Футбол буйынса донъя чемпионаты
| Футбол буйынса донъя чемпионаты | |
| ингл. FIFA World Cup | |
 | |
| Нигеҙ һалына |
1930 |
|---|---|
| Ҡатнашыусылар һаны |
48 |
| Бәйле турнирҙар | |
| Ғәмәлдәге еңеүсе |
|
| Иң титуллы |
|
| Сайт | |
 Донъя чемпионаты 2026 | |
К:Проект:Футбол:Последняя правка в 2024 году
Футбол буйынса донъя чемпионаты, рәсми — ФИФА́-ның донъя Ку́богы (от ингл. FIFA World Cup), йыш ҡына Футбол буйынса донъя Ку́богы, ФИФА-ның донъя чемпиоаты, мундиа́ль (от исп. Copa Mundial de Fútbol) тип атала — халыҡ-ара футбол ярыштары. Донъя чемпионатын ФИФА үткәрә, унда ФИФА ағзаһы булған илдәрҙең ирҙәр йыйылма командалары ҡатнаша ала.
Донъя чемпионатының финал турнирҙары, Олимпия уйындары кеүек үк, дүрт йылға бер үткәрелә, әммә төбәк турнирҙарын иҫәпкә алһаң, һәр мундиаль өс йылдан ашыу дауам итә. Чемпионаттың һайлап алыу ярыштарында 200-ҙән ашыу команда ҡатнаша. Чемпионаттың финал турнирында 48 команда (2026 йылдан алып; 1998—2022 йылдарҙа — 32 йыйылма) ҡатнаша: һайлап алыу турниры йомғаҡтары буйынса ошондай хоҡуҡҡа эйә булған 47 командаға тиклем һәм (1938 йылдан) ҡабул итеүсе илдең йыйылма командаһы йәки ҡабул итеүсе илдәрҙең бер нисә командаһы.
Футбол буйынса донъя чемпионатының финал өлөшө ҙур аудитория йыя һәм бөтә донъяла ҙур ҡыҙыҡһыныу уята. Мәҫәлән, 2022 йылда финалды 1,5 миллиардтан ашыу тамашасы ҡарай, ә турнирҙың дөйөм аудиторияһы бөтә донъя буйынса көйәрмәндәр һаны 4 миллиардтан артып китә.
Үҙенең бер быуатлыҡ тарихында донъя чемпионаты Австралиянан тыш бөтә ҡитғаларҙа ла уҙғарыла, әммә донъя чемпиондары исеменә Көньяҡ Америка һәм Европаның йыйылма командалары ғына лайыҡ була.
Дөйөм мәғлүмәттәр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Донъя чемпионаттары тарихында 8 ил генә чемпион исеменә лайыҡ була. Иң күп титулға Бразилия эйә — Донъя кубогын биш тапҡыр яулай. Италия һәм Германия — дүрт, Аргентина — өс, Уругвай һәм Франция — ике, ә Англия һәм Испания беренселектә бер тапҡыр еңеү яулай.
Пеле — (1958, 1962 һәм 1970 чемпионаттарында) өс тапҡыр донъя чемпионы. Тағы ла 20 уйынсы ике тапҡыр чемпион була (башлыса бразилиялылар (1958 һәм 1962 чемпионаттарында — 13, икеһе 1994 һәм 2002 чемпионаттарҙа), шулай уҡ Италия йыйылма командаһының дүрт уйынсыһы (1934 һәм 1938 чемпионаттарҙа) һәм Аргентина йыйылма командаһынан бер уйынсы (1978 һәм 1986 чемпионаттарҙа).
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Беренсе халыҡ-ара ярыштар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Донъя чемпионаты футбол буйынса донъя тарихында беренсе футбол ярышы түгел. Һәүәҫкәр футбол 1908 йылдан Олимпия уйындары программаһына инә.
1909 йылда сэр Томас Липтон Туринда турнир ойоштора, һуңынан ул «Иң беренсе донъя чемпионаты» тип атала.
