Башҡортостандың махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре исемлеге
2020 йылға ҡарата Башҡортостан территорияһында 242 махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре иҫәпләнә: ҡурсалыҡ (3), милли парк (1), тәбиғәт парктары (5), тәбиғәт заказниктары (28), тәбиғәт ҡомартҡылары (197), ботаник баҡса (1), дауалау-һауыҡтырыу урындары һәм курорттары (7).
Дәүләт тәбиғәт ҡурсаулыҡтары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
| № | Исеме | Ойоштороу ваҡыты | Урынлашҡан ере | Майҙаны (га) | Иллюстрацияһы |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Башҡорт дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы | 11 июль 1930 йыл | Әбйәлил, Белорет һәм Бөрйән райондары | 49 609 | |
| 2 | Көньяҡ Урал дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығы | 19 июнь 1978 йыл | Башҡортостандың Белорет районы, Силәбе өлкәһе | 252 800 (228 400[1]) |  Ямантау тауы янындағы урман |
| 3 | Шүлгәнташ ҡурсаулығы | 16 ғинуар 1986 йыл | Бөрйән районы | 22 531 |  «Шүлгәнташ» мәмерйәһенә инеү урыны |
Милли һәм тәбиғәт парктары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
| № | Исеме | Ойоштороу ваҡыты | Урынлашҡан ере | Майҙаны (га) | Иллюстрацияһы |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | «Башҡортостан» милли паркы | 11 сентябрь 1986 йыл | Бөрйән, Күгәрсен һәм Мәләүез райондары | 82 300 |  Нөгөш һыуһаҡлағысы янындағы Ыласын ҡаяһы |
| 1 | «Асылыкүл» тәбиғәт паркы | 19 ғинуар 1993 йыл[2] | Әлшәй, Бәләбәй, Бүздәк һәм Дәүләкән райондары | 47 500 |  Асылыкүл — Башҡортостандағы иң эре күл |
| 2 | «Ирәмәл» тәбиғәт паркы | 31 декабрь 2010 йыл | Белорет һәм Учалы райондары | 49 338 |  Ирәмәл тауы |
| 3 | «Ҡандракүл» тәбиғәт паркы | 18 ғинуар 1995 йыл | Туймазы районы | 5 174,6 |  Ҡандракүл буйы |
| 4 | «Мораҙым тарлауығы» тәбиғәт паркы | 23 ғинуар 1998 йыл | Йылайыр һәм Күгәрсен райондары | 23 117,9 |  Оло Эйек буйында |
| 5 | «Еҙем» тәбиғәт паркы | 15 октябрь 2018 йыл | Ғафури районы | 36 482 | |
Резерваттар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
| № | Исеме | Ойоштороу ваҡыты | Урынлашҡан ере | Майҙаны (га) | Иллюстрацияһы |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | «Башҡортостан Уралы» ЮНЕСКО иҫәбендәге комплекслы биосфера резерваты | 2012 йыл | Бөрйән, Ишембай, Йылайыр, Күгәрсен һәм Мәләүез райондары | 345 700 |
Дәүләт тәбиғәт заказниктары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Барыһы Башҡортостан Республикаһында 29 дәүләт тәбиғәт заказниктары булдырылған, дөйөм майҙаны 383 224,9 га, шул иҫәптән, 17 зоологик, 9 ботаник, 3 ландшафт. Һуңғы мәғлүмәттәргә ярашлы, Оло Ямантау тауында һирәк осраған файҙалы үләндәр популяцияһы заказнигы бөтөрөлгән[3].
| Таблицаның төҫтәр схемаһы | |
|---|---|
| Комплекслы | |
| Ботаник | |
| Геологик | |
| Гидрологик | |
| Дендрологик | |
| Зоологик | |
| Ландшафт | |
.jpg)
Эшләнде
Тәбиғәт ҡомартҡылары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
2020 йылдың 2 сентябренә ҡарата Башҡортостанда 197 тәбиғәт ҡомартҡыһы иҫәпләнә.
