Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге

	Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге; Asia-Pacific Economic Cooperation
	ағзалар
Ағза	21 экономика
Штаб-фатир	Сингапур
Ойошма төрө	Иҡтисади форум
Етәкселәре
Нигеҙләнгән
Нигеҙләү	1989, Канберра
Бөтөрөлгән
-
Сайт	www.apec.org
	Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге Викимилектә
	Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Нефть экспортлаусы илдәр ойошмаһы менән бутамаҫҡа.

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге (ингл. Asia-Pacific Economic Cooperation, APEC) — региональ сауҙа һәм капитал һалыуҙарҙы еңеләйтеү һәм либералләштереү өлкәһендә хеҙмәттәшлек өсөн Азия-Тымыҡ океан төбәгенең 21 экономикаһы форумы. Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенең маҡсаты — иҡтисади үҫеште арттырыу һәм төбәк илдәре берләшмәһен нығытыу.

Ҡатнашыусы иҡтисадтарҙа донъя халҡының яҡынса 40 % йәшәй, уларға 54 % тиерлек Эске тулайым продукт һәм донъя сауҙаһының 44 % тура килә^[1].

Тарих

Форум 1989 йылда Канберра ҡалаһында Австралия һәм Яңы Зеландия премьер-министрҙары тәҡдиме менән барлыҡҡа килә.

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге ниндәйҙә булһа ойошма структураһыҙ йәғни ҙур бюрократик аппаратһыҙ ирекле кәңәш йыйыны булараҡ ойошторола. Сингапурҙа урынлашҡан ойошманың Секретариатында ҡатнашыусы экономикаларҙың вәкилдәренән 23 илсе, һәм тағы ла урындағы хеҙмәткәрҙәр эшләй.

Башта министрҙар кимәлендәге йыл һайын уҙғарылған кәңәшмәләр Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенең юғары органы була. 1993 йылдан ҡатнашыусы экономикаларҙың лидерҙарының осрашыуҙары ойоштороу эшмәкәрлегенең төп төрө булып китә. Был саммиттарҙа йыл эсендәге форум эшмәкәрлегенең дөйөм һығымтаһын барлаусы һәм артабанғы эшмәкәрлектең перспективаларын билдәләүсе декларациялар ҡабул ителә. Шулай уҡ ҙур аралыҡ менән тышҡы эштәр һәм иҡтисад министрҙары сессиялары уҙғарыла.

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге төп органдары: консультацион эш советы, эксперттарҙың өс комитеты (сауҙа һәм инвестициялар буйынса комитет, иҡтисади комитет, административ-бюджет комитеты) һәм иҡтисадтың төрлө тармаҡтары буйынса 11 эш төркөмө.

Ағзалары

Ҡатнашыусы экономикалар	Инеү датаһы
Австралия	1989
АҠШ	1989
Бруней	1989
Индонезия	1989
Канада	1989
Корея Республикаһы	1989
Малайзия	1989
Сингапур	1989
Таиланд	1989
Филиппин	1989
Яңы Зеландия	1989
Япония	1989
Гонконг, Ҡытай^[2]	1991
Ҡытай Тайбэйы^[3]	1991
Ҡытай Халыҡ Республикаһы^[4]	1991
Мексика	1993
Папуа — Яңы Гвинея	1993
Чили	1994
Вьетнам	1998
Перу	1998
Рәсәй Федерацияһы	1998

Хәҙерге ваҡытта Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенә башлыса Тымыҡ океан буйлап яр һыҙығы булған 21 дәүләт инә. Ҡытай Халыҡ Республикаһы хуплауы менән был халыҡ-ара ойошмаға Тайвань ҡабул ителә. Һөҙөмтәлә Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегендә ҡатнашыусы илдәр урынына ҡатнашыусы экономикалар термины ҡабул ителгән.

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенә инергә теләк белдергән кандидат-экономикалар: Бангладеш, Камбоджа, Колумбия, Коста-Рика, Макао, Монголия, Лаос, Пакистан, Панама, Һиндостан, Шри-Ланка, Эквадор. Утрауҙағы дәүләт Гуамдың ойошмаға инеү өсөн ғариза биреүенә АҠШ ҡаршы сыҡҡан.

Саммиттар

ABC телеканаланың Канберралағы беренсе APEC форумынан репортаж (инг.).

