Башҡортостандың махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре исемлеге

2020 йылға ҡарата Башҡортостан территорияһында 242 махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре иҫәпләнә: ҡурсалыҡ (3), милли парк (1), тәбиғәт парктары (5), тәбиғәт заказниктары (28), тәбиғәт ҡомартҡылары (197), ботаник баҡса (1), дауалау-һауыҡтырыу урындары һәм курорттары (7).

Дәүләт тәбиғәт ҡурсаулыҡтары

№	Исеме	Ойоштороу ваҡыты	Урынлашҡан ере	Майҙаны (га)	Иллюстрацияһы
1	Башҡорт дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы	11 июль 1930 йыл	Әбйәлил, Белорет һәм Бөрйән райондары	49 609	Маралдар
2	Көньяҡ Урал дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы	19 июнь 1978 йыл	Башҡортостандың Белорет районы, Силәбе өлкәһе	252 800 (228 400)	Ямантау тауы янындағы урман
3	Шүлгәнташ ҡурсаулығы	16 ғинуар 1986 йыл	Бөрйән районы	22 531	«Шүлгәнташ» мәмерйәһенә инеү урыны

Милли һәм тәбиғәт парктары

№	Исеме	Ойоштороу ваҡыты	Урынлашҡан ере	Майҙаны (га)	Иллюстрацияһы
Милли парктар
1	«Башҡортостан» милли паркы	11 сентябрь 1986 йыл	Бөрйән, Күгәрсен һәм Мәләүез райондары	82 300	Нөгөш һыуһаҡлағысы янындағы Ыласын ҡаяһы
Тәбиғәт парктары
1	Асылыкүл тәбиғәт паркы	19 ғинуар 1993 йыл	Әлшәй, Бәләбәй, Бүздәк һәм Дәүләкән райондары	47 500	Асылыкүл — Башҡортостандағы иң эре күл
2	Ирәмәл тәбиғәт паркы	31 декабрь 2010 йыл	Белорет һәм Учалы райондары	49 338	Ирәмәл тауы
3	Ҡандракүл тәбиғәт паркы	18 ғинуар 1995 йыл	Туймазы районы	5 174,6	Ҡандракүл буйы
4	Мораҙым тарлауығы	23 ғинуар 1998 йыл	Йылайыр һәм Күгәрсен райондары	23 117,9	Оло Эйек буйында
5	Еҙем тәбиғәт паркы	15 октябрь 2018 йыл	Ғафури районы	36 482	Еҙем йылғаһы Мәмбәт ҡаяһы янында

Резерваттар

№	Исеме	Ойоштороу ваҡыты	Урынлашҡан ере	Майҙаны (га)	Иллюстрацияһы
1	«Башҡортостан Уралы» ЮНЕСКО иҫәбендәге комплекслы биосфера резерваты	2012 йыл	Бөрйән, Ишембай, Йылайыр, Күгәрсен һәм Мәләүез райондары	345 700

Дәүләт тәбиғәт заказниктары

Барыһы Башҡортостан Республикаһында 29 дәүләт тәбиғәт заказниктары булдырылған, дөйөм майҙаны 383 224,9 га, шул иҫәптән, 17 зоологик, 9 ботаник, 3 ландшафт. Һуңғы мәғлүмәттәргә ярашлы, Оло Ямантау тауында һирәк осраған файҙалы үләндәр популяцияһы заказнигы бөтөрөлгән.

Таблицаның төҫтәр схемаһы
	Комплекслы
	Ботаник
	Геологик
	Гидрологик
	Дендрологик
	Зоологик
	Ландшафт