Ботаник тәбиғәт ҡомартҡылары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
.jpg)
Геологик тәбиғәт ҡомартҡылары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
_-_panoramio.jpg)
Гидрологик тәбиғәт ҡомартҡылары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
.jpg)
_(2)_-_panoramio.jpg)
Зоологик тәбиғәт ҡомартҡылары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
| № | Исеме | Административ район | Статус бирелеү датаһы | Майҙаны (га) | Иллюстрация |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Әүжән урмансылығында йыртҡыс ҡоштарҙың оялары | Белорет районы | 17. 11.1986 | 591 | |
| 2 | Енғалыш төбәгендәге йыртҡыс ҡоштарҙың оялары һәм торналар йыйылған урындар | Өфө районы | 21.07.2005 | 21,4 | |
| 3 | Оло Бешәке һәм Кесе Бешәке инештәрендәге йылға бағырының тәбиғәт резерваты | Бөрйән районы | 17.08.1965 | 274,5 | |
| 4 | Оло Энәк һәм Кесе Энәк йылғаларында йылға бағырының резерваты | Күгәрсен районы | 17.08.1965 | 225 | |
| 5 | Һыуяҡты йылғаһында йылға бағырының резерваты | Ғафури районы | 17.08.1965 | 36,5 |
Дендрологик тәбиғәт ҡомартҡылары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
| № | Исеме | Административ район | Статус бирелеү датаһы | Майҙаны (га) | Иллюстрация |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Төмәнәк ауылы эргәһендәге Саған һыҙаһы | Туймазы районы | 26.12.1985 | 256 | |
| 2 | Юлбарыҫ ауылы эргәһендәге оло ҡарағас | Хәйбулла районы | 19.06.2003 | 0,06 | |
| 3 | Элекке Андреевка ауылы эргәһендәге кедрҙар төркөмө | Бөрө районы | 17.08.1965 | 0,25 | |
| 4 | Башҡорт дәүләт университетының Бөрө филиалы дендрарийы | Бөрө районы | 21.07.2005 | 3 | |
| 5 | «Берендей» балалар дендрологик паркы | Бөрө районы | 21.07.2005 | 3 | |
| 6 | Дүртөйлө йырыны | Шаран районы | 26.12.1985 | 44 | |
| 7 | Ермолаевка | Көйөргәҙе районы | 17.08.1965 | 10 | |
| 8 | Ағиҙел йылғаһы террасаһында Өфө тәжрибә баҫыуын һаҡлаусы урман һыҙаттары | Өфө районы | 17.08.1965 | 24 | |
| 9 | Яҡтыкүл ауылы эргәһендә Ҡараһыйыр ҡарт ҡарағасы | Әбйәлил районы | 21.07.2005 | 0,04 | |
| 10 | Александровка ауылы эргәһендә ултыртылған ағастар комплексы (Дәүләкән районы) | Дәүләкән районы | 17.08.1965 | 157,7 | |
| 11 | Ҡалмаш ауылы янындағы һаҡлағыс ултыртмалар комплексы | Шишмә районы | 17.08.1965 | 64,4 | |
| 12 | Себер кедры культураһы | Белорет районы | 17.08.1965 | 1,4 | |
| 13 | Аҡбарыҫ ауылы эргәһендәге шыршы культуралары | Шаран районы | 17.08.1965 | 9,4 | |
| 14 | Стәрлетамаҡ урмансылығының 19‑сы кварталындағы кедр культуралары (17‑се выдел) | Стәрлетамаҡ районы | 26.12.1985 | 0,5 | |
| 15 | Ҡарағас культуралары | Әлшәй районы | 17.08.1965 | 2,2 | |
| 16 | Ҡарағас культуралары | Туймазы районы | 17.08.1965 | 8,4 | |
| 17 | Өҫән‑Ивановка урман хужалығындағы ҡарағас культуралары | Бәләбәй районы | 17.08.1965 | 5,4 | |