Олимпия уйындарында төрлө илдәрҙән футболсылар ҡатнаша алған футбол турниры берҙән-бер рәсми халыҡ-ара ярыштар була. Профессиональ һәм һәүәҫкәр уйын кимәле араһындағы айырманың йылдам үҫеүе сәбәпле ФИФА-ны донъя чемпионаты ойошторорға ҡарар итә.
1926 йылда ФИФА конгресында ФИФА башҡарма комитеты комиссия ойоштора һәм уға донъя чемпионатын ойоштороу мөмкинлеген өйрәнеү бурысын йөкмәтә. ФИФА Конгресы Донъя чемпионаты тураһындағы һуңғы ҡарарҙы Амстердамда 1928 йылдың 28 майында ҡабул итә.
Беренсе чемпионат[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ике Олимпия уйындарында еңеү яулаған Уругвай — футбол буйынса донъя чемпионатының беренсе ҡабул итеүсе ил[1].
Башта донъя чемпионатын үткәреүгә биш ил: Италия, Испания, Швеция, Нидерланд һәм Уругвай дәғүә итә. Күпселек Уругвай өсөн тауыш бирә. Уругвай федерацияһы ФИФА-ның бөтә финанс шарттарын үтәргә вәғәҙә бирә.
Әммә Уругвайҙы турнир аренаһы итеп һайлау ойоштороусыларға ауырлыҡтар тыуҙыра: Европанан Уругвайға барыу оҙайлы һәм ҡиммәткә төшә, турнир башланырҙан ике ай алда Европаның бер федерацияһы ла үҙенең командаһын чемпионға ебәрергә планлаштырмай[1]. Риме Жюль дүрт Европа командаһын: Франция, Бельгия, Румыния һәм Югославия йыйылмаларын турнирҙа ҡатнашыуға йәлеп итә ала.
Турнирҙа бөтәһе 13 команда ҡатнаша — етеһе Көньяҡ Американан, дүртәүһе Европанан һәм икәүһе Төньяҡ Американан. 13 команда дүрт төркөмгә бүленә. Төркөм еңеүселәре ярымфиналға сыға.
Турнир финалында Көньяҡ Американың ике командаһы осраша: Монтевидеолағы «Сентенарио» стадионында 93 000 тамашасы алдында Уругвай йыйылма командаһы, Аргентинаны 4:2 иҫәбе менән еңеп, беренсе донъя чемпионы була.
Ҡатнашыусылар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Төп мәҡәлә: Футбол буйынса донъя чемпионаты (командаларҙың ҡатнашыу статистикаһы)
2018 йылдың июненә ҡарата, донъя чемпионаттарының 21 финал турнирында дөйөм алғанда ФИФА-ның 211 ағзаһынан 78-е йыйылма команда, шулай уҡ хәҙер булмаған 5 йыйылма (курсив менән бирелә) ҡатнаша. Бразилия — бөтә донъя чемпионаттарында ҡатнашҡан берҙән-бер йыйылма команда. Таблицала йыйылма командаларҙың хәҙерге исемдәре (әлеге ваҡытта булмағандарҙың һуңғы чемпионаттағы исемдәре) һәм конфедерациялар буйынса бүленеше күрһәтелгән, чемпион дәрәжәһе иҫәбе йондоҙҙар менән күрһәтелгән.
|
Европа (УЕФА) — 33 команда һәм 5 юҡҡа сыҡҡан
|
Африка (КАФ) — 13 команда
Азия (АФК) — 12 команда
Төньяҡ Америка (КОНКАКАФ) — 11 команда |
Көньяҡ Америка (КОНМЕБОЛ) — 9 команда
Океания (ОФК) — 1 команда |
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Һөҙөмтәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Футбол буйынса бөтә донъя чемпионаттары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Донъя чемпионаттары тарихында иң яҡшы бомбардирҙар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Түңәрәк йәйәләрҙә уйынсы уйнаған, әммә туп индермәгән, квадрат йәйә менән уйынсы составта булған, әммә майҙанға сыҡмаған турнирҙар күрһәтелгән.