Мәсем ҡаяларынан төньяҡҡа күренеш

№	Исеме	Ойоштороу йылы	Урынлашҡан ере	Майҙаны (га)	Иҫкәрмә
1	Аҡкүл заказнигы	1957 йыл	Ғафури районы	8 000	урман — 39,7 %
2	Алтын Солоҡ	1997 йыл	Бөрйән районы	90 700	урманлыҡ — 94 %
3	Архангел заказнигы	1967 йыл	Архангел районы	1 900	урман — 45,1 %, һаҙлыҡ — 21,4 %
4	Асҡар ауылы эргәһендә һары умырзаяның популяцияһы	1970 йыл	Әбйәлил районы	100
5	Асҡын заказнигы	1963 йыл	Асҡын районы	16 600	урманлыҡ — более 80 %
6	Балаҡатай заказнигы	1963 йыл	Балаҡатай районы	8 200	урманлыҡ — 61,1 %
7	Бишбүләк заказнигы	1989 йыл	Бишбүләк районы	14 500	урманлыҡ — 29,2 %
8	Благовар районында һары умырзаяның популяцияһы	1977 йыл	Благовар районы	607
9	Бөрө заказнигы	1967 йыл	Бөрө һәм Дүртөйлө райондары	20 600	урман — 53,3 %
10	Бунин урманы	1996 йыл	Бәләбәй районы	12 300
11	Дүртөйлө урмансылығында дарыу үләндәре популяцияһы	1977 йыл	Дүртөйлө районы	1 215
12	Ишембай заказнигы	1971 йыл	Ишембай районы	58 500	урман — 80,8 %
13	Йылан заказнигы	1963 йыл	Дүртөйлө районы	3 900	урман — 70,1 %
14	Көнгәк заказнигы	2002 йыл	Мәләүез районы	5 500	урманлыҡ — 80 %
15	Кәңгеш урмансылығында дарыу үләндәре популяцияһы	1977 йыл	Дүртөйлө районы	174
16	Ҡарлыхан заказнигы	1972 йыл	Балаҡатай районы	19 300	урман — 80 %
17	Ҡолмәт ауылы эргәһендәге Әй йылғаһы туғайы	1970 йыл	Ҡыйғы районы	101,9
18	Мишкә заказнигы	2002 йыл	Мишкә районы	10 227
19	Наҡаҫбаш заказнигы	1969 йыл	Көйөргәҙе һәм Күгәрсен райондары	23 800	урман — 42,3 %
20	Оло Ямантау тауында һирәк осраған файҙалы үләндәр популяцияһы	1970 йыл	Белорет районы	1 170	Көньяҡ Урал ҡурсаулығы сиктәрендә; заказник статусы бөтөрөлгән
21	Өҫән-Ивановка заказнигы	1991 йыл	Бәләбәй һәм Дәүләкән райондары	12 000	урман — 55 %
22	Первомайск заказнигы	1968 йыл	Нуриман районы	1 700	Өфө яйлаһындағы шыршы‑аҡ шыршы урманы урманлыҡ — 70 %
23	Уралтау заказнигы	1981 йыл	Учалы районы	52 400	урманлыҡ — 80 %
24	Фёдоровка заказнигы	1989 йыл	Фёдоровка районы	1 700	урманлыҡ — 99,8 %
25	Шайтантау заказнигы	1971 йыл	Хәйбулла районы	24 000	урманлыҡ — 67,5 %
26	Шафран участка урмансылығында дарыу үләндәре популяцияһы	1977 йыл	Әлшәй районы	104
27	Шөңгәккүл заказнигы	1952 йыл	Шишмә районы	240
28	Эйек заказнигы	1972 йыл	Күгәрсен районы	29 300	урманлыҡ — 71 %
29	Әсебар заказнигы	2001 йыл	Бөрйән районы	7 700	урманлыҡ — 95 %

Тәбиғәт ҡомартҡылары

2014 йылдың 19 мартына Башҡортостанда 182 тәбиғәт ҡомартҡыһы иҫәпләнә, дөйөм майҙаны 42 264,7 га, шул иҫәптән ботаник — 55, дендрологик — 34, комплекслы — 45, гидрологик — 22, геологик — 21, зоологик — 5.

