Шостакович Дмитрий Дмитриевич

Шостакович Дмитрий Дмитриевич
рус. Дми́трий Дми́триевич Шостако́вич
Заты	ир-ат
Гражданлығы	СССР  Рәсәй империяһы
Тыуған көнө	12 (25) сентябрь 1906[…]
Тыуған урыны	Санкт-Петербург, Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	9 август 1975({{padleft:1975|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:9|2|0}})[…] (68 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү ҡалаһы, СССР
Үлем төрө	тәбиғи үлем[d]
Үлем сәбәбе	йөрәк етешмәүсәнлеге[d]
Ерләнгән урыны	Новодевичье зыяраты[d]
Атаһы	Дмитрий Болеславович Шостакович[d]
Хәләл ефете	Nina Varzar[d] һәм Nina Varzar[d]
Балалары	Максим Дмитриевич Шостакович[d] һәм Галина Дмитриевна Шостакович[d]
Һөнәр төрө	композитор классической музыки, пианист, сәйәсмән, университет уҡытыусыһы, либреттист, музыка педагогы, композитор
Эшмәкәрлек төрө	Опера, Симфония, камера музыкаһы[d] һәм классик музыка
Эш биреүсе	Государственный театр имени Вс. Мейерхольда[d] Театр рабочей молодёжи[d] Санкт-Петербург консерваторияһы П. И. Чайковский исемендәге Мәскәү дәүләт консерваторияһы[d]
Биләгән вазифаһы	СССР Юғары Советы депутаты[d]
Ойошма йәки клуб ағзаһы	СССР Композиторҙар союзы[d], Сербия фәндәр һәм сәнғәттәр академияһы[d], Академия искусств ГДР[d], Америка сәнғәт һәм фәндәр академияһы[d], Бавария сәнғәт академияһы[d], Советский комитет защиты мира[d], Шведская королевская музыкальная академия[d] һәм Национальная академия Св. Цецилии[d]
Уҡыу йорто	Санкт-Петербург консерваторияһы
Ғилми дәрәжә	сәнғәт фәндәре докторы[d]
Уҡыусылар	Герман Германович Галынин[d], Георгий Васильевич Свиридов[d], Уствольская, Галина Ивановна[d], Elmira Nəzirova[d] һәм Мстислав Леопольдович Ростропович[d]
Кемдә уҡыған	Леонид Владимирович Николаев[d], Александра Александровна Розанова-Нечаева[d], Игнатий Альбертович Гляссер[d], Штейнберг, Максимилиан Осеевич[d], Николай Александрович Соколов[d], Оссовский, Александр Вячеславович[d] һәм Мария Юдина[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Советтар Союзы Коммунистар партияһы
Музыка ҡоралы	фортепиано
Әҫәрҙәр исемлеге	Список произведений Дмитрия Шостаковича[d]
Дискография	Dmitri Shostakovich discography[d]
Испытал влияние от	Моисей Самуилович Вайнберг[d], Чайковский Пётр Ильич, Римский-Корсаков Николай Андреевич, Виссарион Яковлевич Шебалин[d] һәм Жиляев, Николай Сергеевич[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Премия Леони Соннинг[d] (1973) золотая медаль Королевского филармонического общества[d] (1966) международная премия Мира[d] (1954) Государственная премия РСФСР имени М. И. Глинки[d] (1974) премия Сибелиуса[d] (1958)
Рәсми сайт	shostakovich.ru
Изображается на	The Noise of Time[d]
Досье в	Швейцарский архив исполнительских искусств[d]
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы	Dmitri Shostakovich
Шостакович Дмитрий Дмитриевич Викимилектә

Шостакович Дмитрий Дмитриевич (25 сентябрь 1906 йыл — 9 август 1975 йыл) — СССР композиторы, пианист, музыкаль йәмәғәтселек эшмәкәре, сәнғәт фәндәре докторы, педагог, профессор. 1957—1974 йылдарҙа — СССР Композиторҙар союзы идараһы секретары, 1960—1968 йылдарҙа — РСФСР Композиторҙар союзы идараһы рәйесе.

Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966). СССР-ҙың халыҡ артисы (1954). Ленин (1958), биш Сталин (1941, 1942, 1946, 1950, 1952), СССР-ҙың Дәүләт (1968) һәм РСФСР-ҙың М. И. Глинка исемендәге Дәүләт (1974) премиялары. 1960 йылдан КПСС ағзаһы.

Дмитрий Шостакович — XX быуаттың атаҡлы композиторҙарының береһе. Ул 15 симфония һәм 15 ҡыллы квартет өсөн әҫәр, алты концерт, өс опера, өс балет, күп һанлы ҡыллы камера музыкаһы әҫәрҙәре һәм кинофильмдар менән театр тамашалары өсөн әҫәрҙәр авторы.

Биографияһы

Сығышы

Атаһы яғынан олатаһы — ветеринар Петр Михайлович Шостакович (1808—1871), Шеметово ҡалаһында (хәҙер Минск өлкәһе Мядель районында, Белоруссияла) тыуған. Документтарҙа үҙен крәҫтиән тип һанай; ирекмән булараҡ Вильнюс медицина-хирургия академияһын тамамлай. 1830—1831 йылдарҙа Польша ихтилалында ҡатнаша һәм уны баҫтырғандан һуң ҡатыны Мария-Юзефа Ясинская менән бергә Уралға, Пермь губернаһына һөргөнгә ебәрелә. 1840 йылдарҙа улар Екатеринбургта йәшәй, унда 1845 йылдың 27 ғинуарында улдары Болеслав-Артур тыуа.

