Үәхдәт әш-шүһүд

Үәхдәт әш-шүһүд

Үәхдәт әш-шүһүд (ғәр. وحدة الشهود‎; рус. Вахдат аш-шухуд) — суфый термины, йөкмәткеһе буйынса поляр булған әл-Хәлләж мистик-фәлсәфәүи , Әл-Джили һәм әс-Симнәни тәғлимәттәренә ҡарата ҡулланыла .

Имам Раббани тәғлимәте

Әс-Симнәни тәғлимәте Иранда (XVI быуат уртаһына тиклем) Көнсығыш Төркөстанда һәм Төньяҡ Һиндостанда мистик концепциялар үҫешенә ҙур йоғонто яһай. Үәхдәт әш-шүһүд тәғлимәтен тулыһынса рәсмиләштереүҙә икенсе кеше булып һинд суфыйы Әхмәт Фәруҡи Сирхинди (1564—1624) тора, ул Имам Раббани булараҡ билдәле. Тәүҙә ул үҙенең дини эшмәкәрлегендә Ибн әл-Ғәрәби тәғлимәтенә эйәрә, әммә һуңынан уның дошманы булып китә. Быға Һиндостан хакимы Бөйөк Акбарҙың мосолмандарҙы, христиандарҙы һәм һинд культтарын тотоусыларҙы берләштергән синкретик дин булдырырға маташыуы сәбәпсе була. Был идеяға ҡаршы протест рәүешендә Имам Раббани үәхдәт әш-шүһүд тәғлимәтен үҫтерә.

Имам Раббани әс-Симнәни идеяларын Һиндостан һәм Афғанстанда Нәҡшбәндиә тәриҡәте тарафдарҙары араһында яраҡлаштыра һәм тарата, был идеяларҙы тулыһынса «хаҡ дин» йүнәлешенә индерергә тырыша. Ул пантеистик принципты кире ҡаға, уның нигеҙендә «Бөтәһе лә Ул» постулаты ята, һәм «Барыһы ла Унан» принцибын индерә. Кеше Аллаһта иремәй, ә Уның барлығын ғына тоя һәм уның берлеген (үәхдәт әш-шүһүд) раҫлай.

Имам Раббани фекеренсә, Аллаһ менән «берләшеүгә» килтергән бөтә мистик «хәлдәр» һәм «тойоуҙар» — һаташыу һәм мираж. Мистик, әгәр ул экстаз хәлендә илаһи атрибуттар алған һәм үҙе Аллаһтың кәүҙәләнеше булып киткән тип иҫәпләһә, көфөрлөккә бирелә. Уның фекеренсә, мистиканың төп маҡсаты — «Аллаһҡа хеҙмәт итеү». Әгәр кеше шәриғәтте тота икән, уның өлөшөнә рухи асылыштар төшөүе ихтимал.

Имам Раббани дини экстаздар практикаһына ҡаршы сығыш яһай, күп йәһәттән шау иррационализмдан ситкә тайпыла һәм аҡыл дәлилдәренә ҙур әһәмиәт бирә. Уның «шаһитлыҡ берлеге» (үәхдәт әш-шүһүд) тураһындағы доктринаһы мосолман ортодокстарының ҡаршылыҡ күрһәтеүенә дусар булмай, сөнки ул ортодоксаль исламдың төп принциптарына һәм постулаттарына ҡаршы килмәй.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Үәжд
• Маҡам‎ ‎

Әҙәбиәт

• Акимушкин О. Ф. Вахдат аш-шухуд // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 49-50. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
• Али-заде, А. А. [188 Вахдат аш-шухуд] // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8  (рус.).
• Waḥdat al-S̲h̲uhūd / Chittick, W.C. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005. (түләүле)