Википедия:Ҡыҙыҡ мәғлүмәт/Архив/2017

Архив: 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 |

ғинуар 2017

Мәскәүҙәге кенәз Владимир, Столыпин, Чехов, Александр I һәйкәлдәрен башҡорт сығышлы скульптор Салауат Щербаков эшләгән.
Республикала йөрәккә тәүге операция 1935 йылда хирург Нурлығаян Байтирәков тарафынан башҡарыла.
Кинорежиссёр Нәсүр Йөрөшбаев һәм Германияла йәшәүсе рәссам Ирек Баишев Халыҡтарҙың 1813 йылғы һуғышы ҡатнашҡан башҡорт яугирҙарына Лейпцигта һәйкәл ҡуя (һүрәтте ҡарағыҙ).
Исмәғил Бикмөхәмәттең Һиндостанға сәйәхәте 30 йылға һуҙылып китә.
Тирмән ташы тәгәрмәстән алдараҡ барлыҡҡа килгән тигән фекер бар. Тирмән ташына ҡарап тәгәрмәс эшләй башлаған булыуҙары ла ихтимал.
Африкалағы Конго йылғаһы экваторҙы ике мәртәбә киҫеп үтә.

30 апрель — 2 июль 2017

«Башҡортостан» милли паркы биләмәһендәге Иманай мәмерйәһендә ғалимдар мәмерйә арыҫланы, ҡыҙыл бүре, гималай айыуы, йөнтәҫ мөгөҙморон һәм дикобраздың һөйәктәрен таба.

Боронғо төркиҙәрҙең ҡырлап, өсмөйөшләп яҙылған алфавитын боронғо германдарҙың имләһе һымаҡ рун яҙыуы тип атайҙар.
ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты һәм БАССР-ҙың Халыҡ комиссарҙары советы яңы ойоштороласаҡ Салауат Юлаев исемендәге 1292-се Башҡорт танкыға ҡаршы истребитель артиллерия полкын ут тотоу ҡеүәтен көсәйтеү маҡсатында 16-сы Башҡорт гвардия кавалерия дивизияһына тапшырылыуын һорап СССР-ҙың Оборона халыҡ комиссарына мөрәжәғәт итә, әммә был ниәт тормошҡа ашырылмай ҡала.
Свердловск киностудияһы «Совет Уралы» («Советский Урал») киножурналы өсөн башҡорт макизары хаҡында документаль фильм төшөргән.
Саҡмағош батыры Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарында, 1921—1922 йылдарҙа Урта Азияла баҫмасыларҙың ҡораллы көстәрен юҡ итеүҙә, 1938 йылғы Хәсән күле буйында совет‑япон ҡораллы конфликтында, 1939—1940 йылдарҙа совет-фин һәм Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашҡан.
Әлеге ваҡытта Башҡортостанда 229 махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәһе, шул иҫәптән 3 ҡурсаулыҡ, 1 милли парк, 5 тәбиғәт паркы, 29 заказник, 182 тәбиғәт ҡомартҡыһы, 1 ботаник баҡса, 7 дауалау-һауыҡтырыу урындары һәм курорты бар.

Евро валютаһы банкноттары дизайнын австрия рәссамы Роберт Калина уйлап тапҡан. Артабан ул Босния һәм Герцеговина маркаһы, Сүриә фунты (2010 йылдағы модификация), Әзербайжан манаты банкноттары дизайнын тәҡдим итә.
Ҡарман ДРЭС-ы эргәһендә балыҡсылыҡ хужалығында йылына 700 кг бикре ыуылдырығы етештерелә.
«Көтөлмәгәнлек тик яҡшы әҙәбиәттә булмай, ә Тормош мәғәнәһеҙ ваҡиғалар менән тулы». Ремарк Эрих Мария, Триумф аркаһы (1945).
Java телендә яҙылған программалар виртуаль Java-машина (JVM) башҡара торған байт-кодҡа «тәржемә» ителә. Java-машина — интерпретатор кебе, бай-кодты эшкәртеп, инструкцияларҙы компьютерға тапшыра. Программаларҙың бындай юл менән эшләүе байт-кодтың компьютер архитектураһынан һәм операцион системала бәйһеҙлеген килтерә. Шуның өсөн Java-Java программа-машина булған барлыҡ йыһаздарҙа ла башҡарыла ала.
Хәҙерге әзербайжан әлифбаһы төрөк әлифбаһы нигеҙендә төҙөлгән. Ул 32 хәрәфтән тора. Шул иҫәптән 29 хәреф төрөк әлифбаһынан, 3 хәреф телдең үҙенсәлекле өндәрен билдәләй — Ә ә, Х Х, Q q хәрефтәре.