Екатеринбургта Петр Шостакович колледж асессоры дәрәжәһенә күтәрелә; 1858 йылда ғаилә Ҡазанға күсеп килә. Бында гимназия йылдарында уҡ Болеслав Петрович «Земля и воля» эшмәкәрҙәренә яҡынлаша. Гимназияны тамамлағандан һуң, 1862 йыл аҙағында, Ҡазан «ер биләүселәре» Ю.M Мосолов һәм Н.M. Шатилов артынан Мәскәүгә китә; Түбәнге Новгород тимер юлы идаралығында эшләй, революционер Ярослав Домбровскийға төрмәһенән ҡасыуҙы ойоштороуҙа әүҙем ҡатнаша. 1865 йылда Болеслав Шостакович Ҡазанға ҡайта, унда 1866 йылда ҡулға алына, Мәскәүгә күсерелә һәм Н. А. Ишутин-Д. В. Каракозов эше буйынса судҡа тарттырыла. Петропавловск ҡәлғәһендә дүрт айҙан һуң Себергә һөргөнгә хөкөм ителә, Томскиҙа йәшәй, 1872-1877 йылдарҙа — Нарымда йәшәй (унда 1875 йылдың 11 октябрендә Дмитрий исемле улы тыуа), һуңынан Иркутскиҙа Себер сауҙа банкының урындағы бүлексәһе идарасыһы була.

1892 йылда ул ваҡытта инде нәҫелдән килгән почётлы гражданин Болеслав Шостакович бөтә ерҙә йәшәү хоҡуғын ала, ләкин Себерҙә ҡалыуға өҫтөнлөк бирә .

Шостакович Дмитрий Болеславович (1875—1922) 90-сы йылдар уртаһында Санкт-Петербургҡа китә. Санкт-Петербург университетының физика-математика факультетының тәбиғәт фәндәре бүлегенә уҡырға инә. Университетты 1900 йылда тамамлай, күптән түгел Д. И. Менделеев тарафынан булдырған Ауырлыҡ һәм үлсәмдәр Палатаһына эшкә алына. 1902 йылда Палатаның өлкән тикшереүсеһе итеп тәғәйенләнә, 1906 йылда ҡала Калибрация палаткаһы начальнигы итеп тәғәйенләнә. XX быуат башына Шостаковичтар ғаиләһендә революцион хәрәкәттә ҡатнашыу йолаға әүерелгән була, Дмитрий ҙа шулай уҡ була: ғаилә күрһәтмәләре буйынса, 1905 йылдың 9 ғинуарында Ҡышҡы һарайға барыуҙа ҡатнаша, һуңынан уның фатирында иғландар баҫыла.

Санкт-Петербургта Әҙәби күперҙәрҙә Шостаковичтың әсәһе ҡәбере.

Дмитрий Дмитриевич Шостаковичтың әсәһе яғынан олатаһы Василий Кокоулин (1850—1911) Дмитрий Болеславович Себерҙә тыуған. Киренск ҡала мәктәбен тамамлағандан һуң, 1860 йылдар аҙағында Бодайбоға күсеп килә, унда күптәрҙе «алтын биҙгәге» йәлеп итә, 1889 йылда алтын приискаһының идарасыһы була. Рәсми матбуғатта билдәләүҙәренсә, ул «хеҙмәткәрҙәрҙең һәм эшселәрҙең ихтыяждарын ҡәнәғәтләндереү өсөн ваҡыт таба»: эшселәргә страховка һәм медицина ярҙамы күрһәтеүҙе индерә, улар өсөн арзаныраҡ тауарҙар менән сауҙа итеүҙе яйға һала, йылы казармалар төҙөй,. Ҡатыны, Александра Петровна Кокоулина, эшселәрҙең балалары өсөн мәктәп аса; белеме тураһында бер ниндәй ҙә мәғлүмәт юҡ, ләкин билдәле булыуынса, Бодайбола ул Себерҙә киң билдәле һәүәҫкәр оркестр ойошторған.

Музыкаға һөйөүҙе әсәһенән Кокоулиндарҙың кесе ҡыҙы София Васильевна (1878—1955) алған: әсәһе ваҡытында фортепиано менән шөғөлләнә һәм Иркутск Дворян ҡыҙҙары институтында уҡый. Уны тамамлағас, Санкт-Петербург консерваторияһына уҡырға инә, унда тәүҙә С. А. Малозёмовала, һуңынан А. А. Розановала уҡый. Ағаһы Яков Кокоулин Санкт-Петербург университетының физика-математика факультетының тәбиғәт фәндәре кафедраһында уҡый, унда яҡташы Дмитрий Шостакович менән таныша; музыкаға һөйөүе уларҙы яҡынайта. Бик шәп йырсы булараҡ, Яков Дмитрий Болеславовичты һеңлеһе София менән таныштыра, 1903 йылдың февралендә уларҙың туйы үтә. Шул уҡ йылдың октябрендә ҡыҙҙары — Мария, 1906 йылдың сентябрендә улдары —Дмитрий , өс йылдан һуң кесе ҡыҙы Зоя тыуа.

Бала сағы һәм үҫмер йылдары

Мемориальная доска на доме 2 по Подольской улице

Дмитрий Дмитриевич Шостакович Подольск урамындағы 2-се йортта тыуған, унда 1906 йылда Д. И. Менделеев ҡала палаткаһы өсөн беренсе ҡатты ҡуртымға алған була{{ref+|Именно этот адрес указывал впоследствии Д. Д. Шостакович во всех анкетах.

1915 йылда Мария Шидловскаяның Коммерция гимназияһына уҡырға инә, уның тәүге етди музыкаль тәьҫораттары барлыҡҡа килә: Н. А. Римский-Корсаковтың «Сказка о царе Салтане» операһында ҡатнашҡандан һуң музыка менән етди шөғөлләнергә теләк белдерә. Әсәһе уға тәүге фортепиано дәрестәрен бирә, бер нисә айҙан һуң ул саҡтағы билдәле фортепиано уҡытыусыһы И. А. Глазерҙың шәхси музыка мәктәбендә уҡый башлай.