Ботаник тәбиғәт ҡомартҡылары

№	Атамаһы	Административ район	Статус бирелеү датаһы	Майҙаны (га)	Иллюстрация
1	Әңгәсәк ҡарағайлығы	Дүртөйлө районы	17.08.1965	1810
2	Упҡанкүл күле һәм һаҙлығы	Асҡын районы	26.12.1985	24,8
3	Танышһаҙ һаҙлығы	Краснокама районы	07.07.2009	23,8
4	Канонников тауы	Ейәнсура районы	19.06.2003	125
5	Ҡарауылтау тауы	Ишембай районы	26.12.1985	150
6	Көркәк тауы	Әбйәлил районы	12.02.1997	515,1
7	Ҡыҙҙар тауы	Салауат районы	21.07.2005	14
8	Маяҡтау тауы	Күгәрсен районы	19.06.2003	85
9	Балтатау һәм Топортау тауҙары	Баймаҡ районы	21.02.2013	323
10	Гуровка тауы	Кушнаренко районы	07.07.2009	187
11	Николо‑Берёзовка урман хужалығындағы юғары бонитетлы тәбиғи ҡарағайлыҡ	Краснокама районы	17.08.1965	34,4
12	Бәләбәй урман хужалығындағы тәбиғи ҡарағайлыҡ	Бәләбәй районы	17.08.1965	12,1
13	Сәйетбаба ауылы эргәһендәге сәтләүек ағасы ҡыуаҡлыҡтары	Ғафури районы	17.08.1965	471
14	Дөрдөр тауында дөрдөр сәскәләре	Ейәнсура районы	19.06.2003	41,9
15	Арый янындағы дала сейәһе ҡыуаҡлыҡтары	Дыуан районы	17.08.1965	2,35
16	Шишмә урман хужалығының 73‑сө кварталы	Шишмә районы	26.12.1985	117
17	Мүк еләге һаҙлығы	Архангел районы	21.07.2005	8
18	Бишитәк тауындағы ҡарағас урманы	Белорет районы	17.08.1965	248,3
19	Максимовский төбәге	Әлшәй районы	21.07.2005	6,6
20	Һалдыбаш төбәгендәге йүкәлек	Иглин районы	21.07.2005	51,3
21	Мүк һаҙлығы	Краснокама районы	07.07.2009	13
22	Атауҙы күле (көнбайыш һәм көньяҡ ярҙары)	Әбйәлил районы	12.02.1997	70
23	Үләнде күле (көнсығыш яры)	Әбйәлил районы	12.02.1997	14
24	Упҡанкүл күле	Нуриман районы	17.08.1965	104,2
25	Ҡолоҡ йылғаһы тирә-яғы	Ишембай районы	26.12.1985	34,3
26	Аҙаҡлы йылғаһы тамағында Кесе Һүрәм йылғаһы үҙәне	Ейәнсура районы	26.12.1985	4632
27	Мәмбәт ауылы эргәһендә Маҡан йылғаһы үҙәне	Хәйбулла районы	19.06.2003	14
28	Яңы Ергән ауылы эргәһендә Таналыҡ йылғаһы үҙәне	Хәйбулла районы	19.06.2003	450
29	Исламбай ауылы эргәһендә Туҡмаҡ аҡланы	Бөрйән районы	17.08.1965	52
30	Чуркин һаҙлығындағы орхидея популяциялары	Өфө районы	21.07.2005	750
31	Кәкүк ситеге популяцияһы	Туймазы районы	14.12.2010	1,4
32	Бабай ауылы эргәһендә оҫҡон йыуаһы популяцияһы	Мишкә районы	26.12.1985	13,9
33	Оло Ҡыраҡа һыртының төньяҡ өлөшөндә оҫҡон йыуаһы популяцияһы	Белорет районы	26.12.1985	504
34	Богачёв ауылы эргәһендә тамырсалы йыуа популяцияһы	Баймаҡ районы	21.02.2013	86,6
35	Голостолбик баҙыян популяцияһы	Миәкә районы	26.12.1985	100
36	Һаҡлау урманы	Краснокама районы	07.07.2009	384
37	Ҡарағайкүл	Дыуан районы	21.07.2005	16
38	Маты йылғаһы тамағы эргәһендәге ҡарағайлыҡтар	Баҡалы районы	17.08.1965	26,6
39	Бөрө ял йорто эргәһендәге ҡарағайлыҡ	Бөрө районы	17.08.1965	21,9
40	Венеция ауылы эргәһендәге ҡарағайлыҡ	Дүртөйлө районы	17.08.1965	490
41	Кожай-Максим ауылы эргәһендәге ҡарағайлыҡ	Йәрмәкәй районы	17.08.1965	3,8
42	Ҡарағайҙар үҙәне	Мәләүез районы	30.12.2011	25,4
43	Яңы Ҡайынлыҡ ауылы эргәһендәге реликт ҡарағай урманы	Краснокама районы	17.08.1965	4,5
44	Восток ауылы эргәһендәге ҡарағайлыҡ	Илеш районы	17.08.1965	15,8
45	Озерки ауылы эргәһендәге ҡарағайлыҡ	Мәләүез районы	30.12.2011	23
46	Ҡыҙҙар-Биргән ауылы эргәһендәге ҡарт ҡарағастар	Йылайыр районы	17.08.1965	4,4
47	Балғажы ауылы эргәһендәге дала участкаһы	Әлшәй районы	26.12.1985	144
48	Табылды сейәлектәре	Стәрлебаш районы	17.08.1965	47
49	Ташлы һаҙлығы	Әлшәй районы	21.07.2005	1,5
50	Толпар шыршылыҡтары	Ғафури районы	17.08.1965	443,5
51	Попковский (Һарыбейә) күлдәре төбәге	Хәйбулла районы	19.06.2003	10
52	Селтәрлеуртаташ төбәге	Ишембай районы	21.07.2005	5,2
53	Суҡраҡ сейәлеге төбәге	Хәйбулла районы	19.03.2003	275
54	Ҡырҡтытау һыртындағы Өлтөк Ҡарағас төбәге	Әбйәлил районы	12.02.1997	3
55	Ҡолғона ауылы эргәһендә Алатау һырты участкаһы	Ишембай районы	26.12.1985	210