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенең осрашыуҙары
	Дата	Дәүләт	Урыны
1-се	6—7 ноябрь 1989	Австралия	Канберра
2-се	29—31 июль 1990	Сингапур	Сингапур
3-сө	12—14 ноябрь 1991	Корея Республикаһы	Сеул
4-се	10—11 сентябрь 1992	Таиланд	Бангкок
5-се	19—20 ноябрь 1993	АҠШ	Сиэтл
6-сы	15—16 ноябрь 1994	Индонезия	Богор
7-се	18—19 ноябрь 1995	Япония	Осака
8-се	24—25 ноябрь 1996	Филиппин	Субик
9-сы	24—25 ноябрь 1997	Канада	Ванкувер
10-сы	17—18 ноябрь 1998	Малайзия	Куала Лумпур
11-се	12—13 сентябрь 1999	Яңы Зеландия	Окленд
12-се	15—16 ноябрь 2000	Бруней	Бандар-Сери-Бегаван
13-сө	20—21 октябрь 2001	ҠХР	Шанхай
14-се	26—27 октябрь 2002	Мексика	Лос Кабос
15-се	20—21 октябрь 2003	Таиланд	Бангкок
16-сы	20—21 ноябрь 2004	Чили	Сантьяго
17-се	18—19 ноябрь 2005	Корея Республикаһы	Пусан
18-се	18—19 ноябрь 2006	Вьетнам	Ханой
19-сы	8—9 сентябрь 2007	Австралия	Сидней
20-се	22—23 ноябрь 2008	Перу	Лима
21-се	14—15 ноябрь 2009	Сингапур	Сингапур
22-се	13—14 ноябрь 2010	Япония}	Иокогама
23-сө	12—13 ноябрь 2011	АҠШ	Гонолулу
24-се	9—10 сентябрь 2012	Рәсәй Федерацияһы	Владивосток
25-се	5—7 октябрь 2013	Индонезия	Бали
26-сы	10—11 ноябрь 2014	ҠХР	Пекин
27-се	18—19 ноябрь 2015	Филиппин	Манила
28-се	2016	Перу	Лима
29-сы	2017	Вьетнам	Да-Нанг

Иҫкәрмәләр

↑ APEC Secretariat website 2008 йыл 18 май архивланған.
↑ Гонконг ойошмаға 1991 йылда, Бөйөк Британияның колонияһы булып, «Гонконг» исеме аҫтында инә. 1997 йылда Гонконг ҠХР-ҙың махсус административ районы булып китә һәм «Гонконг, Ҡытай» атмаһын ҡабул итә.
↑ Ҡытай Халыҡ Республикаһы менән бәхәс һөҙөмтәһендә Ҡытай Республикаһы (Тайвань) ойошмаға «Ҡытай Тайбэйы» атамаһы менән ҡабул ителә.
↑ Ҡытай Халыҡ Республикаһы был осраҡта тик континенталь Ҡытайҙың ғына мәнфәғәттәрен сағылдыра, сөнки Гонконг һәм Аомынь айырым экономикалар тип иҫәпләнә.

Әҙәбиәт

Alkan, Abdulkadir (2014). «APEC 2014: Better diplomatic ties for better economic relations». Daily Sabah.

(инг.)

Fazzone, Patrick B. (2012). «The Trans-Pacific Partnership—Towards a Free Trade Agreement of Asia Pacific?». Georgetown Journal of International Law 43 (3): 695–743. ISSN 1550-5200.

(инг.)

Patrick Ziltener (2005): „Pazifische Drift – Die APEC zwischen Bi- und Multilateralismus“, in: Blätter für deutsche und internationale Politik, 12, S. 1465-1474 (нем.)

Һылтанмалар

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенең рәсми сайты

[1] APEC Secretariat website 2008 йыл 18 май архивланған.

[2] Гонконг ойошмаға 1991 йылда, Бөйөк Британияның колонияһы булып, «Гонконг» исеме аҫтында инә. 1997 йылда Гонконг ҠХР-ҙың махсус административ районы булып китә һәм «Гонконг, Ҡытай» атмаһын ҡабул итә.

[3] Ҡытай Халыҡ Республикаһы менән бәхәс һөҙөмтәһендә Ҡытай Республикаһы (Тайвань) ойошмаға «Ҡытай Тайбэйы» атамаһы менән ҡабул ителә.

[4] Ҡытай Халыҡ Республикаһы был осраҡта тик континенталь Ҡытайҙың ғына мәнфәғәттәрен сағылдыра, сөнки Гонконг һәм Аомынь айырым экономикалар тип иҫәпләнә.

[1]

[2]

[3]

[4]