Б. Кустодиев. Портрет Д. Шостаковича (1919).

Гляссерҙә уҡығанда фортепианола бер ни тиклем уңышҡа өлгәшә, ләкин уҡытыусы уның композиция менән ҡыҙыҡһыныуын уртаҡлашмай, 1918 йылда Дмитрий мәктәпте ташлап китә. Киләһе йылдың йәйендә музыкантты А. К. Глазунов тыңлай, уның композиторлыҡ һәләтен хуплай. 1919 йылдың көҙөндә Петроград консерваторияһына уҡырға инә, М. О. Штейнберг етәкселегендә гармония һәм оркестровкаға өйрәнә, Н. А. Соколовта контрапункт һәм фуга менән, шул уҡ ваҡытта дирижёрлыҡ менән шөғөлләнә. 1919 йыл аҙағында Скерцо fis-moll тигән тәүге ҙур оркестр әҫәрен яҙа.

Киләһе йылда Л. В. Николаевтың фортепиано класына уҡырға инә, синыфташтары араһында Мария Юдина һәм Владимир Софроницкий була. Был осорҙа көнбайыш музыкаһының һуңғы тенденцияларына иғтибарҙы йүнәлткән «Анна Вогт түңәрәге» барлыҡҡа килә. Үҙе лә был түңәрәктең әүҙем ҡатнашыусыһы була, унда композиторҙар Б. В. Асафьев һәм В. В. Щербачев, дирижёр Н. А. Малко менән таныша. Был ваҡытта меццо-сопрано һәм фортепиано өсөн «Крыловтың ике мәҫәле» һәм фортепиано өсөн «Өс фантастик бейеү» яҙа. Консерваторияла, ул ваҡыттағы ауырлыҡтарға ҡарамаҫтан, айырым тырышлыҡ менән уҡый. Беренсе донъя һуғышы, Революция, Граждандар һуғышы, бөлгөнлөк, аслыҡ, ҡыш уҡыу йорто йылытылмай, транспорт булмай, күптәр музыканы ташлай, дәрестәрҙе ҡалдыра. 1921 йылда яңынан асылған һәр кис Петроград филармонияһы концерттарында ҡатнаша.

Яртылаш аслыҡтан интеккән ауыр тормош ныҡ арығанлыҡҡа килтерә. 1922 йылда атаһы вафат була, ғаилә ярҙамсыһыҙ ҡала. Бер нисә айҙан һуң ул үҙе лә ауыр операция үткәрә. Һаулығы насар булыуға ҡарамаҫтан, эш эҙләй һәм кинотеатрға пианист-тапёр булып эшкә урынлаша. Глазунов уға ҙур ярҙам күрһәтә: өҫтәмә паёк һәм персональ стипендия алыуҙы хәстәрләй.

1920-се йылдар

Шостакович 1925 йылда

1923 йылда Л. В. Николаевтың фортепиано класы буйынса консерваторияны, 1925 йылда — М. О. Штейнбергтың композиция класын тамамлай. Сығарылыш эше Беренсе симфония була. Тәүге сығышы 1926 йылдың 12 майында була (һуңыраҡ был көндө композитор тыуған көнө итеп билдәләй).

Йәш сағынан Дмитрий ентекле көндәлектәр алып бара. Егерме йәше тулған көндө яҙылған яҙмаһында ул тәүге тапҡыр уң ҡулының торошо (координацияһы) өсөн борсолоуын билдәләй. Ваҡыт үтеү менән хәле насарая, башта пианист сифатында сығыш яһарға ауырлаша, ә ғүмеренең һуңғы йылдарында уға амиотрофик латераль склероз диагнозы ҡуйыла.

Консерваторияның аспирантураһында уҡыған сағында М. П. Муссоргский исемендәге музыка колледжында партитура уҡытыу буйынса дәрестәр алып бара. Рубинштейн, Рахманинов һәм Прокофьев традициялары буйынса, ул үҙенең карьераһын концерт пианисы булараҡ та, композитор булараҡ та дауам итергә йыйына. 1927 йылда Варшавала Шопен исемендәге Беренсе халыҡ-арв пианистар конкурсында ҡатнаша, шулай уҡ үҙ композицияһы сонатаһын башҡарып, почётлы диплом ала. Музыканттың ғәҙәти булмаған талантын уның СССР-ға гастролдәре ваҡытында немец дирижёры Бруно Уолтер күреп ҡала; Беренсе симфонияны ишетеп, Уолтер йәш композиторҙан партитураны Берлинға ебәреүен һорай; симфонияның премьераһы 1927 йылдың 22 ноябрендә Берлинда була. Бруно Уолтер артынан Симфонияны Германияла Отто Клемперер, АҠШ-та Леопольд Стоковский (Америка премьераһы 1928 йылдың 2 ноябрендә Филадельфияла) һәм Артуро Тосканини башҡара, шуның менән урыҫ композиторы билдәлелек яулай.

1927 йылда музыкант тормошонда тағы ике мөһим ваҡиға була. Йылдың ғинуарында Ленинградта Нововен мәктәбенең Австрия композиторы Альбан Берг була. Бергтың килеүе уның «Воццек» операһының рус премьераһы менән бәйле була, ул илдең мәҙәни тормошо өсөн ҙур ваҡиға була. Шулай уҡ йәш композиторҙы Н. В. Гоголдың хикәйәһе буйынса «Танау» операһын яҙа башларға илһамландыра. И. И. Соллертинский менән танышыуы тағы ла бер мөһим ваҡиға була. Композитор менән оҙайлы дуҫлығы осоронда уны хәҙерге һәм бөйөк композиторҙар ижады менән танышыу менән байыта.1927 йылда музыкант тормошонда тағы ике мөһим ваҡиға була. 1927 йылдың ғинуарында Ленинградта Нововен мәктәбенең Австрия композиторы Албан Берг була. Бергтың килеүе уның «Воззек» операһының рус премьераһы менән бәйле була, ул илдең мәҙәни тормошонда ҙур ваҡиға була, шулай уҡ йәш композиторҙы Н. В. Гоголь хикәйәһе буйынса «Танау» операһын яҙа башларға илһамландыра. И. И. Соллертинский менән танышыуы тағы ла бер мөһим ваҡиға була, композитор менән оҙайлы дуҫлығы осоронда уны үткән һәм хәҙерге бөйөк композиторҙар ижады менән танышыу менән байыта.