Геологик тәбиғәт ҡомартҡылары

№	Исеме	Административ район	Статус бирелеү датаһы	Майҙаны (га)	Иллюстрация
1	Аҫҡын боҙ мәмерйәһе	Ғафури районы	17.08.1965	9,5
2	Алыҫ Төлкәҫ геологик киҫелеше	Ғафури районы	05.10.2007	1,8
3	Мәсетле геологик киҫелеше	Салауат районы	05.10.2007	100
4	Усолка геологик киҫелеше	Ғафури районы	05.10.2007	0,25
5	Уйташ тауы	Учалы районы	17.08.1965	15,8
6	Янғантау тауы	Салауат районы	17.08.1965	13
7	Ҡарлыман мәмерйәһе	Ҡырмыҫҡалы районы	17.08.1965	7,6
8	Ҡорманай мәмерйәләре	Ауырғазы районы	17.08.1965	16,6
9	Ҡотлоғужа өҫкө аҡбур тоҡомдары яланғаслыҡтары	Ғафури районы	17.08.1965	18,4
10	Ҡыҙылъяр мәмерйәһе	Белорет районы	17.08.1965	30
11	Лаҡлы мәмерйәһе	Салауат районы	17.08.1965	11
12	Диңгеҙ фаунаһы менән өҫкө юра ҡомташтарының Никитин яланғаслыҡтары	Көйөргәҙе районы	17.08.1965	2,6
13	Өшкәтле йырыны	Ауырғазы районы	17.08.1965	15,9
14	Охлебинин гипс мәмерйәһе	Иглин районы	17.08.1965	5
15	Ҡыуыштау мәмерйәһе	Иглин районы	17.08.1965	0,7
16	Киндерле-Леднёв-Октябрь мәмерйәләр системаһы	Ғафури районы	30.12.2011	215
17	Ромадановка йырыны	Ишембай районы	17.08.1965	3,9
18	Оло Ҡалпаҡ ҡаяһы	Иглин районы	17.08.1965	6,3
19	Ҡапҡаташ ҡаяһы	Салауат районы	17.08.1965	1
20	Хажы мәмерйәһе һәм Берғамыт шишмәһе	Ишембай районы	17.08.1965	10
21	Плиоцен дәүере балыҡтарының һөлдәләре менән балсыҡлы һәүерташтарҙың Сейәле‑Әтәс яланғаслыҡтары	Илеш районы	17.08.1965	22,5

Гидрологик тәбиғәт ҡомартҡылары

№	Исеме	Административ район	Статус бирелеү датаһы	Майҙаны (га)	Иллюстрация
1	Алға сульфат-кальцийлы сығанағы	Дәүләкән районы	17.08.1965	0
2	Асы минераль сығанаҡтары	Белорет районы	17.08.1965	45
3	Асы шарлауығы	Архангел районы	17.08.1965	0,5
4	Бөрө минераль сығанаҡтары	Бөрө районы	17.08.1965	0,4
5	Атыш шарлауығы	Белорет районы	17.08.1965	6,6
6	Ғәҙелша шарлауығы	Баймаҡ районы	17.08.1965	11
7	Ҡуҡрауыҡ шарлауығы	Ишембай районы	17.08.1965	0
8	Ҡыҙыл шишмә сығанағы	Нуриман районы	17.08.1965	1,2
9	Ҡорғаҙаҡ шишмәһе	Салауат районы	17.08.1965	1
10	Красноусол минераль сығанаҡтары	Ғафури районы	17.08.1965	15
11	Күҫәләр көкөртлө һыу сығанаҡтары	Салауат районы	17.08.1965	5
12	Асылыкүл күле	Дәүләкән районы	17.08.1965	2350
13	Аҡкүл күле	Ғафури районы	17.08.1965	1567
14	Ҡандракүл күле	Туймазы районы	17.08.1965	1560
15	Ҡарағайкүл (Ворожеич) күле	Учалы районы	17.08.1965	80
16	Мулдаҡкүл (Тоҙло) күл	Әбйәлил районы	17.08.1965	620
17	Яҡтыкүл (Банное) күле	Әбйәлил районы	17.08.1965	770
18	Зәңгәркүл шишмәһе	Ҡырмыҫҡалы районы	19 .06 .2003	0,4
19	Яманйылға, Саруа йылғалары һәм уларҙың тирә‑яғы	Нуриман районы	26.12.1985	1200
20	Саруа күле	Нуриман районы	17.08.1965	0,4
21	Уржум минераль һыу сығанаҡтары	Бөрө районы	17.08.1965	0,2
22	Яҡут тоҙло сығанағы	Көйөргәҙе районы	17.08.1965	6

