Фани

Фани (ғәр. فناء‎ — үлем, мәңгелек; рус. Фана) — суфыйлыҡта — мистиканың Аллаһтың хозурында иреп юғалыу концепцияһы.

Тарихы

Концепция Аллаһы Тәғәләгә кире ҡайтыу тураһындағы Ҡөрьән аяттарының шәрехләмәләренә нигеҙләнгән. Аллаһҡа кире ҡайтыу фанилыҡ — Абсолют менән берҙәмлекте аңлау һәм иреү — булараҡ аңлатыла. Унынсы быуатта йәшәгән суфый Жүнәйди концепцияның авторы булып тора.

Этимологияһы

«Фанә» һүҙе ғәрәп теленән тәржемә иткәндә түбәндәгеләрҙе аңлата:

1. үлеү, һүнеү; һәләк булыу; юғалыу;
2. йәшәйештең юҡлығы; рел. нирвана (суфыйҙарҙа);
3. фанилыҡ.

Фанилыҡ

Дәр әл-фанә (рус. Дар аль-фана ғәр. دار الفناء‎) — үтеп, юҡҡа сығасаҡ, ваҡытлы, фани донъя. «Дәр әл-фанә» термины суфый авторҙар тарафынан мәңгелек донъяға (дәр әл-баҡый) ҡапма-ҡаршы ҡуйыу булараҡ ҡулланылған. Был термин көндәлек тормошта йыш ҡына киләсәктәге мәңгелек тормош кеүек ҡабул ителә. Суфый терминологияһында дәр әл-баҡый Аллаһ хозурына ирешеп, бәрәкәт алыу. Шул мәғәнәлә «дәр әл-фанә» термины суфый-мистиктар — Сәнәи (вафаты 1131 йылда), Ғаттар (вафаты 1220 йылда), Йәләлетдин Руми (вафаты 1273 йылда) әҫәрҙәрендә киң ҡулланыла. Мистик шиғриәттән был термин лирик донъяуи шиғриәткә күсә.

Башҡорт телендә

Башҡорт телендә был һүҙ фольклорға ла, көндәлек телмәргә лә инеп ҡалған .

• Был донъя - фани, теге донъя - мәңгелек; (әйтем)
• Батырша: Мәңгелек бер ни юҡ, бөтәһе тик фани;(Рәми Ғарипов)
• Фани донъяларҙы бер уйлаһаң, башҡынайың булыр диуана; (халыҡ йырынан)

Әҙәбиәт

• Акимушкин О. Ф. Дар ал-фана // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 56. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
• Carra de Vaux, B. Fanā // Encyclopaedia of Islam, First Edition / Edited by M. Th. Houtsma, T.W. Arnold, R. Basset, R. Hartmann. — Brill, 1913—1936.