1920—1930 йылдарҙа хор ҡатнашлығында ике симфония яҙа : Икенсе («Октябргә симфоник бағышлау», А. И. Безыминский һүҙҙәре буйынса) һәм Өсөнсө («Первомайская», С. И. Кирсанов һүҙҙәре буйынса).

1928 йылда Ленинградта В. Э. Мейерхольд менән таныша һәм уның саҡырыуы буйынса күпмелер ваҡыт Мәскәүҙә Мейерхольд театрының музыкаль өлөшөндә пианист һәм етәксеһе булып эшләй. 1930—1933 йылдарҙа Ленинград ТРАМ-аның музыкаль өлөшө етәксеһе булып эшләй (хәҙер — «Балтик буйы йорто» театры).

1930-сы йылдар

1930—1932 йылдарҙа С.Лесков повесы буйынса «Леди Макбет Мценского округа» операһын яҙа, 1934 йылда ул Ленинградта ҡуйыла. Сәхнәлә миҙгел ярым алҡыштар менән барғандан һуң, матбуғатта юҡҡа сығарыла. 1936 йылдың 28 ғинуарындағы «Правда» гәзитендә «Сумбур вместо музыки» мәҡәләһе менән ҡаты тәнҡитләнә. Был баҫмалағы кире ҡарашты Сталин тыуҙырғандыр тип фаразлана, сөнки ул дуҫы Михаил Чиаурелиға композитор музыкаһының халыҡ өсөн аңлайышһыҙ булыуын әйтә.

Шулай уҡ 1936 йылда Дүртенсе симфонияның премьераһы була, ул трагик пафостарҙы гротеск, лирик һәм интим эпизодтар менән берләштерә, элекке симфонияларына ҡарағанда күпкә монументаль масштаблы әҫәр була. Композитор ижадында яңы, өлгөрөп еткән осор башларға ниәтләй, декабрь премьераһына тиклем симфонияға репетицияларҙы туҡтата. Дүртенсе симфония тәүге тапҡыр тик 1961 йылда ғына башҡарыла.

1937 йылдың майында Бишенсе симфонияны тамамлай, Драматик персонажы, алдағы өс «авангард» симфонияһынан айырмалы рәүештә, тышҡы яҡтан дөйөм ҡабул ителгән симфоник формала (4 хәрәкәт: беренсе хәрәкәттең соната формаһы менән, скерцо, ададжо һәм тышҡы триумфаль осо менән финалға сыҡҡан) һәм башҡа «классик» элементтар менән «йәшеренгән» әҫәр. Бишенсе симфонияның премьераһына Сталин «Правда» гәзитендә «Совет рәссамының ғәҙел тәнҡиткә эшлекле ижади яуабы» тигән фраза менән аңлатма бирә.

1937 йылдан Ленинград консерваторияһында композиция класын уҡыта. 1939 йылда профессор булып китә.

1939 йылдың 5 ноябрендә уның Алтынсы симфонияһының премьераһы була.

1940-сы йылдар

	Сообщение Шостаковича о написании седьмой симфонии
	Ленинград, радиопередача 1941 года
Помощь по воспроизведению

Тышҡы рәсемдәр
	Боец добровольной пожарной команды профессорско-преподавательского состава Консерватории Д. Д. Шостакович во время дежурства (билдәһеҙ). Дата обращения: 26 май 2013. Архивировано 17 август 2013 года.

Ленинградта һуғыштың тәүге айҙарында (Куйбышевҡа эвакуацияланғанға тиклем) 7-се симфония — «Ленинград» өҫтөндә эшләй башлай. Симфония тәүге тапҡыр Куйбышев опера һәм балет театры сәхнәһендә 1942 йылдың 5 мартында, 1942 йылдың 29 мартында — Мәскәү Союздар йортоноң Колонна залында башҡарыла. 1942 йылдың 19 июлендә АҠШ-та Артуро Тосканини (радиопремьера) етәкселегендә Етенсе симфония (тәүге тапҡыр) башҡарыла. 1942 йылдың 9 авгусында ҡамауҙа ҡалған Ленинградта 7-се симфония яңғырай. Ойоштороусы һәм дирижёр булып Ленинград радиокомитеты Ҙур симфоник оркестрының дирижёры Карл Элиасберг тора. Симфонияны башҡарыу һуғышсан ҡала һәм унда йәшәүселәр тормошонда мөһим ваҡиға була.

Бер йылдан композитор Һигеҙенсе симфонияһын яҙа (Евгений Мравинскийға арнай), неоклассицизмға өҫтөнлөк күрһәтә — уның өсөнсө өлөшө барокко токкатаһы жанрында, IV — пассакалия жанрында яҙыла. Был ике бүлек, жанрҙың махсус «Шостаковичса» миҫалы булараҡ, Һигеҙенсе симфонияла әлегә тиклем иң популяры булып ҡала.

1943 йылда композитор Мәскәүгә күсеп килә һәм 1948 йылға тиклем Мәскәү консерваторияһында композиция һәм инструментовка уҡыта, 1943 йылдан — профессор. Шостаковичта уҡыйҙар: В. Д. Биберган, Р. С. Бунин, А Д. Гаджиев, Г. Г. Галынин, О. А. Евлахов, К. А. Караев, Г. В. Свиридов, Б. И. Тищенко, А. Мнатсаканян , К. С. Хачатурян, Б А. Чайковский, А. Г. Чугаев.