Зоологик тәбиғәт ҡомартҡылары

№	Исеме	Административ район	Статус бирелеү датаһы	Майҙаны (га)	Иллюстрация
1	Әүжән урмансылығында йыртҡыс ҡоштарҙың оялары	Белорет районы	17. 11.1986	591
2	Енғалыш төбәгендәге йыртҡыс ҡоштарҙың оялары һәм торналар йыйылған урындар	Өфө районы	21.07.2005	21,4
3	Оло Бешәке һәм Кесе Бешәке инештәрендәге йылға бағырының тәбиғәт резерваты	Бөрйән районы	17.08.1965	274,5
4	Оло Энәк һәм Кесе Энәк йылғаларында йылға бағырының резерваты	Күгәрсен районы	17.08.1965	225
5	Һыуяҡты йылғаһында йылға бағырының резерваты	Ғафури районы	17.08.1965	36,5

Дендрологик тәбиғәт ҡомартҡылары

№	Исеме	Административ район	Статус бирелеү датаһы	Майҙаны (га)	Иллюстрация
1	Төмәнәк ауылы эргәһендәге Саған һыҙаһы	Туймазы районы	26.12.1985	256
2	Юлбарыҫ ауылы эргәһендәге оло ҡарағас	Хәйбулла районы	19.06.2003	0,06
3	Элекке Андреевка ауылы эргәһендәге кедрҙар төркөмө	Бөрө районы	17.08.1965	0,25
4	Башҡорт дәүләт университетының Бөрө филиалы дендрарийы	Бөрө районы	21.07.2005	3
5	«Берендей» балалар дендрологик паркы	Бөрө районы	21.07.2005	3
6	Дүртөйлө йырыны	Шаран районы	26.12.1985	44
7	Ермолаевка дендропаркы	Көйөргәҙе районы	17.08.1965	10
8	Ағиҙел йылғаһы террасаһында Өфө тәжрибә баҫыуын һаҡлаусы урман һыҙаттары	Өфө районы	17.08.1965	24
9	Яҡтыкүл ауылы эргәһендә Ҡараһыйыр ҡарт ҡарағасы	Әбйәлил районы	21.07.2005	0,04
10	Александровка ауылы эргәһендә ултыртылған һаҡлағыс ағастар комплексы	Дәүләкән районы	17.08.1965	157,7
11	Ҡалмаш ауылы янындағы һаҡлағыс ултыртмалар комплексы	Шишмә районы	17.08.1965	64,4
12	Себер кедры культураһы	Белорет районы	17.08.1965	1,4
13	Аҡбарыҫ ауылы эргәһендәге шыршы культуралары	Шаран районы	17.08.1965	9,4
14	Стәрлетамаҡ урмансылығының 19‑сы кварталындағы кедр культуралары (17‑се выдел)	Стәрлетамаҡ районы	26.12.1985	0,5
15	Ҡарағас культуралары	Әлшәй районы	17.08.1965	2,2
16	Ҡарағас культуралары	Туймазы районы	17.08.1965	8,4
17	Өҫән‑Ивановка урман хужалығындағы ҡарағас культуралары	Бәләбәй районы	17.08.1965	5,4
18	Стәрлетамаҡ урмансылығының 16‑сы кварталындағы ҡарағай культуралары (23‑сө выдел)	Стәрлетамаҡ районы	26.12.1985	3
19	Өҫән‑Ивановка урман хужалығындағы ҡарағай культуралары	Бәләбәй районы	17.08.1965	24,8
20	Стәрлетамаҡ урмансылығының 13‑сө кварталындағы ҡарағай һәм шыршы культуралары (42‑се выдел)	Стәрлетамаҡ районы	26.12.1985	0,7
21	1903—1911 йылдарҙа ултыртылған ҡарағай культуралары	Иглин районы	17.08.1965	10,6
22	Мичурин шыршыһы һәм ҡарт ҡарағас ултыртмалары	Бәләбәй районы	21.07.2005	0,005
23	Непейцев дендропаркы	Өфө районы	17.08.1965	23,8
24	Комсомол ауылы эргәһендә ултыртылған зәңгәр шыршылар паркы	Дәүләкән районы	17.08.1965	0,25
25	Николо‑Берёзовка урман хужалығында ултыртылған шыршылар һәм ҡарағайҙар	Краснокама районы	17.08.1965	11,2
26	«Грань» реликт ҡарағайы	Дыуан районы	21.07.2005	0,1
27	Благовещен ҡалаһында ултыртылған ҡарағайҙар	Благовещен районы	17.08.1965	13,2
28	Ҡандра тимер юл станцияһы буйында ултыртылған ҡарағайҙар	Туймазы районы	17.08.1965	4,8
29	Буранғол ауылында ҡарт ҡарағас	Әбйәлил районы	21.07.2005	0,06
30	Шығай ауылы эргәһендә ҡарт ҡарағас	Белорет районы	21.07.2005	1,2
31	Баҡалы урман хужалығында ултыртылған ҡарт ылыҫлы ағас төрҙәре	Баҡалы районы	17.08.1965	11,5
32	Ҡарт ҡарағас культуралары	Бөрө районы	17.08.1965	1,3
33	Шөңгәккүл дала дендропаркы	Шишмә районы	17.08.1965	45
34	Йоматау тәжрибә урман культуралары	Өфө районы	17.08.1965	81,4