| № | Футболсы | Команда | Голдар | Матчтар | Уртаса | Турнирҙар |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Мирослав Клозе |  Германия
|
16 | 24 | 0,67 | 2002, 2006, 2010, 2014 |
| 2 | Роналдо |  Бразилия
|
15 | 19 | 0,79 | [1994], 1998, 2002, 2006 |
| 3 | Герд Мюллер | ФРГ
|
14 | 13 | 1,08 | 1970, 1974 |
| 4 | Жюст Фонтен |  Франция
|
13 | 6 | 2,17 | 1958 |
| Лионель Месси |  Аргентина
|
26 | 0,50 | 2006, (2010), 2014, 2018, 2022 | ||
| 6 | Пеле | Бразилия
|
12 | 14 | 0,86 | 1958, 1962, 1966, 1970 |
| Килиан Мбаппе | Франция
|
14 | 0,86 | 2018, 2022 | ||
| 8 | Шандор Кочиш | .svg){kind=small} Венгрия
|
11 | 5 | 2,20 | 1954 |
| Юрген Клинсман | ФРГ Германия
|
17 | 0,65 | 1990, 1994, 1998 | ||
| 10 | Хельмут Ран | ФРГ
|
10 | 10 | 1,00 | 1954, 1958 |
| Гари Линекер |  Англия
|
12 | 0,83 | 1986, 1990 | ||
| Габриэль Батистута | Аргентина
|
12 | 0,83 | 1994, 1998, 2002 | ||
| Теофило Кубильяс |  Перу
|
13 | 0,77 | 1970, 1978, (1982) | ||
| Томас Мюллер | Германия
|
19 | 0,53 | 2010, 2014, (2018), (2022) | ||
| Гжегож Лято |  Польша
|
20 | 0,50 | 1974, 1978, 1982 |
Донъя чемпионаттары финал уйындарының иң яҡшы бомбардирҙары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Килиан Мбаппе (2018 — 1, 2022 — 3)
Вава (1958 — 2, 1962 — 1)
Пеле (1958 — 2, 1970 — 1)
Джефф Херст (1966 — 3)- Зинедин Зидан (1998 — 2, 2006 — 1)
Джино Колаусси (1938 — 2)- Сильвио Пиола (1938 — 2)
Хельмут Ран (1954 — 2)- Пауль Брайтнер (1974, 1982)
Марио Кемпес (1978 — 2)- Роналдо (2002 — 2)
- Лионель Месси (2022 — 2)
Уйналған матчтар һаны буйынса лидерҙар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- 2022-12-18 торошло
| № | Футболсы | Команда | Матчтар | Турнирҙар |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Лионель Месси | Аргентина
|
26 | 2006, 2010, 2014, 2018, 2022 |
| 2 | Лотар Маттеус | ФРГ Германия
|
25 | 1982, 1986, 1990, 1994, 1998 |
| 3 | Мирослав Клозе | Германия
|
24 | 2002, 2006, 2010, 2014 |
| 4 | Паоло Мальдини |  Италия
|
23 | 1990, 1994, 1998, 2002 |
| 5 | Криштиану Роналду |  Португалия
|
22 | 2006, 2010, 2014, 2018, 2022 |
| 6 | Уве Зеелер | ФРГ
|
21 | 1958, 1962, 1966, 1970 |
| Владислав Жмуда | Польша
|
1974, 1978, 1982, 1986 | ||
| Диего Марадона | Аргентина
|
1982, 1986, 1990, 1994 | ||
| 9 | Гжегож Лято | Польша
|
20 | 1974, 1978, 1982 |
| Кафу | Бразилия
|
1994, 1998, 2002, 2006 | ||
| Филипп Лам | Германия
|
2006, 2010, 2014 | ||
| Бастиан Швайнштайгер | Германия
|
2006, 2010, 2014 | ||
| Хавьер Маскерано | Аргентина
|
2006, 2010, 2014, 2018 |
Йыйылма команда сығыштары статистикаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Түбәндә ярымфиналға сыҡҡан командалар статистикаһы килтерелә. Олимпия турниры сиктәрендә футбол буйынса ярыштары 1924 һәм 1928 йылдарҙа үткәрелгән тәүге ике донъя чемпионаты иҫәпкә алынмай.