| 18 | Стәрлетамаҡ урмансылығының 16‑сы кварталындағы ҡарағай культуралары (23‑сө выдел) | Стәрлетамаҡ районы | 26.12.1985 | 3 | |
| 19 | Өҫән‑Ивановка урман хужалығындағы ҡарағай культуралары | Бәләбәй районы | 17.08.1965 | 24,8 | |
| 20 | Стәрлетамаҡ урмансылығының 13‑сө кварталындағы ҡарағай һәм шыршы культуралары (42‑се выдел) | Стәрлетамаҡ районы | 26.12.1985 | 0,7 | |
| 21 | 1903—1911 йылдарҙа ултыртылған ҡарағай культуралары | Иглин районы | 17.08.1965 | 10,6 | |
| 22 | Мичурин шыршыһы һәм ҡарт ҡарағас ултыртмалары | Бәләбәй районы | 21.07.2005 | 0,005 | |
| 23 | Непейцев дендропаркы | Өфө районы | 17.08.1965 | 23,8 | 
|
| 24 | Зәңгәр шыршылар паркы (Дәүләкән районы) | Дәүләкән районы | 17.08.1965 | 0,25 | |
| 25 | Николо‑Берёзовка урман хужалығында ултыртылған шыршылар һәм ҡарағайҙар | Краснокама районы | 17.08.1965 | 11,2 | |
| 26 | «Сик» реликт ҡарағайы | Дыуан районы | 21.07.2005 | 0,1 | |
| 27 | Благовещен ҡалаһында ултыртылған ҡарағайҙар | Благовещен районы | 17.08.1965 | 13,2 | |
| 28 | Ҡандра тимер юл станцияһы буйында ултыртылған ҡарағайҙар | Туймазы районы | 17.08.1965 | 4,8 | |
| 29 | Буранғол ауылында ҡарт ҡарағас | Әбйәлил районы | 21.07.2005 | 0,06 | |
| 30 | Шығай ауылы эргәһендә ҡарт ҡарағас | Белорет районы | 21.07.2005 | 1,2 | |
| 31 | Баҡалы урман хужалығында ултыртылған ҡарт ылыҫлы ағас төрҙәре | Баҡалы районы | 17.08.1965 | 11,5 | |
| 32 | Ҡарт ҡарағас культуралары | Бөрө районы | 17.08.1965 | 1,3 | |
| 33 | Шөңгәккүл дала дендропаркы | Шишмә районы | 17.08.1965 | 45 | |
| 34 | Йоматау тәжрибә урман культуралары | Өфө районы | 17.08.1965 | 81,4 |
Комплекслы тәбиғәт ҡомартҡылары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
.jpg)
.jpg)
_-_panoramio.jpg)
.jpg)
Тәбиғәт ҡорматҡыһы статусын юғалтҡандар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
| № | Исеме | Административ район | Статус бирелеү датаһы | Статус алыныу датаһы | Майҙаны (га) | Иҫкәрмәләр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Аҡкүл күле | Ғафури районы | 17.08.1965 | 11.04.2018 | 1567 | Аҡкүл заказнигы биләмәһендә урынлашҡан |
| 2 | Урыҫ Швейцарияһы ауылы эргәһендәге ҡарт ҡарағастар | Бәләбәй районы | 17.08.1965 | [[ | . ]].2010 | 0 | «Урыҫ Швейцарияһы» комплекслы тәбиғәт ҡомартҡыһының объекты |
| 3 | Ямантау тауы | Белорет районы | 17.08.1965 | 19.03.2014 | 1177 | Көньяҡ Урал ҡурсаулығы биләмәһендә урынлашҡан |
| 4 | Яңы Кәңгеш ауылы янындағы шыршы-аҡ шыршы урмандары | Дүртөйлө районы | [[ | . ]]. | 07.07.2009 | 80,3 | |
| 5 | Шүлгәнташ мәмерйәһе | Бөрйән районы | 17.08.1965 | 19.03.2014 | 0 | Шүлгәнташ ҡурсаулығы биләмәһендә урынлашҡан |
| 6 | Вознесенка ауылында кедр | Бөрө районы | [[ | . ]]. | 07.07.2009 | 1,3 | Юҡ ителгән |
| 7 | Үгеҙ ауылы янындағы 1912 йылғы ҡарағай культураһы | Бөрө районы | 17.08.1965 | 07.07.2009 | 1,3 | Юҡ ителгән |
| 8 | Күперле карст күпере | Мәләүез районы | 17.08.1965 | 19.03.2014 | 0 | «Башҡортостан» милли паркы биләмәһендә урынлашҡан |