Комплеклы тәбиғәт ҡомартҡылары

№	Исеме	Административ район	Статус бирелеү датаһы	Майҙаны (га)	Иллюстрация
1	Абдулла тауы	Дыуан районы	21.07.2005	809
2	Арҡауыл һаҙлығы	Салауат районы	21.07.2005	145
3	Бишҡайын һаҙлыҡтары	Ауырғазы районы	26.09.2018	12,07
4	Төпһөҙ һаҙлыҡ	Бишбүләк районы	26.09.2018	5,86
5	Карпис һаҙлығы	Учалы районы	26.09.2018	394,8
6	Ҡасҡарҙы һаҙлығы	Учалы районы	26.09.2018	668,1
7	Ҡорҡорауыҡ һаҙлығы	Учалы районы	26.09.2018	18,3
8	Ҡорманайбаш һаҙлығы	Миәкә районы	26.09.2018	16,35
9	Мүклеһаҙ һаҙлығы	Илеш районы	26.09.2018	3,6
10	Нөрөк һаҙлығы	Әбйәлил районы	26.09.2018	268,73
11	Сереккүл һаҙлығы	Әбйәлил районы	26.09.2018	44,56
12	Гладкий тауы	Дыуан районы	21.07.2005	104
13	Әлйән тауы	Ейәнсура районы	19.06.2003	100
14	Әрүәкрәз тауы	Белорет районы	26.12.1985	22
15	Балҡантау тауы	Дәүләкән районы	17.08.1965	25
16	Оло Таҙтүбә тауы	Дыуан районы	26.12.1985	305,5
17	Ирәмәл тауы	Белорет районы	17.08.1965	5980
18	Ҡараташ тауы	Әбйәлил районы	12.02.1997	1400
19	Ҡоҙғонташ тауы	Әбйәлил районы	12.02.1997	9,3
20	Сатыртау тауы	Әлшәй районы	21.07.2005	15,6
21	Сусаҡтау тауы	Әлшәй районы	21.07.2005	28
22	Тағанташ тауы	Әбйәлил районы	12.02.1997	7,8
23	Торатау тауы	Ишембай районы	17.08.1965	47,7
24	Шайтантау тауы	Хәйбулла районы	17.08.1965	—
25	Йөрәктау тауы	Стәрлетамаҡ районы	26.12.1985	64,1
26	Этҡол һаҙлығы	Ишембай районы	26.09.2018	4,98
27	Ҡаракүл һаҙлығы	Дыуан районы	21.07.2005	120
28	Өлкөндө карслы һаҙлыҡтар комплексы	Дыуан районы	21.07.2005	370
29	Лағыр һаҙлығы	Салауат районы	21.07.2005	175
30	Мәмәк һаҙлығы	Кушнаренко районы	26.09.2018	13,13
31	Оло Йылан һәм Бәләкәй Йылан күлдәре	Дүртөйлө районы	17.08.1965	210
32	Билгеләр күле һәм һаҙлығы	Нуриман районы	30.12.2011	36,7
33	Ҡыйышҡы (Аксаков) күле	Ҡырмыҫҡалы районы	17.08.1965	15,3
34	Татыш күле	Илеш районы	17.08.1965	38
35	Туғарсалған күле	Ишембай районы	26.12.1985	22
36	Өргөн күле һәм Өргөн урманы	Учалы районы	17.08.1965	3398
37	Шәмсетдин күле	Бөрө районы	17.08.1965	152,5
38	Шөңгәккүл күле	Шишмә районы	17.08.1965	240
39	Озеро һаҙлығы	Дыуан районы	21.07.2005	300
40	Осиновка карст һаҙлыҡтары	Бөрө районы	26.09.2018	1,66
41	Сабаҡай ҡаяһында мәмерйә	Дыуан районы	17.08.1965	3
42	Егән мәмерйәһе һәм уның тирә-яғы	Ишембай районы	26.12.1985	100
43	Олимпия мәмерйәһе һәм уның тирә-яғы	Ишембай районы	26.12.1985	150
44	Ташөй мәмерйәһе һәм уның тирә-яғы	Ишембай районы	26.12.1985	21,4
45	Ыласын мәмерйәһе һәм уның тирә-яғы	Ишембай районы	26.12.1985	148,1
46	Урыҫ Швейцарияһы	Бәләбәй районы	14.12.2010	550
47	Кәлимосҡан ҡаяһы менән Салауат Юлаев мәмерйәһе һәм уның тирә-яғы	Ишембай районы	26.12.1985	31,3
48	Иҫке Балбыҡ һаҙлығы	Учалы районы	26.09.2018	85,1
49	Суслов карст һаҙлыҡтары	Бөрө районы	26.09.2018	5,33
50	Арский ташы төбәге	Белорет районы	17.08.1965	2
51	Ҡотҡор төбәге	Белорет районы	17.08.1965	108
52	Ҡыҙылташ төбәге	Ишембай районы	26.12.1985	400
53	Мокрый овраг төбәге	Бишбүләк районы	14.12.2010	79,1
54	Наратһаҙ төбәге	Мишкә районы	21.07.2005	619
55	Таштуғай тауҙары төбәге	Хәйбулла районы	19.06.2003	12
56	Һыуосҡан төбәге	Әбйәлил районы	12.02.1997	2041
57	Шумилов шарлауыҡтары төбәге	Туймазы районы	14.12.2010	6
58	Чистые ямки төбәге	Бөрө районы	26.09.2018	14,83
59	Бабай, Ҡушай һәм Һандыҡ түбәләре менән Ҡырҡтытау һырты участкаһы	Әбйәлил районы	12.02.1997	1085
60	Ҡарашар һаҙлығы	Дыуан районы	21.07.2005	90

