Гәйнәямаҡ
Гәйнәямаҡ | |
Дәүләт | Рәсәй |
---|---|
Административ үҙәге | Ғәйнәямаҡ ауыл Советы (Әлшәй районы)[1] |
Административ-территориаль берәмек | Ғәйнәямаҡ ауыл Советы (Әлшәй районы) һәм Бәләбәй өйәҙе |
Халыҡ һаны |
220 кеше (1795), 528 кеше (1816), 745 кеше (1834), 978 кеше (1859), 1276 кеше (1870), 2212 кеше (1920), 1023 кеше (2002)[2], 987 кеше (2009)[2], 897 кеше (2010)[3] |
Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 135 метр |
Почта индексы | 452132 |
Гәйнәямаҡ (рус. Гайниямак) — Башҡортостан Республикаһының Әлшәй районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 897 кеше булған[4]. Почта индексы — 452132, ОКАТО коды — 80202816001.
Халыҡ һаны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Милли составы
Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәттәре буйынса башҡорттар (59 %), татарҙар тәшкил итә(40 %)[5].
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
1906 йыл | 1806 | ||||
1920 йыл 26 август | 2212 | ||||
1926 йыл 17 декабрь | |||||
1939 йыл 17 ғинуар | 1624 | ||||
1959 йыл 15 ғинуар | 1581 | ||||
1970 йыл 15 ғинуар | |||||
1979 йыл 17 ғинуар | |||||
1989 йыл 12 ғинуар | 1102 | ||||
2002 йыл 9 октябрь | 1023 | ||||
2010 йыл 14 октябрь | 897 | 436 | 461 | 48,6 | 51,4 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Урамдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Аҡбай урамы (рус. улица Акбая)
- Горький урамы (рус. улица Горького)
- Дим урамы (рус. улица Демская)
- Йылға аръяғы урамы (рус. улица Заречная)
- Йәштәр урамы (рус. улица Молодежная)
- Тау аҫты урамы (рус. улица Подгорная)
- Ялан урамы (рус. улица Полевая)
- Мәктәп яны урамы (рус. улица Пришкольная)
- Баҡса урамы (рус. улица Садовая)
- Сирень урамы (рус. улица Сиреневая
- Сәскәле урамы (рус. улица Цветочная)
- Үҙәк урам (рус. улица Центральная)
- Шоссе урамы (рус. улица Шоссейная)
- Ямаҡов урамы (рус. улица Ямакова)[6]
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ғәйниәмаҡ ауылының исеме этноним — Ғәйнә улусы исеме һәм антропоним — тәүге төпләнеүсе Ямаҡ исеменән барлыҡҡа килә. 1743 йылда уҡ бер нисә ғаилә-ихатанан ғәйнәләр «быйыл яҙ төпләнеп, һөрөнтө ерҙәрҙе һөрә». Был ауылды төҙөүҙең теүәл датаһы, йәғни 1743 йылдың майы, башҡа башҡорт ғаиләләре бында үрҙә әйтелгән килешеү төҙөлгәндән һуң күсеп килә.
Ғәйнәямаҡ ауылына дәүләт крәҫтиәндәре ҡатламдарынан булған татарҙар ҙа ҡушыла.
1773 йылда бында типтәрҙәр ҙә индерелә.
Башҡорттар 1798—1865 йылдарҙа хәрби казак ҡатламына инә һәм 12-се (1847 йылдан алып 13-сө) башҡорт кантонына инә. Империяның көньяҡ-көнсығышында (Урта Азия) Рәсәй дәүләте үҙенең тышҡы сәйәси бурыстарын үтәгәс, башҡорттарҙы яйлап хәрби ҡатламдан граждандар ҡатламына күсерә башлай һәм уларҙы ябай дәүләт крәҫтиәндәренә әйләндерәләр.
1795 йылда Ғәйнәямаҡ ауылында 43 йортта 220 башҡорт теркәлгән. 1816 йылда 486 башҡорт, 30 яһаҡлы татар, 12 типтәр, 1834 йылда — 658 башҡорт, 80 яһаҡлы татар, 7 типтәр, 1859 йылда — 978 керҙәш, 1870 йылда — 1180 башҡорт, 96 татар, 1920 йылда — 2212 башҡорт була. Күренеүенсә, 1816 йылда типтәрҙәр менән татарҙар халыҡтың 8 процентын, 1834 йылда — 11,7, 1870 йылда 7,5 % тәшкил иткән. Ошонан сығып билдәләп үтергә кәрәк, 1920 йылда ла бында татар халҡының һаны 10-12 проценттан да кәм булмаған [7].
Матбуғатта
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Видеофильмдар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Ғәйнәямаҡ ауылында «Айыҡ ауыл» байрамы үтте. 29 март 2022 йылYouTube сайтында Видео
- Ғәйнәямаҡта хакимиәт көнө. 3 июль 2018 йылYouTube сайтында Видео
Билдәле шәхестәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Сәйетборхан Мағазов (1781—?) — хәрби хеҙмәткәр. 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтарында ҡатнашыусы.
- Әбдей Абдуллов — 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашҡан Ғәйнә улусы башҡорто. Пугачёв полковнигы. Мулла.
- Әйүпов Хәмит Вәли улы (15.01.1914—26.03.1987), ғалим-ветеринар врач, юғары мәктәп эшмәкәре. 1964—1983 йылдарҙа Башҡортостан ауыл хужалығы институтында фәнни эштәр буйынса проректор, бер үк ваҡытта 1978—1985 йылдарҙа кафедра мөдире. Башҡорт АССР-ының 8-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Ветеринария фәндәре докторы (1969), профессор (1970). РСФСР‑ҙың (1974) һәм Башҡорт АССР‑ының (1964) атҡаҙанған фән эшмәкәре. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1971)[8].
- Тайсинов Марат Ғәли улы (10.01.1930), СССР һәм Рәсәй педагогы. Педагогия фәндәре докторы (1986), профессор (1992). Башҡортостандың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1995), Рәсәйҙең халыҡ мәғарифы отличнигы (1995).
- Тайсинов Солтан Нурғәле улы (27.11.1906—3.09.1982), ғалим-агроном, тупраҡ белгесе. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1948), профессор (1949). РСФСР‑ҙың (1968) һәм Башҡорт АССР-ының (1951) атҡаҙанған фән эшмәкәре. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1966) һәм ике «Почёт Билдәһе» (1950, 1973) ордендары кавалеры.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ ОКТМО (урыҫ)
- ↑ 2,0 2,1 Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (урыҫ)
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ Өҙөмтә хатаһы:
<ref>
тамғаһы дөрөҫ түгел;2002F
төшөрмәләре өсөн текст юҡ - ↑ Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 31 по Республике Башкортостан
- ↑ Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа, Китап, 2009. — 744 с. Страница 422. 2022 йыл 13 апрель архивланған.
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Әйүпов Хәмит Вәли улы(недоступная ссылка) (Тикшерелеү көнө: 7 ғинуар 2019)
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. — ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 10 апрель 2022)
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 10 апрель 2022)
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Гәйнәямаҡ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 7 ғинуар 2019)
- Гайниямак на портале «Генеалогия и Архивы» (рус.) (Тикшерелеү көнө: 21 ноябрь 2020)
Портал «Башҡортостан ауылдары» | |
Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала | |
Проект «Башҡортостан ауылдары» |