Үҙенең эске фекерҙәрен, уй-кисерештәрен белдереү өсөн композитор камера музыкаһы жанрҙарын ҡулланған. Был өлкәлә ул Фортепиано-Квинтет (1940), Икенсе фортепиано-трио (И. Соллертинский иҫтәлегенә, 1944; Сталин премияһы, 1946), 2-се ҡыллы квартеттар (1944), No 3 (1946) һәм No 4 (1949) кеүек шедеврҙар ижад итә. 1945 йылда, һуғыш тамамланғандан һуң, Туғыҙынсы симфонияны яҙа.

1948 йылда Политбюроның указы баҫылып сыға , унда ул башҡа совет композиторҙары менән бергә «буржуаз формализмда»,"декадентствла, «көнбайыш алдында ялғайланыуҙа» һәм профессиналь һәләтһеҙлектә ғәйепләнә. Мәскәү һәм Ленинград консерваториялары профессоры дәрәжәһенән мәхрүм ителә һәм эштән бушатыла. Баш прокурор булып ВКП (большевиктар) Үҙәк Комитеты секретары А. А. Жданов тора.

1948 йылда композитор «Из еврейских народная поэзия» вокаль циклын яҙа, ләкин уны өҫтәлдә ҡалдыра (ул ваҡытта илдә «космополитизм менән көрәш» кампанияһы башлана). 1948 йылда яҙылған беренсе скрипка концерты ла ул ваҡытта баҫылмай. 1948 йылда «Антиформалистический раёк» сатирик пародиялы музыкаль пьеса яҙа башлай, был пьеса баҫылып сығыу өсөн тәғәйенләнмәгән була, унда ул «формализмды» рәсми тәнҡитләүҙән һәм Сталин менән Ждановтың сәнғәт тураһындағы белдереүҙәренән көлә.[42] 1948 йылда Шостакович «20th Century Fox» америка компанияһын үҙенең музыкаль әҫәрҙәрен «Тимер шаршау» (1948, реж. Уильям Уэллман) фильмында ҡулланғаны өсөн судҡа бирә, ләкин отола, сөнки совет закондары буйынса уның әҫәрҙәре йәмәғәт милкенә күскән була.

Ғәйепләүҙәргә ҡарамаҫтан, 1949 йылда [Нью-Йоркта] үткән Бөтә донъя тыныслыҡ конференцияһы делегацияһы составында АҠШ-ҡа килә һәм был конференцияла оҙайлы доклад менән сығыш яһай, 1950 йылда кантата өсөн «Песнь о лесах» (1949 йылда яҙылған) Сталин премияһына лайыҡ була — ул замандарҙың рәсми сәнғәтенең аяныслы «бөйөк стиле» өлгөһө.

1950-се йылдар

Дмитрий Шостакович 1950 йылда

1950-се йылдар композитор өсөн бик мөһим эштәрҙән башлана. 1950 йылдың көҙөндә Лейпцигта үткән И. С. Бах конкурсында жюри ағзаһы була. Композиторҙы ҡаланың атмосфераһы һәм уның бөйөк кешеһе, И. С. Бахтың, музыкаһы шул тиклем илһамландыра, Мәскәүгә ҡайтҡас, фортепиано өсөн «24 Прелюдий һәм Фуг» әҫәрен ижад итә башлай.

1952 йылда оркестрһыҙ фортепиано өсөн «Ҡурсаҡ бейеүҙәре» пьесалар серияһын яҙа. 1953 йылда һигеҙ йыллыҡ тәнәфестән һуң ҡабаттан симфоник жанрға мөрәжәғәт итә һәм Унынсы симфонияны ижад итә. 1954 йылда ВСХВ асыу өсөн «Байрам увертюраһын» яҙа һәм СССР-ҙың халыҡ артисы исемен ала.

Артабанғы йылдарҙа күп кенә әҫәрҙәре оптимизм менән һуғарылған. Улар: Алтынсы ҡыллы квартет (1956), фортепиано һәм оркестр өсөн Икенсе концерт (1957), «Мәскәү», «Черёмушки» опереттаһы. Шул уҡ йылда композитор Ун беренсе симфонияны ижад итә, уны «1905» тип атай, инструменталь концерт жанрында эшләүен дауам итә (Виолончель һәм оркестр өсөн беренсе концерт, 1959). Композитор рәсми власть органдарына яҡыная башлай. 1957 йылда СССР Композиторҙар союзы секретары, 1960 йылда — РСФСР Композиторҙар союзы секретары, 1960-1968 йылдарҙа — беренсе секретарь. Шул уҡ 1960 йылда КПСС-ҡа инә.

1960-сы йылдар

С. Прокофьев, Д. Шостакович һәм A. Хачатурян

1961 йылда үҙенең «революцион» симфоник дилогияһының икенсе өлөшөн — Ун беренсе симфония «1905» менән бергә Симфония № 12 «1917» — Һүрәтләү характерандағы әҫәр яҙа, симфоник жанрҙы кино музыкаһына яҡынайта. Унда композитор Петроградтың, В. И. Лениндың Разлив күлендә һыйыныу урынын һәм Октябрь революцияһы ваҡиғаларының музыкаль һүрәттәрен бирә. «Идеологик» программа иғлан ителеүгә ҡарамаҫтан, Ун икенсе симфония СССР-ҙа рәсми танылыу ала алмай һәм хөкүмәт премияларына лайыҡ булмай (Ун беренсе симфониянан айырмалы рәүештә).

Ун өсөнсө симфонияла композитор Е. А. Евтушенко шиғриәтенә мөрәжәғәт итеп, үҙенә бөтөнләй икенсе бурыс ҡуя. Уның беренсе өлөшөн «Баби Яр» (солист-бас, бас хоры һәм оркестры өсөн), артабан хәҙерге Рәсәй тормошон һәм уның яңы тарихын һүрәтләгән шиғырҙар буйынса тағы дүрт өлөш тәшкил итә. Композицияның вокаль характеры уны кантата жанрына яҡынайта. Симфония № 13 тәүге тапҡыр 1962 йылдың ноябрендә башҡарыла.