Тәбиғәт ҡорматҡыһы статусын юғалтҡандар

№	Исеме	Административ район	Статус бирелеү датаһы	Статус алыныу датаһы	Майҙаны (га)	Иҫкәрмәләр
1	Урыҫ Швейцарияһы ауылы эргәһендәге ҡарт ҡарағастар	Бәләбәй районы	17.08.1965	[[ | . ]].2010	0	«Урыҫ Швейцарияһы» комплекслы тәбиғәт ҡомартҡыһының объекты
2	Ямантау тауы	Белорет районы	17.08.1965	19.03.2014	1177	Көньяҡ Урал ҡурсаулығы биләмәһендә урынлашҡан
3	Яңы Кәңгеш ауылы янындағы шыршы-аҡ шыршы урмандары	Дүртөйлө районы	[[ | . ]].	07.07.2009	80,3
4	Шүлгәнташ мәмерйәһе	Бөрйән районы	17.08.1965	19.03.2014	0	Шүлгәнташ ҡурсаулығы биләмәһендә урынлашҡан
5	Вознесенка ауылында кедр	Бөрө районы	[[ | . ]].	07.07.2009	1,3	Юҡ ителгән
6	Үгеҙ ауылы янындағы 1912 йылғы ҡарағай культураһы	Бөрө районы	17.08.1965	07.07.2009	1,3	Юҡ ителгән
7	Күперле карст күпере	Мәләүез районы	17.08.1965	19.03.2014	0	«Башҡортостан» милли паркы биләмәһендә урынлашҡан
8	Космонавтар мәмерйәһе	Бөрйән районы	17.08.1965	19.03.2014	0	Шүлгәнташ ҡурсаулығы биләмәһендә урынлашҡан
9	Ирәндек һырты битләүҙәрендә оҫҡон йыуаһы популяцияһы	Баймаҡ районы	26.12.1985	21 .02 .2013	200
10	Юрмаш төбәгендә оҫҡон йыуаһы популяцияһы	Күгәрсен районы	17.08.1965	19.03.2014	15,7	«Башҡортостан» милли паркы биләмәһендә урынлашҡан
11	Ҡотоҡ-Сумған төбәге	Мәләүез районы	17.08.1965	19.03.2014	—	«Башҡортостан» милли паркы биләмәһендә урынлашҡан
12	Сыртлан ауылы эргәһендә дала урман үрсетеү участкаһы	Бүздәк районы	[[ | . ]].	07.07.2009	—

