Бишҡурай (Туймазы районы)

Ауыл
Бишҡурай
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Туймазы районы
Координаталар	54°40′07″ с. ш. 54°11′01″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 251 805 001
ОКТМО коды	80 651 405 101
ГКГН номеры	0520596
Бишҡурай

Бишҡурай (рус. Бишкураево) — Башҡортостандың Туймазы районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 680 кеше. Бишҡурай ауыл Советының административ үҙәге. Почта индексы — 452793, ОКАТО коды — 80251805001.

Исеме

Башта ауыл Бишкураз («биш» һәм «кураза» (фарсы-иран теленән) — әтәс һүҙҙәренән яһалған) исеме йөрөткән. XX быуат башынан хәҙерге исеме менән йөрөй.

Тарихы

Бишҡурай ауылына Өфө губернаһы канцелярияһының 1742 йылғы указы һәм Ҡаңлы улусы башҡорттары менән 1775 йылдың 12 июлендәге керҙәшлек килешеүе буйынса типтәрҙәр тарафынан нигеҙ һалына. Игенселек, малсылыҡ, умартасылыҡ, ағас һәм тегенселек эштәре, тимерселек менән шөғөлләнгәндәр. Ауылда мәсет, «мәктәп», 4 тирмән (1895) булған. XIX быуаттың 30-сы йылдарында ауыл халҡының 370 умартаһы була. 1906 йылда 2 мәсет теркәлгән.

1795 йылда 57 йортта 279 кеше йәшәгән, 1858 йылда 145 ихатала 1033 типтәр, 1870 йылда 185 ихатала 1134, ә 1920 йылда 457 ихатала 2268 типтәр йәшәгән.

Хәҙерге осор

Ауылда урта мәктәп, фельдшер-акушерлыҡ пункты, китапхана, мәсет бар. Татарҙар йәшәй (2002).

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	2268
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	1440
1959 йыл 15 ғинуар	976
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	662
2002 йыл 9 октябрь	600
2010 йыл 14 октябрь	680	340	340	50,0	50,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Милли состав

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса күпселек милләттәр — башҡорттар (59 %), татарҙар (41 %).

Географик урыны

Алыҫлығы:

• Район үҙәгенә тиклем (Туймазы): 45 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Ҡандра): 20 км.

Урамдары

Урам исеме:

• Гагарин урамы (рус. улица Гагарина)
• Гагарин тыҡрығы (рус. переулок Гагарина)
• Тау башы урамы (рус. улица Нагорная)
• Совет урамы (рус. улица Советская)
• Шоссе урам (рус. улица Шоссейная)
• Көньяҡ урам (рус. улица Южная)
• Йәштәр урамы (рус. улица Молодежная)

Билдәле шәхестәре

• Ишкилде Ишмырҙин — 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашҡан башҡорт старшинаһы. Пугачёв полковнигы.
• Әхмәт Шакири (1920—1941) — башҡорт совет шағиры, тәржемәсе.

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)

Һылтанмалар

• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 265. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• «Налог Белешмәһе» системаһында Бишҡурай (Туймазы районы) ауылы
• Бишҡурай (Туймазы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.