1962 йылда Г. Н. Рождественский, М. Л. Ростропович, Д. Ф. Ойстрах, Г. П. Вишневская һәм башҡа совет музыканттары менән берлектә Эдинбург фестивалендә ҡатнаша. Фестивалдең программаһы башлыса Шостаковичтың әҫәрҙәренән тора. Композитор музыкаһын башҡарыу Бөйөк Британияла ҙур йәмәғәтселек ығы-зығыһы тыуҙыра.

Н. С. Хрущевты властан ситләткәндән һуң, СССР-ҙа сәйәси торғонлоҡ дәүере башлана, уның музыкаһы тағы ла ҡараңғы тон ала. Уның 11-се (1966) һәм No 12 (1968), Икенсе Целло (1966) һәм Икенсе скрипка концерты (1967), Скрипка сонатаһы (1968), А. А. Блок һүҙҙәренә вокал циклы борсолоу, ауыртыу һәм юйылмаҫ һағыш менән һуғарылған. Ун дүртенсе симфонияла (1969) — йәнә «вокал», ләкин был юлы камера, ҡыллы һәм һуҡмаларҙан торған ике яңғыҙ йырсы һәм оркестр өсөн — Шостакович Г. Аполлинэр, Р.M Рильке, У. К. Кюхельбеккер һәм Ф. Гарсия Лорка шиғырҙарын ҡуллана, улар бөтәһе лә үлем темаһы менән бәйләнгән (ғәҙелһеҙ, ваҡытһыҙ йәки көс ҡулланылған үлем тураһында һөйләй).

1970-се йылдар

Шостаковичтың ҡәбер ташы. Новодевичье зыяраты

Ошо йылдар эсендә композитор М. И. Цветаева һәм Микеланджело шиғырҙарына вокаль циклдар ижад итә. 13-сө (1969—1970), 14-се (1973) һәм 15-се (1974) ҡыллы квартеттар һәм Симфония № 15 уйланыу кәйефе, ностальгия, хәтирәләр менән айырылып торған әҫәр. Унда композитор үткән замандың билдәле әҫәрҙәренән (коллаж техникаһы) цитаталарға мөрәжәғәт итә: Дж. Россини увертюраһын «Вильгельм Телль» операһына һәм яҙмыш темаһын Р. Вагнерҙың «Кольцо Нибелунга» опера тетралогияларынан, шулай уҡ М. И. Глинка, Г. Малер музыкаһына музыкаль аллюзиялар һәм үҙенең элек яҙылған музыкаһын. Симфония 1971 йылдың йәйендә булдырыла һәм премьераһы 1972 йылдың 8 ғинуарында була. Уның һуңғы әҫәре альта һәм фортепиано өсөн Соната була.

Ғүмеренең һуңғы бер нисә йылында композитор үпкә яман шешенән ныҡ ауырый. Аяҡ мускулдарының зарарланыуы менән бәйле бик ҡатмарлы ауырыуы — амиотроф латераль склероз, уның тәүге билдәләре 20 йәшендә барлыҡҡа килә. 1970—1971 йылдарҙа Ҡурған ҡалаһына өс тапҡыр килә һәм бында доктор Г. А. Илизаров лабораторияһында (Свердловск НИИТО) дауаланыу өсөн барлығы 169 көн үткәрә.

Дмитрий Шостакович 1975 йылдың 9 авгусында Мәскәүҙә вафат була һәм Новодевичье зыяратында ерләнә.

Ғаиләһе

• Уның беренсе ҡатыны Нина Васильевна Шостакович (ҡыҙ фамилияһы Варзар, 1909—1954), астрофизик, Абрам Иоффела уҡый, ғилми карьераһынан баш тарта һәм үҙен тулыһынса ғаиләгә бағышлай; астроном София Михайловна Варзарҙың ҡыҙы, иҡтисадсы Василий Егорович Варзарҙың ейәнсәре, Мәскәү дәүләт университеты профессоры. Ереванда уңышһыҙ онкологик операциянан һуң вафат була.
• Ҡыҙы — Шостакович Галина Дмитриевна (1936), атаһы тураһында китап авторы.
• Улы — Максим Дмитриевич Шостакович (1938), дирижёр, пианист. РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1978).
• Икенсе ҡатыны (1956—1959) — Кайнова Маргарита Андреевна (1924—?), ВЛКСМ Үҙәк Комитеты инструкторы. Никах һынылышлы булған. Ҡатыны иренең ижадын үҙенең музыка тураһындағы фекерҙәренә тап килтерергә тырыша һәм ир менән ҡатын үҙ-ара ихтирамын һаҡлап, айырылыша.
• Уның өсөнсө ҡатыны (1962—1975) — Супинская Ирина Антоновна (Шостакович) (1934 йылда тыуған). Репрессияланған этнограф Антон Казимирович Супинскийҙың ҡыҙы (1896—1957). «Совет композиторы» нәшриәте мөхәррире. Никахты теркәгәндән һуң бер нисә көн үткәс кенә Шостаковичҡа БАС диагнозы ҡуйыла.
• Апаһы (әсәһенең һеңлеһе) — Галли-Шохат Надежда Васильевна (1879 — 6 март 1948), физик, Бестужев (1903) һәм Геттинген университетын (1914) тамамлаған. 1923 йылдан АҠШ-тың Шохат ҡалаһында ире, математик Яков Александрович Шохат менән йәшәй, ҡустыһының бала сағы һәм ғаиләһе тураһында хәтирәләр ҡалдыра (1943).