Ботаник баҡсалар

• РФА Өфө фәнни үҙәгенең Ботаника баҡса-институты

Дауалау-һауыҡтырыу урындары һәм курорттар

• «Асы» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
• «Йоматау» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
• «Йәшел сауҡалыҡ» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
• «Красноусол» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
• «Ҡарағай» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
• «Яҡтыкул» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
• «Янғантау» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.

Әҙәбиәт

Китаптар

• Гареев Э. З. Геологические памятники природы Республики Башкортостан. — Уфа: Тау, 2004. — 296 с. — ISBN 5-93578-028-3.
• Реестр особо охраняемых природных территорий Республики Башкортостан / М-во природопользования, лесных ресурсов и охраны окружающей среды Республики Башкортостан, ГУП «Науч.-исследовательский ин-т безопасности жизнедеятельности Республики Башкортостан», Ин-т биологии Уфимского науч. центра РАН, Акад. наук Республики Башкортостан; [А. М. Волков и др.]; отв. ред. Б. М. Миркин; гл. ред. А. А. Фаухутдинов; редкол. Б. М. Миркин [и др.]. — Уфа: Гилем, 2006. — 413 с.
• Реестр особо охраняемых природных территорий Республики Башкортостан. – Изд.2-е, перераб. — Уфа: Издательский центр «МедиаПринт», 2010. — 414 с.

Норматив-хоҡуҡи акттар

• Постановление Совета Министров Башкирской АССР от 17 августа 1965 года №465 «Об охране памятников природы Башкирской АССР»
• Постановление Совета Министров Башкирской АССР от 26 декабря 1985 года №212 «Об охране дикорастущих видов растений на территории Башкирской АССР»
• Постановление Кабинета Министров Республики Башкортостан от 26 февраля 1999 года №48 «Об утверждении положений об особо охраняемых природных территориях в Республике Башкортостан»
• Постановление Правительства Республики Башкортостан от 19 июня 2003 года №146 «Об объявлении природных объектов и комплексов памятниками природы республиканского значения»
• Распоряжение Правительства Республики Башкортостан от 21 июля 2005 года №673-р
• Постановление Правительства Республики Башкортостан от 7 июля 2009 года №259 «О памятниках природы Республики Башкортостан»
• Постановление Правительства Республики Башкортостан от 14 декабря 2010 года №480 «О памятниках природы республиканского значения»
• Постановление Правительства Республики Башкортостан от 30 декабря 2011 года №514 «Об объявлении природных объектов и комплексов памятниками природы республиканского значения в Гафурийском, Мелеузовском и Нуримановском районах Республики Башкортостан»
• Постановление Правительства Республики Башкортостан от 21 февраля 2013 года №49 «Об объявлении природных объектов и комплексов памятниками природы республиканского значения в Баймакском районе Республики Башкортостан»
• Постановление Правительства Республики Башкортостан от 19 марта 2014 года №110 «О памятниках природы республиканского значения»
• Постановление Правительства Республики Башкортостан от 11 апреля 2018 года №161 «О внесении изменений в некоторые решения Правительства Республики Башкортостан»
• Постановление Правительства Республики Башкортостан от 11 апреля 2018 года №163 «О внесении изменений в постановление Совета Министров БАССР от 17 августа 1965 года № 465 «Об охране памятников природы Башкирской АССР»
• Постановление Правительства Республики Башкортостан от 26 сентября 2018 года №474 «Об объявлении природных объектов и комплексов памятниками природы Республики Башкортостан в Абзелиловском, Аургазинском, Бижбулякском, Бирском, Илишевском, Ишимбайском, Кушинаренковском, Миякинском и Учалинском районах Республики Башкортостан»
• Кадастровые сведения особо охраняемых природных территорий Республики Башкортостан по состоянию на 1 января 2019 года

Һылтанмалар

• Шайдуллина З. З. Особо охраняемые природные территории // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
• Список особо охраняемых природных территорий РБ // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
• Памятники природы Республики Башкортостан // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
• Улямаева З. Ф. Памятники природы // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
• Потерявшие или изменившие статус памятника природы // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.