| 9 | Космонавтар мәмерйәһе йәки ысын исеме Күлйорттамаҡ мәмерйәһе | Бөрйән районы | 17.08.1965 | 19.03.2014 | 0 | Шүлгәнташ ҡурсаулығы биләмәһендә урынлашҡан |
| 10 | Ирәндек һырты битләүҙәрендә оҫҡон йыуаһы популяцияһы | Баймаҡ районы | 26.12.1985 | 21 .02 .2013 | 200 | |
| 11 | Юрмаш төбәгендә оҫҡон йыуаһы популяцияһы | Күгәрсен районы | 17.08.1965 | 19.03.2014 | 15,7 | «Башҡортостан» милли паркы биләмәһендә урынлашҡан |
| 12 | Ҡотоҡ-Сумған төбәге | Мәләүез районы | 17.08.1965 | 19.03.2014 | — | «Башҡортостан» милли паркы биләмәһендә урынлашҡан |
| 13 | Сыртлан ауылы эргәһендә дала урман үрсетеү участкаһы | Бүздәк районы | [[ | . ]]. | 07.07.2009 | — | |
| 14 | Шайтантау (тау һырты) | Хәйбулла районы | 17.08.1965 | 27.08.2014 | — | Шайтантау заказнигы биләмәһендә урынлашҡан |
Ботаник баҡсалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Дауалау-һауыҡтырыу урындары һәм курорттар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- «Асы» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы[5].
- «Йоматау» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы[6].
- «Йәшел сауҡалыҡ» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
- «Красноусол» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
- «Ҡарағай» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
- «Яҡтыкүл» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы[7].
- «Янғантау» шифаханаһының тау-санитар һаҡлау округы.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ Шул иҫәптән Башҡортостан Республикаһы биләмәһендә
- ↑ Милли парк булараҡ булдырылған
- ↑ Популяции редких полезных растений на г. Б. Ямантау // ИАС «ООПТ России».
- ↑ Популяции редких полезных растений на г. Б. Ямантау // ИАС «ООПТ России».
- ↑ Лечебно-оздоровительные местности и курорты Башкортостана 2013 йылдың 6 ноябрь көнөндә архивланған.
- ↑ Статья «Юматово» в Башкирской энциклопедии(недоступная ссылка)
- ↑ Статья «Якты-куль» в Башкирской энциклопедии(недоступная ссылка)
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Китаптар
- Гареев Э. З. Геологические памятники природы Республики Башкортостан. — Уфа: Тау, 2004. — 296 с. — ISBN 5-93578-028-3.
- Кучеров Е. В., Мулдашев А. А., Галеева А. Х. Ботанические памятники природы Башкирии. — Уфа, 1991. — 144 с.
- Кучеров Е. В., Кудряшов И. К., Максютов Ф. А. Памятники природы Башкирии. — Уфа: Башк. кн. изд-во, 1974. — 367 с.
- Реестр особо охраняемых природных территорий Республики Башкортостан / М-во природопользования, лесных ресурсов и охраны окружающей среды Республики Башкортостан, ГУП «Науч.-исследовательский ин-т безопасности жизнедеятельности Республики Башкортостан», Ин-т биологии Уфимского науч. центра РАН, Акад. наук Республики Башкортостан; [А. М. Волков и др.]; отв. ред. Б. М. Миркин; гл. ред. А. А. Фаухутдинов; редкол. Б. М. Миркин [и др.]. — Уфа: Гилем, 2006. — 413 с.
