Мейәс һөйләше

Мейәс һөйләше
Илдәр	Рәсәй Федерацияһы
Регионы	Силәбе өлкәһенең Арғаяш һәм Сыбаркүл райондары, Башҡортостан Республикаһының Әбйәлил, Белорет һәм Учалы райондары
Классификация
Категория	Евразия телдәре
Алтай телдәре (спорно) Төрки телдәр Ҡыпсаҡ телдәре Волга буйы Ҡыпсаҡ телдәре
Әлифба	кириллица

Мейәс һөйләше — башҡорт теленең көнсығыш диалекты һөйләштәренең береһе.

Таралыуы

Биләгән территорияһы буйынса мейәс һөйләше башҡорт теленең көнсығыш диалектындағы иң эре һөйләштәренең береһе һанала. Ул Силәбе өлкәһенең Мейәс йылғаһы бассейнында урынлашҡан Арғаяш менән Сыбаркүл райондары, шулай уҡ Башҡортостан Республикаһының Учалы (көньяҡ һәм төньяҡ өлөшө), Әбйәлил һәм Белорет райондарының ҡайһы бер ауылдарын үҙ эсенә ала.

Ауылдар һәм ҡасабалар: Һөйөндөк, Сөләймән, Илсеғол, Ихсан, Нуралы, Шәрип, Аҙнаш, Әбсәләм, Абзаҡ, Муйнаҡ, Татлымбәт, Түләк, Буранғол, Байһаҡал, Көсөк, Урта Төлмән, Күзейылға, Ҡарағужа, Татлы, Ҡаҙаҡҡол, Ҡобағош, Сатра, Әзекәй, Баттал, Аһылай, Рәхмәт, Түбәнге Сермән, Аҙнағол, Абҙан, Үткәл, Йәнекәй, Мораҡай, Оло Ғәбдин, Балапан, Байым, Балапан, Бикҡол, Яратҡол, Ялтыр, Ҡәҙер, Ҡолой, Дәүләтбай, Сәләм, Байғаҙы, Ташауыл, Әлеш, Туҡтыбай, Шығай, Ҡоҙғон-Әхмәр һәм башҡалар.

Был һөйләште түбәндәге башҡорт ырыуҙары вәкилдәре ҡуллана: табын, ҡатай, ҡыуаҡан, тамъян, күбәләк, теләү, әйле.

Был һөйләшкә башҡорт теленең ҡыҙыл һәм урта урал һөйләштәренә хас уртаҡ һыҙаттар күҙәтелә. Н. Х. Мәҡсүтова билдәләүенсә, башҡорт теле диалекттары системаһында мейәс һөйләше иң ҡатнаш һөйләштәрҙән һанала.

Фонетик үҙенсәлектәре

Был һөйләштең фонетик үҙенсәлектәре өалын һәм нәҙек һуҙынҡыларҙың сиратлашыуы менән билдәләнә (а-ы, ә-э/е) йәки, киреһенсә, нәҙек һәм ҡалын (ы-а, э/е-ә), ирен һуҙынҡылары (о-у, у-о, ө-ү, ү-ө), а, ы, ә, э(е), о, ө линияһы һуҙынҡыларының гармонияһының боҙолоуы, д-т тартынҡыларының сиратлаштырыуы дәгәрмәс-әҙәби — тәгәрмәс(тәгәрмәстәр); дән-әҙәби- тән(кәүҙә), ж-й жәй-әҙәби. йәй(йәй); жыйын-әҙәби. йыйын (йыйылыш).

Метамеза

Мейәс һөйләшендә күп һүҙҙәр булмаған. метатезировать. Метамез смежность буйынса күҙәтелә, дистантность араһындағы ҡатмарлы компоненты һәм белем биреү.

Ҡатнащлыҡ буйынса метамеза:

кҫ-ҫк: үләҫкә «үләкһә» — үләкһә, үләкҫә;

цзе-рс: керсеткән «кесерткән» — кесерткән;

лд-рл: түшерелдек «түшелдерек» — түшелдерек;

ра-ер: тәңер «А» — тәңре.

Дистантность буйынса метамеза:

м.-т: торомтоғ «намордник» — моронтоҡ;

уһ-(ә): айһауыҙ «артыҡ» — айауһыҙ;

ла-ү: сеүәлсән «ямғыр селәүсене» — селәүсән;

ме-нән-ашау: килемшәк «килмешәктәр» — килмешәк;

ңғ-а: ҡыҙуңҡ «ҡуңыҙ» — ҡуңғыҙ.

Әҙәбиәт

• Мәҡсүтова Н. Х. Восточный диалект башкирского языка (в сравнительно-историческом освещении). — Москва: Наука, 1976. — 292 с.
• Башҡорт теленең диалектология һүҙлеге. — Өфө: Китап, 2002.
• Шәкүров Р. З. Башҡорт диалектологияһы. — Өфө: Китап, 2012. — 250 с. (баш.)(баш.)