Һаҡмар йылғаһы ҡушылдығы Ҡороюл йылғаһы буйында, район үҙәге Иҫәнғол ауылынан көньяҡ-көнсығышҡа табан 102 км һәм Ҡыуандыҡ (Ырымбур өлкәһе) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнсығышҡа табан 35 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Әйтер кәрәк, йәйге эҫе көндәрҙә йылға йыл һайын ҡороған. Ауылды һәр яҡтан тиерлек тауҙар һәм ҡуйы урман уратҡан.

Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Үҫәргән башҡорто Нәҙерғәле Аҡъюловтың яҙыуына ҡарағанда, Үҫәргәндең ике улы Болоҡ менән Таймаҫ урыҫ батшаһы Иван III (1425—1505) хакимлыҡ иткән осорҙа йәшәгән. Таймаҫтың ете улы булған: Шишәй, Бишәй, Аҫҡаҡ, Ҡунаҡ, Абаҙа, Сураш һәм Ҡыҙрас. Үҫәргән улусының Мәмбатша ауылынан Сураштың нәҫеле Абҙан, Юлдаш, дүрт Муйнаҡ ауылына, ә Сураштың Ейәнсура тигән улы Яңыбай, Юнай, Юлдыбай, Әлебай, Ғәббәс ауылдарына нигеҙ һалған^[2].

Яңыбай ауылына Нуғай даруғаһы Үҫәргән улусы Мәмбәтша ауылы 1776 йылда үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Поход старшинаһы Яңыбай Ҡансурин исеме менән аталған. 1866 йылда 32 йортта 161 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. 1900 йылда мәсет теркәлгән^[3].

Хәҙерге осор[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ауыл йылдан йыл ҙурая: эш урындары булдырыла, шәхси предприятиеләр асыла, яңы йорттар һалына. Ауыл халҡы малсылыҡ, игенселек, ҡортсолоҡ менән шөғөлләнә. Бөгөнгө заман шарттарына яраҡлаштырылған 11 класлыҡ мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, мәсет бар.

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Яңыбай ауылында 1900 йылда — 251 кеше, 1920 йылда 558 кеше, 1939 йылда — 477 кеше, 1959 йылда — 464 кеше, 1989 йылда — 522 кеше, 2002 йылда — 605 кеше, 2010 йылда — 592 кеше йәшәгән. Яңыбай ауылында башҡорттар йәшәй (2002)^[3].

Йыл	Халыҡ һаны
1939	477	^[4]
1959	461	^[5]

Йыл	Халыҡ һаны
1970	604	^[5]
1979	538	^[6]

Йыл	Халыҡ һаны
1989	522	^[6]
2002	605	^[7]

Йыл	Халыҡ һаны
2010	592	^[7]

Милли составы

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — башҡорттар (100 %)^[8].

Билдәле шәхестәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Вәлит Илембәтов — Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2002), филология фәндәре кандидаты (1998)^[9].
Күсәков Сабир Мөхәмәтғәле улы (20.02.1929—9.08.1994) — малсылыҡ алдынғыһы. 1951—1986 йылдарҙа «Ейәнсура» совхозының өлкән һарыҡ көтөүсеһе, Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966)^[10].
Мортазин Хәким Фәрит улы (14.03.1975—12.06.2023), театр артисы. 1997 йылдан Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры актёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2010).^[11]^[12].
Сабиров Ирек Сабир улы (25.06.1939), юрист-ғалим, хәрби хеҙмәткәр, именлек органдары ветераны, полковник. 1993—1999 йылдарҙа хәҙерге Башҡорт дәүләт университетының Сибай институты директоры. Юридик фәндәр кандидаты (1984). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы (1999)^[13].