25 август 2017

Ғалимдар фекеренсә башҡорт этнонимы «биш ҡәбилә, биш уғыр» тип аңлатылған һәм beshgur, bashgur формаларынан барлыҡҡа килгән. Хәҙерге телдәге Sh өнөнөң болғар телендәге L өнөнә тура килеүе нигеҙендә, башҡорт (bashgur) һәм булғар (bulgar) этнонимдары эквивалентлы булып тора.
Беҙҙең эраға тиклем VII—VI меңлеккә ҡараған Муллино II һәм Дәүләкән II торамаларында йорт атының иң боронғо ҡалдыҡтары табылған. Был йылҡы малының тәүге тапҡыр Көньяҡ Уралда ҡулға эйәләштерелеүен дәлилләй.
Һундарҙың юлбашсыһы Аттила уға туғандаш булған халыҡ — башҡорттар менән килешеү төҙөгән.
Ырымбур өлкәһенеӊ Кваркен ауылы исеменең барлыҡҡа килеүе Финляндия һәм Швеция араһындағы Ботния ҡултығының Кваркен утрауҙары атамаһына бәйле. Ауылға был исемде 1808—1809 йылдарҙағы Рус-швед һуғышында ҡатнашҡан яйыҡ казактары биргән.
Конго йылғаһыныӊ уӊ ярында Конго Республикаһының баш ҡалаһы Браззавиль урынлашҡан. Уныӊ ҡаршыһында, йылғаныӊ һул ярында, Конго Демократик Республикаһының баш ҡалаһы Киншаса урынлашҡан.
Латин яҙыуы нигеҙендәге башҡорт алфавитында хәҙер «и» хәрефе менән билдәләнгән ҡалын өнгә ьj (мәҫәлән, sagьjr — шағир), ә нәҙегенә i (мәҫәлән, ike — ике) тура килгән. Был алфавитта башҡорт телендәге барлыҡ 10 һуҙынҡы өндөң дә билдәләмәһе булған.

14 cентябрь 2017

Һынташты мәҙәниәтенә ҡараған Арҡайым ҡаласығында кешеләр беҙҙең эраға тиклем 3-сө мең йыллыҡ аҙағы — 2-се мең йыллыҡ башында көн иткән.
XVI быуатта ирәкте ҡәбиләһенең башлығы Иҫән хан балыҡсы, гәрә, ирәкте, ҡайпан, байҡы, таҙлар һәм уран башҡорт ырыуҙары һәм ҡәбиләләре берләшмәһенең етәксеһе булған.
Бал ҡорто һауаға үҙенең ауырлығынан 6 тапҡыр ҙурыраҡ йөктө күтәрә ала.
1979 йылда Бельгия астрономы А. Дебеоне тарафынан асылған Салауат бәләкәй планетаһы Ҡояштан уртаса 392 миллион километр, ә Ерҙән яҡынса 201 миллион километр алыҫлыҡта урынлашҡан.
Башҡортостан Республикаһының географик үҙәге Ағиҙел һәм Еҙем йылғалары араһында Ғафури районы Ерек ауылы эргәһендә урынлашҡан.
Бөйөк Ватан һуғышы барышында ике тапҡыр Советтар Союзы Геройы Муса Гәрәев 250-нән ашыу хәрби осош яһай.
Өфөлә тәүге кино сеансы 1901 йылда була, ә тәүге даими эшләүсе кинотеатр 1908 йылда асыла.
«Шайморатов генерал» йырының авторы башҡорт теленең стилистикаһы һәм грамматикаһы буйынса хеҙмәттәр яҙа.
Мөфтөй Мөхәмәтйәр Солтанов, башҡорт милли-азатлыҡ эшмәкәре Искәндәрбәк Солтанов һәм музыка белгесе Мөхәммәтмансур Солтанов сығышы менән башҡорт дворян нәҫеле Солтановтарҙан булғандар.

октябрь 2017

100 йыл элек 1917 йылдың 15 (28) ноябрендә Башҡорт үҙәк шураһы Башҡортостан автономияһы ойошторолоуы тураһында 2-се һанлы фарман сығара һәм 16 (29) ноябрендә бының тураһында иғлан итә. Шул уҡ йылдың декабрендә милли-территориаль автономия III Бөтә башҡорт ҡоролтайы тарафынан раҫлана.
Ғалимдар фекеренсә башҡорт этнонимы «биш ҡәбилә, биш уғыр» тип аңлатылған һәм beshgur, bashgur формаларынан барлыҡҡа килгән. Хәҙерге телдәге Sh өнөнөң болғар телендәге L өнөнә тура килеүе нигеҙендә, башҡорт (bashgur) һәм булғар (bulgar) этнонимдары эквивалентлы булып тора.
Беҙҙең эраға тиклем VII—VI меңлеккә ҡараған Мулла II һәм Дәүләкән II торамаларында йорт атының иң боронғо ҡалдыҡтары табылған. Был йылҡы малының тәүге тапҡыр Көньяҡ Уралда ҡулға эйәләштерелеүен дәлилләй.
Һундарҙың юлбашсыһы Аттила уға туғандаш булған халыҡ — башҡорттар менән килешеү төҙөгән.
Конго йылғаһыныӊ уӊ ярында Конго Республикаһының баш ҡалаһы Браззавиль урынлашҡан. Уныӊ ҡаршыһында, йылғаныӊ һул ярында, Конго Демократик Республикаһының баш ҡалаһы Киншаса урынлашҡан.
Латин яҙыуы нигеҙендәге башҡорт алфавитында хәҙер «и» хәрефе менән билдәләнгән ҡалын өнгә ьj (мәҫәлән, sagьjr — шағир), ә нәҙегенә i (мәҫәлән, ike — ике) тура килгән.

ноябрь 2017

Беренсе штрих-код һағыҙ төргәгенә баҫтырылған булған.
Ишембай районы биләмәһендә урынлашҡан Левашёв ҡәберлеге Уралда тәүге мосолман археологик ҡомартҡыһы тип иҫәпләнә.
XVIII быуатта диңгеҙселәр көнөнә 30 г лимон һуты эсергә тейеш булған.
Марсель Сәлимов беренсе шиғырын 1957 йылда 2 синыфта уҡығанда мәктәп стена гәзетаһы өсөн яҙа.
Гиннесстың рекордтар китабына ингән иң ҙур ҡыҫтыбыйҙы 2011 йылда Өфөлә «Аҡбуҙат» рестораны ашнаҡсылары бешерә.