| Команда | чемпион титулдары |
Донъя чемпионы (* — донъя чемпионаты хужаларын) |
2-се урын (* — донъя чемпионаты хужаларын) |
3-сө урын (* — донъя чемпионаты хужаларын) |
4-се урын¹ (* — донъя чемпионаты хужаларын) |
|---|---|---|---|---|---|
| Бразилия
|
5 | 1958, 1962, 1970, 1994, 2002 | 2 (1950*, 1998) | 2 (1938, 1978) | 2 (1974, 2014*) |
| Германия
|
4 | 1954, 1974*, 1990, 2014 | 4 (1966, 1982, 1986, 2002) | 4 (1934, 1970, 2006*, 2010) | 1 (1958) |
| Италия
|
1934*, 1938, 1982, 2006 | 2 (1970, 1994) | 1 (1990*) | 1 (1978) | |
| Аргентина
|
3 | 1978*, 1986, 2022 | 3 (1930, 1990, 2014) | — | — |
| Франция
|
2 | 1998*, 2018 | 2 (2006, 2022) | 2 (1958, 1986) | 1 (1982) |
 Уругвай
|
1930*, 1950 | - | - | 3 (1954, 1970, 2010) | |
| Англия
|
1 | 1966* | - | - | 2 (1990, 2018) |
 Испания
|
2010 | - | - | 1 (1950) | |
 Нидерланд
|
- | - | 3 (1974, 1978, 2010) | 1 (2014) | 1 (1998) |
 Чехословакия
|
- | - | 2 (1934, 1962) | - | - |
 Венгрия
|
- | - | 2 (1938, 1954) | - | - |
 Швеция
|
- | - | 1 (1958*) | 2 (1950, 1994) | 1 (1938) |
 Хорватия
|
- | - | 1 (2018) | 2 (1998, 2022) | - |
| Польша
|
- | - | - | 2 (1974, 1982) | - |
 Австрия
|
- | - | - | 1 (1954) | 1 (1934) |
| Португалия
|
- | - | - | 1 (1966) | 1 (2006) |
 Бельгия
|
- | - | - | 1 (2018) | 1 (1986) |
 АҠШ
|
- | - | - | 1 (1930) | - |
 Чили
|
- | - | - | 1 (1962*) | - |
 Төркиә
|
- | - | - | 1 (2002) | - |
.svg){kind=small} Югославия
|
- | - | - | - | 2 (1930, 1962) |
 СССР
|
- | - | - | - | 1 (1966) |
 Болгария
|
- | - | - | - | 1 (1994) |
 Корея Республикаһы
|
- | - | - | - | 1 (2002*) |
 Марокко
|
- | - | - | - | 1 (2022) |
¹ 1930 йылда — ярымфиналсылар
Донъя кубогын яулаған һигеҙ команданың 6-һы турнир хужалары булараҡ быға еңә. Донъя чемпионатында еңгән, әммә үҙ илендә уңышҡа өлгәшмәгән йыйылмалар — Бразилия, ул 1950 йылда Уругвай йыйылмаһынан, ә 2014 йылда — Германия йыйылмаһынан ярымфиналында еңелә, шулай уҡ был иҫәпкә Испания ла инә. Англия йыйылма командаһы чемпион титулына тик «өйҙәге» донъя чемпионатында ғына өлгәшә. Чемпион булмаған башҡа командалар йыш ҡына «өйөндәге» чемпионаттарҙа тарихтағы иң яҡшы һөҙөмтә күрһәтә (Швеция 1958 йылда — 2-се урын, Чили 1962 йылда — 3-сө урын, Мексика 1970 һәм 1986 йылдарҙа — сирекфинал, 2002 йылда Корея һәм Япония Республикаһы — 4-се урын һәм 1/8 финал, Рәсәй 2018 йылда — сирекфиналда; Швейцария 1954 йылда үҙенең иң яҡшы һөҙөмтәһен ҡабатлай — 1/4 финал; 1938 йылда Францияның 1/4 финалы һәм 1950 йылда Бразилияның икенсе урыны ла шул ваҡыттағы иң яҡшы һөҙөмтә була).
