Мөритселек
| Мөритселек | |
| ғәр. مريد | |
| Нигеҙләү датаһы | 1823 |
|---|---|
| Етәксе | Мухаммад Яраги[d] |
Мөритселек (ғәр. مريد, рус. Мюридизм; мөрит — эйәрсен) — суфыйлыҡтың бер тармағы. Рәсәй тарихи әҙәбиәтендә термин традицион рәүештә XIX быуаттың 20-50-се йылдарында Кавказдың байтаҡ өлөшөн үҙ эсенә алған һәм Кавказ һуғышын киҫкенләштергән мөриттәр хәрәкәте менән ассоциациялана Мөритселәр хәҙерге көнгә тиклем күп илдәрҙә йәшәп килә.
Мөритселек — шартлы термин, XIX быуаттың 2-се яртыһындағы рус әҙәбиәтендә 20-60-сы йылдарҙа Төньяҡ Кавказ таулыларының милли-азатлыҡ хәрәкәте атамаһында ҡулланыла.
Тәғлимәте[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ғәмәлдә иһә мөритселек ғәҙәти суфыйлыҡ тәриҡәте.
«Аллаһ менән берҙәмлек һаҡларға» ынтылған кеше тураһында суфыйҙар "тәриҡәт "(һүҙмә-һүҙ «юл», йәғни мистика юлы, хәҡиҡәт юлы) һайлай, тиҙәр.
Бының өсөн ул ниндәйҙер изге суфыйға (шәйех, бәйер, имам) мөритлеккә инеп, уны үҙенең «етәксеһе» («мөршид») итеп һайлай, уның бөтә әмерҙәренә һуҡырҙарса, бер һүҙһеҙ, буйһона, мөршид яҡшылыҡ йә яуызлыҡ ҡылырға ҡушамы икәнен хатта уйланырға ла баҙнат итмәй; шул уҡ ваҡытта Ҡөрьәндең ваҡ күрһәтмәләре яйлап икенсе планға күсә.
Үҙенең мөриттәренең һүҙһеҙ буйһоноуынан файҙаланып, суфый шәйехтәре йыш ҡына мосолман халыҡтары тарихында бик ҡеүәтле көс булған һәм хатта батшалыҡтарға нигеҙ һалған[1].
.jpg)
Хәҙерге мөритселек[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Сенегалдағы Туба ҡалаһы хәҙерге заман мөритселәрҙең дини үҙәге булып тора, унда суфыйҙарҙың бик ҙур «изгеһе» Амаду Бамба (1853—1927) ерләнгән һәм уның иҫтәлегенә мәсет төҙөлгән.
Мөритлек йоғонтоһо артыу сәбәпле, француз колониаль хакимиәте Бамбаны 1895—1907 йылдарҙа һөргөнгә ебәргән була. Хәҙер мөритлеккә эйәреүселәр һаны Гамбияла һәм Сенегалда бер нисә миллион кеше тип баһалана (һуңғыһында улар халыҡтың 40 процентын тәшкил итә). Мөритселәргә, мәҫәлән, элекке сенегал президенты Абдулай Вад инә.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Крымский А. Е. Мюридизм // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Баширов Л. А. Мюридизм: история и современность // Вопросы научного атеизма. Вып. 39 / Редкол. В. И. Гараджа (отв. ред.) и др.; Акад. обществ. наук ЦК КПСС. Ин-т научного атеизма. — М.: Мысль, 1989. — С. 44—62. — 335 с. — 18 870 экз.
- Берже А. П. Чечня и чеченцы. — Ҡалып:Тф.: Ҡалып:Тип. гл. упр. Наместника Кавк., 1859. — С. 110. — 159 с.
- Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- Бушуев С. К. О Кавказском мюридизме // Вопросы истории. 1956. № 12;
- Шапи Казиев. Имам Шамиль. — М.: Молодая гвардия, 2010. — (ЖЗЛ). — ISBN 5-235-02677-2.
- Крымский А. Е. Мюридизм // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Неверовский А. А. Краткий взгляд на Дагестан в топографическом и историческом отношении (СПб., 1847),
- Надеждин П. П. Кавказские горы и горцы // Природа и люди на Кавказе и за Кавказом. — СПб.: Типография В. Демакова, 1869. — С. 377—391. — 413 с.
- Ҡалып:Книга:Потто В. А.: Кавказская война
- Романовский Д. И. Кавказ и кавказская война. — СПб., 1860.
- Смирнов Н. А. Мюридизм на Кавказе, М., 1963; История Дагестана, Т. 2, М., 1967.
- Фадеев А. В. Возникновение мюридистского движения на Кавказе и его социальные корни // История СССР. 1960. № 5.
- Ханыков Н. В. О мюридах и мюридизме («Кавказ», 1847, № 15).
- Хашаев Х.-М. О. Обществ. строй Дагестана в XIX в., М., 1961.
- Казем-Бек. статьи в «Рус. Слове» (1859 и 1860).
- шейх-Джемаледдин. «Учение о тарикате», перев. // Сборник сведений о кавказских горцах, Вып. II, 1869.
- Мугеддин-Магомед-Ханов. «Истинные и ложные последователи тариката», перев. с предисл. А. Омарова в «Сбор. свед. о кавк. горцах» (вып. IV, 1870).
- Дубровин Н. Ф. История войны и владычества русских на Кавказе : Т. 1-6. — М.: Центрполиграф, 2019.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Дадаев Ю. У. Муртазеки — воинское формирование Шамиля // Вестник Института истории, археологии и этнографии. — Махачкала: ДНЦ РАН, 2014. — № 3 (39). — С. 48—60. — ISSN 2078-1423.
Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар |
|---|