Урамдары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Арал урамы (рус. улица Арал)
Тау урамы (рус. Горная улица)
Йылға аръяғы урамы (рус. Заречная улица)
Тыҡрыҡ урамы (рус. Переулок улица)
Салауат Юлаев урамы (рус. улица Салавата Юлаева)
Үҙәк урам (рус. Центральная улица)
Мәктәп урамы (рус. Школьная улица)^[14]

Ер-һыу атамалары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Тау-таштар

Баҡсатау
Бараҡтау тауы
Ҡутырлытау
Яутүбә тауы

Йылғалар

Ҡороюл йылғаһы
Алтынсай йылғаһы
Әсейылға
Әзеғуза йылғаһы
Шөшлө йылғаһы^[15].

Видеофильмдарҙа[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Яныбаево

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
↑ [1]
↑ ^3,0 ^3,1 Яңыбай (Ейәнсура районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
↑ Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.1 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // Өфө — Китап, 2018. — Т. 1.
↑ ^5,0 ^5,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.2 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // Өфө — Китап, 2018. — Т. 2.
↑ ^6,0 ^6,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.3 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // Уфа — Китап, 2018. — Т. 3.
↑ ^7,0 ^7,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.4 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // Уфа — Китап, 2018. — Т. 4.
↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка) (рус.)
↑ Сайт Башкирской государственной филармонии имени Хусаина Ахметова ⇒ Персоналии ⇒ ИЛИМБЕТОВ Валит Халитович (рус.)
↑ Башҡорт энциклопедияһы — Күсәков Сабир Мөхәмәтғәле улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 15 февраль 2019)
↑ МӘЖИТ ҒАФУРИ ИСЕМЕНДӘГЕ БАШҠОРТ АКАДЕМИЯ ДРАМА ТЕАТРЫ сайты: театр труппаһы: Мортазин Хәким Фәрит улы 2016 йыл 26 декабрь архивланған.
↑ В Уфе скоропостижно умер известный актёр Хаким Муртазин. ИА «Башинформ», 12.06.2023 (рус.) (Тикшерелеү көнө: 15 июнь 2023)
↑ САБИРОВ ИРЕК САБИРОВИЧ. Сибайский историко-краеведческий музей. Официальный сайт 2022 йыл 28 июнь архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 13 апрель 2022)
↑ Госсправка сайтында урамдар исеме
↑ Башҡортостан Республикаһының топонимдар һүҙлеге

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

	Портал «Башҡортостан ауылдары»
	Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала
	Проект «Башҡортостан ауылдары»

[2010F-1] Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.

[2] [1]

[Я-3] 3,0 ^3,1 Яңыбай (Ейәнсура районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.

[_25e376306db8e4fa-4] Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.1 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // Өфө — Китап, 2018. — Т. 1.

[_821b11b355e197c8-5] 5,0 ^5,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.2 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // Өфө — Китап, 2018. — Т. 2.

[_9c50970d51d83ea1-6] 6,0 ^6,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.3 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // Уфа — Китап, 2018. — Т. 3.

[_438c656e89069309-7] 7,0 ^7,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.4 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // Уфа — Китап, 2018. — Т. 4.

[справочник-8] Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка) (рус.)

[9] Сайт Башкирской государственной филармонии имени Хусаина Ахметова ⇒ Персоналии ⇒ ИЛИМБЕТОВ Валит Халитович (рус.)

[10] Башҡорт энциклопедияһы — Күсәков Сабир Мөхәмәтғәле улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 15 февраль 2019)

[11] МӘЖИТ ҒАФУРИ ИСЕМЕНДӘГЕ БАШҠОРТ АКАДЕМИЯ ДРАМА ТЕАТРЫ сайты: театр труппаһы: Мортазин Хәким Фәрит улы 2016 йыл 26 декабрь архивланған.

[12] В Уфе скоропостижно умер известный актёр Хаким Муртазин. ИА «Башинформ», 12.06.2023 (рус.) (Тикшерелеү көнө: 15 июнь 2023)

[13] САБИРОВ ИРЕК САБИРОВИЧ. Сибайский историко-краеведческий музей. Официальный сайт 2022 йыл 28 июнь архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 13 апрель 2022)

[14] Госсправка сайтында урамдар исеме

[15] Башҡортостан Республикаһының топонимдар һүҙлеге

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]