Донъя чемпионаттарында ҡатнашыу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Донъя чемпионаттарының финал турнирҙарында бөтәһе 78 илдең йыйылмаһы ҡатнаша. Түбәндә донъя чемпионатының финал өлөшөнә иң күп сығыш яһаусы командалар һанап үтелә:
| Чемпионатта ҡатнашыуҙар |
Йыйылма |
|---|---|
| 22 | Бразилия
|
| 20 | Германия
|
| 18 | Италия Аргентина
|
| 17 |  Мексика
|
| 16 | Англия Франция Испания
|
| 14 | Уругвай Бельгия
|
- Бразилия һәм Германия һайлап алыу турнирҙарының береһендә лә еңелмәй (Германия чемпионатта ике тапҡыр, 1930 һәм 1950 йылдарҙа ҡатнашмай). Италия ике, Аргентина бер һайлап алыу турнирында еңелә (Италия өс, Аргентина дүрт чемпионатта ҡатнашмай).
Чемпионат үткәреү урынын һайлау[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Әлеге ваҡытта киләһе донъя чемпионатын үткәреү урынын ФИФА Башҡарма комитеты ағзаларытауыш биреү юлы менән турнирға тиклем кәмендә 6 йыл ҡалғас билдәләй. 2010 йылғы донъя чемпионатын үткәреү урыны 2004 йылда, 2007 йылда 2014 йылғы донъя чемпионатын, 2018 һәм 2022 йылғы донъя чемпионаттарын үткәреүселәре асыҡлана.
1930 йылдан алып 1998 йылға тиклем бөтә донъя чемпионаттары йә Европала, йә Америкала үтә. 1934—1938 һәм 1954—1958 йылдарҙа Европала чемпионат рәттән уҙа. 1958 йылдан һуң ярышты сиратлап: бер чемпионатты Европала, икенсеһен Америкала үткәрергә ҡарар ителә.
1982 йылда донъя чемпионаты Испанияла үткәрелә, шул ваҡыттан алып футбол мөхитендә, ниндәй илдә үтеүенә ҡарамаҫтан[12], был турнирҙы ҡайһы берҙә испанса «мундиаль» тип атайҙар (был һүҙ «донъя, донъя чемпионаты» тигәнде аңлата).
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ 1,0 1,1 Уругвай 1930 2006 йыл 26 апрель архивланған. Официальный сайт чемпионата мира ФИФА.
- ↑ В 1954—1990 представляла Западную Германию
- ↑ Участвовал в 1970 как член АФК
- ↑ Участвовала в 1998 как Союзная Республика Югославия и в 2006 как Сербия и Черногория
- ↑ Участвовала в 1974 как Заир
- ↑ Участвовала в 1974 как член ОФК и в 2010 как член АФК. Отбор ЧМ-2006 прошла как член ОФК, но к финальному турниру перешла в АФК
- ↑ Участвовала в 1938 как Нидерландская Ост-Индия
- ↑ Курсивом выделены кандидатуры, снявшиеся до выборов
- ↑ Турнир отменён в связи с продолжавшейся Второй мировой войной. Выборы страны-организатора не состоялись
- ↑ Турнир не проводился в связи с мировым упадком и экономическим кризисом, вызванным от последствий Второй мировой войны
- ↑ 5 ноября 1982 Колумбия объявила об отказе от проведения чемпионата мира
- ↑ http://old.iz.com.ua(недоступная ссылка) — газета «Индустриальное Запорожье»
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
|
Чемпионат мира по футболу Викимилектә |
|---|---|
|
Чемпионат мира по футболу Викияңылыҡтарҙа |
- Официальный сайт турнира (инг.) (исп.) (фр.) (нем.) (ғәр.) (рус.) (яп.)
- Обзор турнира на сайте RSSSF (инг.)
| Фото, видео һәм аудио | |
|---|---|
| Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар | |
| Норматив контроль |
| Ирҙәр | |
|---|---|
| Ҡатын-ҡыҙҙар | |
| Турнирҙар |
|
|---|---|
| Финалдар | |
| Составтар | |
| Квалификация | |
| |
Футбол буйынса донъя чемпионаттарының иң яҡшы бомбардирҙары | |
|---|---|
| |