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

• Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966);
• РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1942);
• РСФСР-ҙың халыҡ артисы (1947);
• СССР-ҙың халыҡ артисы (1954);
• Әзербайжан ССР-ының халыҡ артисы (19.04.1972);
• Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1964);
• Сәнғәт фәндәре докторы (1965);
• 1-се класлы Сталин премияһы (1941) — фортепиано квинтеты өсөн;
• 1-се дәрәжә Сталин премияһы (1942) — 7-се («Ленинград») симфонияһы өсөн;
• 2-се дәрәжә Сталин премияһы (1946) — трио өсөн;
• 1-се дәрәжә Сталин премияһы (1950) — «Урмандар йыры» ораторияһы һәм «Берлиндың ҡолауы» фильмына музыка өсөн (1949);
• 2-се дәрәжә Сталин премияһы (1952) — революцион шағирҙарҙың шиғырҙарына оҙатыуһыҙ хор өсөн ун шиғыр өсөн (1951);
• Ленин премияһы (1958) — 11-се «1905» симфонияһы өсөн;
• СССР Дәүләт премияһы (1968) — бас, хор һәм оркестр өсөн «Степан Разинды язалау» поэмаһы өсөн;
• М. И. Глинка исемендәге РСФСР Дәүләт премияһы (1974) — 14 ҡыллы квартет һәм хор циклы өсөн «Тоғролоҡ»;
• УССР-ҙың Т. Г. Шевченко исемендәге дәүләт премияһы (1976 — үлгәндән һуң) — «Катерина Измайлова» операһы өсөн;
• Өс Ленин ордены (1946, 1956, 1966);
• Октябрь Революцияһы ордены (1971);
• Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1940);
• Халыҡтар дуҫлығы ордены (1972);
• «Владимир Ильич Лениндың тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы» миҙалы;
• «Ленинградты обороналаған өсөн» миҙалы;
• «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында фиҙакәр хеҙмәте өсөн» миҙалы;
• «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүҙең утыҙ йыллығы» юбилей миҙалы;
• «Хеҙмәт ветераны» миҙалы;
• «Ленинградтың 250 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы (1957).

Хәтер

• Композитор исеме Санкт-Петербург филармонияһы аталған.
• 2015 йылдың 28 майында Мәскәү халыҡ-ара музыка йорто бинаһы алдында Мәскәүҙә Д. Д. Шостаковичҡа беренсе һәйкәл асыла (скульпторы Георгий Франгулян).
• Композитор иҫтәлегенә 1977 йылда Ленинградтың төньяғында урам аталған. 2009 йылда унда Д. Д. Шостаковичҡа һәйкәл ҡуйыла. Композитор яҙған музыка менән тулыландырыла, һөйләүселәр аша трансляциялана.
• Композитор исеме менән Новороссийск музыка колледжы аталған.
• 1996 йылдан «Юрий Башмет» халыҡ-ара хәйриә фонды донъя музыка сәнғәте өлкәһендәге ҙур ҡаҙаныштары өсөн йыл һайын Дмитрий Шостакович премияһына лайыҡ була.
• Композитор исемен Ҡурған музыка колледжы йөрөтә.
• Санкт-Петербургта, Мәскәүҙә, Новосибирскиҙа композитор йәшәгән йорттарға мемориаль таҡтаташ ҡуйылған.
• Композитор исеме менән Калининград Үҙәк районының балалар музыка мәктәбе аталған.
• Һамарҙа: 2004 йылда 1941 йылдан 1943 йылға тиклем эвакуация ваҡытында композитор йәшәгән йортҡа мемориаль таҡтаташ ҡуйылған; 2006 йылда Рабочая урамының Куйбышев урамынан Чапаев урамына тиклемге өлөшө Шостакович урамы тип үҙгәртелә; Етенсе симфонияның премьераһы үткән Опера һәм балет театры бинаһынан урам үтә; 2019 йылда Куйбышев майҙанындағы майҙанда Дмитрий Шостаковичҡа һәйкәл ҡуйыла.
• Башҡортостанда композитор тураһында иҫтәлек мәңгеләштерелә. 1997 йылдың 12 декабрендә Бәләбәйҙә 7-се симфония («Ленинград») 1942 йылдың 12 декабрендә тынлы оркестр аранжировкаһында башҡарылған бинала иҫтәлекле таҡтаташ ҡуйыла.

Кинола

Кинематограф 1981 йылда Александр Сокуров һәм Семен Аранович «Дмитрий Шостакович» фильмын төшөрә. Алто Соната". 1987 йылға тиклем картина советтарға ҡаршы тип таныла һәм СССР-ҙа күрһәтеү тыйыла.

1988 йылда Соломон Волковтың шул исемдәге китабы буйынса Д. Д. Шостаковичтың хәтирәләре буйынса Британия нәфис фильмы сыға. Композитор ролен Бен Кингсли башҡара.

2006 йылда «Шостакович крупным планом / Close up Shostakovich. A Portrait» документаль фильмы төшөрөлә. «Портрет», Германия, режиссёры Оливер Беккер һәм Кэтарина Брунер.

«Маяковский» мини-серияһында. Ике көн" (Рәсәй, 2011), «Етенсе симфония» телесериалы һәм Арам Хачатурянға арналған нәфис кино-биопик «Сабр бейеүе» (Рәсәй — Әрмәнстан, 2019, режиссёры Йосоп Разыков) Дмитрий Шостакович ролен Вадим Сквирский башҡара.