- Реестр особо охраняемых природных территорий Республики Башкортостан. – Изд.2-е, перераб. — Уфа: Издательский центр «МедиаПринт», 2010. — 414 с.
- Норматив-хоҡуҡи акттар
- Постановление Совета Министров Башкирской АССР от 17 августа 1965 года №465 «Об охране памятников природы Башкирской АССР»
- Постановление Совета Министров Башкирской АССР от 26 декабря 1985 года №212 «Об охране дикорастущих видов растений на территории Башкирской АССР»
- Постановление Кабинета Министров Республики Башкортостан от 26 февраля 1999 года №48 «Об утверждении положений об особо охраняемых природных территориях в Республике Башкортостан»
- Постановление Правительства Республики Башкортостан от 19 июня 2003 года №146 «Об объявлении природных объектов и комплексов памятниками природы республиканского значения»
- Распоряжение Правительства Республики Башкортостан от 21 июля 2005 года №673-р
- Постановление Правительства Республики Башкортостан от 7 июля 2009 года №259 «О памятниках природы Республики Башкортостан»
- Постановление Правительства Республики Башкортостан от 14 декабря 2010 года №480 «О памятниках природы республиканского значения»
- Постановление Правительства Республики Башкортостан от 30 декабря 2011 года №514 «Об объявлении природных объектов и комплексов памятниками природы республиканского значения в Гафурийском, Мелеузовском и Нуримановском районах Республики Башкортостан»
- Постановление Правительства Республики Башкортостан от 21 февраля 2013 года №49 «Об объявлении природных объектов и комплексов памятниками природы республиканского значения в Баймакском районе Республики Башкортостан» 2021 йылдың 19 июнь көнөндә архивланған.
- Постановление Правительства Республики Башкортостан от 19 марта 2014 года №110 «О памятниках природы республиканского значения»
- Постановление Правительства Республики Башкортостан от 11 апреля 2018 года №161 «О внесении изменений в некоторые решения Правительства Республики Башкортостан»
- Постановление Правительства Республики Башкортостан от 11 апреля 2018 года №163 «О внесении изменений в постановление Совета Министров БАССР от 17 августа 1965 года № 465 «Об охране памятников природы Башкирской АССР» 2021 йылдың 28 июль көнөндә архивланған.
- Постановление Правительства Республики Башкортостан от 26 сентября 2018 года №474 «Об объявлении природных объектов и комплексов памятниками природы Республики Башкортостан в Абзелиловском, Аургазинском, Бижбулякском, Бирском, Илишевском, Ишимбайском, Кушинаренковском, Миякинском и Учалинском районах Республики Башкортостан»(недоступная ссылка)
- Кадастровые сведения особо охраняемых природных территорий Республики Башкортостан по состоянию на 1 января 2019 года(недоступная ссылка)
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Шайдуллина З. З. Особо охраняемые природные территории // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- Список особо охраняемых природных территорий РБ // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- Памятники природы Республики Башкортостан // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- Улямаева З. Ф. Памятники природы // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- Потерявшие или изменившие статус памятника природы // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- Башҡортостандың махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләренең интерактив картаһы // Башҡортостан тәбиғәт парктары дирекцияһы.
 Башҡортостан темаларҙа | ||
|---|---|---|
| Тарих |  | |
| География | ||
| Сәйәсәт | ||
| Иҡтисад | Сәнәғәт (нефтехимия • машиналар эшләү • металлургия • аҙыҡ-түлек • еңел) • Ауыл хужалығы (игенселек • умартасылыҡ) • Сауҙа • Милли банкы • Транспорт • Туризм • Энергетика | |
| Дәүләт символдары | ||
| Йәмғиәт | Архитектура • Дин (ислам) • Һынлы сәнғәт • Аш-һыу • Әҙәбиәт • Мәҙәниәт • Музейҙар • Музыка • Фән • Медицина • Мәғариф • Байрамдар • Киң мәғлүмәт саралары (телевидение • радиостанциялар) • Спорт • Бейеү • Театрҙар • Китапханалар | |