Айыухан

Ауыл
Айыухан рус. Аюханово
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Дәүләкән районы
Ауыл биләмәһе	Раев ауыл Советы (Дәүләкән районы)
Координаталар	54°08′36″ с. ш. 55°12′10″ в. д.
Нигеҙләнгән	1780
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1780
Элекке исеме	Ябалаҡлы
Халҡы	↘286 кеше (2010)
Милли состав	татарҙар — 80%
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453426
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 222 837 002
ОКТМО коды	80 622 437 106
ГКГН номеры	0519311
Айыухан

Айыухан (рус. Аюханово) — Башҡортостандың Дәүләкән районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 286 кеше. Почта индексы — 453426, ОКАТО коды — 80222837002.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	286	135	151	47,2	52,8

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Дәүләкән): 18 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Раев): 2 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Дәүләкән): 18 км

Тарихы

Район үҙәгенән һәм Дәүләкән тимер юл станцияһынан көньяҡ‑көнбайышҡа табан 18 саҡрым алыҫлыҡта Айыухан йылғаһы (Дим йылғаһы бассейны) буйында урынлашҡан. 1780—1865 йылдарҙа Бәләбәй өйәҙе Кистенлинск, 1893—1867 йылдарҙа Стәрлетамаҡ өйәҙе Таштамаҡ, 1867—1914 йылдарҙа Бәләбәй өйәҙе Әлшәй, 1914—1923 йылдарҙа — Ниғмәтулла,1923-1930 йылдарҙа Дәүләкән улустарында. 1930 йылдан Дәүләкән районы составында. 1926—1930 йылдарҙа Иҫке Айыухан ауыл Советы үҙәге, 1930—1954 йылдарҙа Айыухан, 1954 йылдан Рассвет ауыл Советы биләмәһендә. Ауылға Нуғай даруғаһы Ҡырҡ-Өйлө-Мең улусы Ябалаҡлы ауылы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә 1780 йылда керҙәшлек килешеүе буйынса хеҙмәтле татарҙар нигеҙ һала. 1796 йылдың 7 ноябрь килешеүе шарттарында бында дәүләт крәҫтиәндәре килеп урынлашҡан. Тәүге төпләнеүсе Айыухан Ураҙаев исеме менән аталған. Шулай уҡ Ябалаҡлы исеме менәнн билдәле булған. 1816 йылда Айыуханда типтәрҙәр, мишәрҙәр, дәүләт крәҫтиәндәре, сауҙагәрҙәр йәшәгәнлеге теркәлгән. 1888 йылда 143 дисәтинә ер һәм 20 дисәтинә урман межалана — Яңы Айыухан ауылына нигеҙ һалына. Игенселек, малсылыҡҡ, тегенселек эше менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет, училище булған. 1906 йылда мәсет, 2 бакалея кибете, иген һурҙыртҡыс, мөгәзәй теркәлгән. Халҡы: 1870 йылда — 518 кеше; 1885 йылда — 623 кеше; 1906 йылда — 838 кеше; 1920 кеше — 930 кеше; 1939 йылда — 728 кеше; 1959 йылда — 429 кеше; 1989 йылда — 280 кеше; 2002 йылда — 304 кеше; 2010 кеше — 286 кеше. Татарҙар — 80 % (2002). Башланғыс мәктәп (Раев урта мәктәбе филиалы), клуб бар.

Урамдары

Исемдәре:

Баязит Дим урамы (рус. Баязита Дима (улица))

Йәштәр урамы ((рус. Молодёжная (улица))

Йәшел урам (рус.  Зелёная (улица))

Билдәле шәхестәре

• Ғизетдинов Мәхмүт Фәттәх улы (25.05.1927—10.07.2006), хеҙмәт алдынғыһы. 1966—1997 йылдарҙа Братск алюмин заводы бригадиры. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1973).
• Баязит Дим (24.01.1909—10.10.1945) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан яугир-яҙыусы, журналист, СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.

Видеояҙмалар

• YouTube сайтында Видео Тыл эшсәндәренә һәм һуғыш балаларына һәйкәл асыу

Һылтанмалар

• Айыухан // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.  (Тикшерелеү көнө: 4 март 2022)
• Аюханово на портале «Генеалогия и Архивы» (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 23 май 2019)
• Село Аюханово, Республика Башкортостан. Сайт «Командировка.ру» (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 23 май 2019)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий 475 2022 йыл 3 апрель архивланған.
• * Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 23 май 2019)
• «Налог Белешмәһе» статистикаһында Айыухан ауылы
• А.Казанцев. «История населённых пунктов Давлекановского района». — Өфө: «Издательские решения. По лицензии Ridero», 2021 й. — С. 304—305-се б.б..