Әҙәбиәт

• Шостакович Д. Д. Знать и любить музыку: Беседа с молодежью. — М.: Молодая гвардия, 1958.
• Шостакович Д. Д. Избранные статьи, выступления, воспоминания / Ред. А. Тищенко. — М.: Советский композитор, 1981.
• Д. Шостакович о времени и о себе, 1926-1975 / Составитель М. Яковлев. — М.: Советский композитор, 1980. — 375 с.
• Акопян Л. О. Дмитрий Шостакович. Опыт феноменологии творчества. — СПб.: Дмитрий Буланин, 2004.
• Волков С. Шостакович и Сталин: художник и царь. — М.: Изд-во Эксмо, 2004.
• Грум-Гржимайяо Т.Н. О Шостаковиче. — М., 1990.
• Шостакович Дмитрий Дмитриевич / Данилевич Л. В. // Чаган — Экс-ле-Бен. — М. : Советская энциклопедия, 1978. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]; vol. 1969—1978, вып. 29).
• Данилевич Л. В. Дмитрий Шостакович: Жизнь и творчество. — М.: Советский композитор, 1980.
• Дворниченко О. Дмитрий Шостакович: путешествие. — М.: Издательство Текст, 2006.
• Дворниченко О. Москва Кремль Шостаковичу. — М.: Издательство Текст, 2011. — 669 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-7516-0955-9.
• Житомирский Д. В. Шостакович официальный и подлинный // Даугава. — 1990. — № 4.
• Лукьянова Н. В. Дмитрий Дмитриевич Шостакович. — М.: Музыка, 1980.
• Максименков Л. В. Сумбур вместо музыки: Сталинская культурная революция 1936—1938 гг. — М.: Юридическая книга, 1997. — 320 с.
• Мейер К. Шостакович: Жизнь. Творчество. Время / Перевод Е. Гуляевой = Schoslakowitsch. Sein Leben, sein Werk, seine Zeit. — СПб.: Композитор, 1998. — 559 с. — ISBN 5-7379-0043-6.
• Миловидова, Н. С. Композиторы в истории музыкальной культуры Самарского края: учеб. пособие / Н. С. Миловидова; М-во культуры РФ, ФГБОУ ВПО «СГАКИ». — Самара: Самар. гос. акад. культуры и искусств, 2014. — С. 58—72. — 278 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-88293-323-3
• Михеева Л. В. Жизнь Дмитрия Шостаковича. — М.: Терра, 1997. — 368 с. — ISBN 5-300-00996-2.
• Орлов Г. А. Д. Д. Шостакович. Краткий очерк жизни и творчества. — Л.: Музыка, 1966. — 120 с., 50 000 экз.
• Петров, В. О. Творчество Шостаковича на фоне исторических реалий XX века. — Астрахань: Изд-во ОГОУ ДПО АИПКП, 2007. — 188 с.
• Сабинина М. Шостакович-симфонист: Драматургия, эстетика, стиль. — М.: Музыка, 1976.
• Хентова С. М. Шостакович. Жизнь и творчество. — Л.: Советский композитор, 1985. — Т. 1. — 616 с.
• Хентова С. М. Шостакович. Жизнь и творчество. — Л.: Советский композитор, 1986. — Т. 2. — 668 с.
• Хентова С. М. В мире Шостаковича: Беседы с Шостаковичем. Беседы о композиторе. — М.: Композитор, 1996.
• Д. Д. Шостакович: Нотографический и библиографический справочник / Сост. Е. Л. Садовников. 2-е изд., доп. и расшир. — М.: Музыка, 1965.
• Д. Шостакович: Статьи и материалы / Сост. и ред. Г. Шнеерсон. — М.: Советский композитор, 1976.
• Д. Д. Шостакович: Сборник статей к 90-летию со дня рождения / Сост. Л. Ковнацкая. — СПб.: Композитор, 1996.
• Шостакович в Ленинградской консерватории: 1919—1930. СПб.: Композитор Санкт-Петербург, 2013. В трех томах.
• Dmitri Schostakowitsch und das jüdische musikalische Erbe = Dmitri Shostakovich and the Jewish heritage in music / Hrsg. Von Ernst Kuhn… — Berlin: Kuhn, 2001. (Schostakowitsch-Studien; Bd. 3); (Studia slavica musicologica; Bd. 18) — ISBN 3-928864-75-0.
• A Shostakovich casebook / Ed. M.H. Brown. Bloomington, 2004. 408 p. ISBN 0-253-34364-X.
• Юрий Узиков. Исторические памятники Уфы. [1] (на рус.яз.) «Китап» нәшриәте, 1999, 149 с. ISBN 5-295-02294-3. Ленина улица, 14

Һылтанмалар

• Шостакович Дмитрий Дмитриевич (билдәһеҙ). «Герои страны» сайты.

• Официальный сайт Дмитрия Шостаковича — биография, документальная хроника, фотоальбом, каталог сочинений, дискография, публикации, письма, Архив Д. Д. Шостаковича.
• Официальный сайт издательства «Дмитрий Шостакович» («DSCH») 2010 йылдың 19 июль көнөндә архивланған. — каталог полного собрания сочинений Д. Д. Шостаковича, прокат нотных материалов.
• «Свидетельство». Воспоминания Дмитрия Шостаковича, записанные и отредактированные Соломоном Волковым (обратный перевод с английского)
• Список сочинений, библиография, дискография 2005 йылдың 23 февраль көнөндә архивланған.
• Сумбур вместо музыки // «Правда», 28 января 1936 года
• Балетная фальшь // «Правда», 6 февраля 1936 года
• Коллекция документов и фотографий
• Волков С. Сталин и Шостакович: случай «Леди Макбет Мценского уезда» // Журнал Знамя. — 2004. — № 8.
• Захарова О. А. Шостакович Дмитрий Дмитриевич (билдәһеҙ). Электронная энциклопедия «Мир Шекспира» (2009). Дата обращения: 18 февраль 2016. Архивировано 18 февраль 2016 года.
• Кочеткова Н.М. Композитор Дмитрий Шостакович (билдәһеҙ). Радио «Благо», программа «Время культуры» (2016). Дата обращения: 25 май 2016. Архивировано 25 май 2016 года.
• Систематический и хронологический комментированный каталог сочинений («каталог Сикорского», 2014)