Суҡраҡ сейәлеге
| Суҡраҡ сейәлеге | |
|---|---|
| урыҫ Урочище Сукракские вишарники | |
| Төп мәғлүмәт | |
| Майҙаны | 400 гектар |
| Нигеҙләнгән ваҡыты | 19 июнь 2003 |
| Урынлашыуы | |
| 52°07′12″ с. ш. 58°21′37″ в. д.HGЯO | |
| РФ субъекты | Башҡортостан |
Суҡраҡ сейәлеге ― Волга буйы федераль округы Башҡортостан Республикаһының Хәйбулла районындағы сейәлек, төбәк әһәмиәтендәге тәбиғәт ҡомартҡыһы.
Суҡраҡ сейәлеге төбәктәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Башҡортостан Республикаһының Хәйбулла районында урынлашҡан тәбиғәт ҡомартҡыһы
Һаҡланған тәбиғәт биләмәһенең ағымдағы статусы: Ғәмәлдәге
Һаҡланған тәбиғәт категорияһы: Тәбиғәт ҡомартҡыһы
Махсус һаҡланған тәбиғәт биләмәһенең әһәмиәте: Төбәк
Эшмәкәрлек йүнәлеше: Ботаника
Ойоштороу датаһы: 19.06.2003
Административ-территориаль бүленеш структураһында махсус һаҡланған тәбиғәт биләмәһенең урынлашыуы: Волга буйы федераль округы Башҡортостан Республикаһының Хәйбулла районы
Дөйөм майҙаны: 400,0 га
Һаҡланған тәбиғәт территорияһын булдырыуҙы һәм уның әһәмиәтен нигеҙләү:Ҡомартҡы ғилми, тәбиғәтте һаҡлау, практик һәм рекреацион әһәмиәткә эйә.
Төп ҡурсау объекттары исемлеге: дала сейәһе (сейәлек), энә япраҡлы ҡәнәфер; урал ҡәнәфере ; Залесский ҡылғаны, Коржинский татлытамыры (ҡурйынүлән) һәм башҡа һирәк осраған үҫемлектәр.
Географик хәле:Воздвиженка ауылынан төньяҡ- көнсығышҡа4- 5 саҡрым.
Сиктәрҙе тасуирлау: Хәйбулла районы Степное урман хужалығы 9 квартал (65, 66, 68, 69, 76, 80, 82, 83 һәм 86) һәм Хәйбулла иген хужалығы биләмәһе.
Һүрәтләмә
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Көньяҡ Уралда, Башҡортостан Республикаһының Хәйбулла районы Воздвиженка ауылынан 5 саҡрым алыҫлыҡта, элекке Сукраҡ-Әбделмәмбәттән 4 саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. Майҙаны — 4 км2.
Урал аръяғының тигеҙлекле ландшафттары араһында ҡая плитәләре сығып торған ҡалҡыулыҡтарҙа урманлы дала участкаһы булып тора. Урмандары ҡайындан һәм уҫаҡтан тора. Урман ситтәрендә һәм һирәк ағаслыҡтар араһында Башҡортостандың Урал аръяғындағы мул уңышлы дала сейәлеге урынлашҡан.
Дала сейәһе — тәмле һәм хуш еҫле емештәр биреүсе ҡиммәтле ҡыуаҡлыҡ. Урал аръяғында ул уңыш биреүсе берҙән-бер емеш-еләк үҫемлеге. Ул ҡоролоҡҡа, һыуыҡҡа сыҙамлы. Сейә бында урман һыҙаты аҫтында ла, урман ситендә лә һәм далала ла осрай.
Апрель-май айҙарында сәскә ата. Аҡ сәскәләре икешәр-өсәр булып сатыр һымаҡ сәскәлеккә йыйылған. Һутлы ҡыҙыл емештәре июль аҙағында өлгөрә. Тәме әскелтем татлы, составында шәкәр, органик кислоталар, С витамины бар.
Дала сейәһе ҡышҡа сыҙамлы сорттарҙы яңы сорттар алыу өсөн селекцияла ҡулланыла. Битләүҙәрҙе һәм йырындарҙы нығытыу, эрозияға ҡаршы тороу, парктарҙа, урамдарҙа тере ҡоймалар өсөн ҡулланалар. Тупраҡҡа талабы ҙур түгел, әммә күләгәлә насар үҫә.
Төбәктең үҫемлектәр япмаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Был урын болон һәм далалы үҫемлек берләшмәләренең үрнәге (эталоны). Шулай уҡ бында кеше эшмәкәрлеге арҡаһында тотороҡлоғо боҙолоуҙың төрлө варианттары күҙәтелгән болон һәм далалы үҫемлек берләшмәләре лә етерлек. Уйһыулыҡтарҙа тоҙло тупраҡтар осрай. Шулай ҙа петрофит һәм татырлы далаларға ҡарағанда ҡылғанлы һәм төрлө үләнле далалар өҫтөнлөк итә.
Бында Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән үҫемлектәрҙең күп кенә төрҙәре осрай:сатраш сыбар сәскә, себер ирисе, энә япраҡлы ҡәнәфер; урал ҡәнәфере , Залесский ҡылғаны, Коржинский татлы тамыры, ҡая астрагалы, Волга буйы сиңерткәләре, Урал һәм тар япраҡлы, альп астраһы, йылҡыборсаҡ астрагалы, күк умырзая, волга һары умырзаяһы, тар япраҡлы ҡәнәфер, шиңмәҫгөл (цмин).
Татырлы тупраҡтарҙа Коржинский татлытамыры (ҡурйынүлән) үҫә, ул көслө дарыу үҫемлеге булып тора.
Бында тағын ҡыуаҡлыҡта араһында Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән йәнлек төрө — бесәнсе ҡомаҡ (пищуха малая) тереклек итә.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бында сейәнән башҡа ҡаулан һәм башҡа һирәк осрай торған үҫемлектәр үҫә. Ул көньяҡ түңгәүерҙәр ере, Сукраҡ ауылы кешеләре йәйләүе булған. Хәҙер ул боронғо йөҙөн ныҡ үҙгәрткән.
Махсус һаҡланған тәбиғәт биләмәләре тураһында мәғлүмәт сығанаҡтары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Рәсәй Федерацияһының айырыуса һаҡланған тәбиғәт территорияларының йыйылма исемлеге (белешмә). II өлөш. Потапова, Назырова ри, Забелина НМ, Исаева Петрова-лс, Коротков ВН уйҙары, ДМ сығанаҡтарыМ: ВНИИприроды (2006): 364
- Башҡортостан Республикаһының махсус һаҡланған тәбиғәт биләмәләре реестры ОТВ ред А. А. Мулдашев Өфө, «МедиаПринт» нәшриәт үҙәге (икенсе баҫма): 413Вишня кустарниковая, вишарник
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Хайбуллинская энциклопедия гл. ред. Р. X. Ибрагимом Уфа: Х15 Вашк. энцикл., 2015. 648 с.: ил., карты. ISBN 978-5 88185 245 6
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Урочище Сукракские вишарники. — «Рәсәйҙең махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре» мәғлүмәт-аналитика сайты мәғлүмәте: (ИАС «ООПТ РФ») (рус.).
- * Природные объекты Хайбуллинского района. МойДокс.ру..
