Башҡорт Үргене

Башҡорт Үргене
	Ауыл
	Башҡорт Үргене; рус. Башкирская Ургинка
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Башкортостан
Муниципаль район	Ейәнсура
Ауыл советы	Яңы Петровка
Координаталар	52°15′53″ с. ш. 56°39′35″ в. д.HGЯO
Ауыл с	2005
Халҡы	↘866 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453388
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 226 825 002
ОКТМО коды	80 626 425 106
	Башҡорт Үргене

«Айыҡ ауыл» конкурсы еңеүсеһе

Башҡорт Үргене (рус. Башкирская Ургинка), Үрген, боронғо исеме Этбаҡ — Башҡортостандың Ейәнсура районындағы ауыл. Почта индексы — 453388, ОКАТО коды — 80226825002.

Географик урыны

Башҡорт Үргене Үрген йылғаһы (Һаҡмар йылғаһы бассейны) буйында урынлашҡан.

Район үҙәгенә тиклем (Иҫәнғол): 12 км
Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (башҡ. Яңы Петровка, рус. Новопетровское): 9 км
Яҡындағы тимер юл станцияһы (башҡ. Төйлөгән — рус. Тюльган): 66 км^[2].

Тарихы

Ауылға Нуғай даруғаһы Үҫәргән улусы башҡорттары үҙ ерҙәрендә нигеҙ һала, 1761 йылдан алып Этбай исеме менән билдәле. Староста Этбай Саҡыров исеме менән аталған. 1795 йылда 27 йортта 171 кеше, 1866 йылда 93 йортта — 551 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, урман кәсептәре менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған. 1900 йылда 2 һыу тирмәне теркәлгән. 1922 йылдан хәҙерге исемен йөрөтә^[3].

Ауыл, ауыл торама пунктының ауыл статусын Башҡортостан Республикаһының 2005 йылдың 20 июлендәге «Тораҡ пункттарҙың ойошторолоуы, берләшеүе, бөтөрөлөүе һәм статусы үҙгәреүе, административ үҙәктәрҙе күсереү менән бәйле административ-территориаль ҡоролошона үҙгәрештәр индереү тураһында» 211-з Законына, 1-се статьяға ярашлы ала:

6. Тораҡ тибын ауыл тип биләдәләп, түбәндәге тораҡ пункттарҙың статусын үҙгәртергә:
23)Ейәнсура районында:…

а) Яңы Петровка ауыл Советының Башҡорт Үргене ауылының

Хәҙерге осор

Башҡорт Үргене ауылы Яңы Петровка ауыл Советына ҡарай. Урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, мәсет, магазиндар бар.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757		Үҫәргән кантоны	Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816		Үҫәргән кантоны	Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	2-се Үҫәргән улусы	Үҫәргән кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	2-се Үҫәргән улусы	Орск өйәҙе Үҫәргән кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	2-се Үҫәргән улусы	Орск өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	2-се Үҫәргән улусы	Орск өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	2-се Үҫәргән улусы	Үҫәргән кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	РСФСР
1926	2-се Үҫәргән улусы	Йылайыр кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	ауыл советы	Ейәнсура районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	ауыл советы	Ейәнсура районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Яңы Петровка ауыл советы	Ейәнсура районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Халыҡ һаны

Халҡы: 1900 йылда — 696 кеше, 1920 йылда 831 кеше иҫәпләнгән. 2009 йылда 1030 кеше тәшкил иткән^[4]. Башҡорттар йәшәй (2002)^[3]

Йыл	Халыҡ һаны
1939	877	^[5]
1959	964	^[6]

Йыл	Халыҡ һаны
1970	958	^[6]
1979	923	^[7]

Йыл	Халыҡ һаны
1989	804	^[7]
2002	992	^[8]

Йыл	Халыҡ һаны
2009	1030	^[9]
2010	866	^[8]

Милли составы

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — башҡорттар (99 %)^[10].

Урамдары

Арал урамы (рус. улица Арал)
Бишәй урамы (рус. улица Бишай)
Йәштәр урамы (рус. улица Молодёжная)
Мәктәп урамы (рус. Школьная улица)
Мәсет урамы (рус. улица Мечети)
Сатра урамы (рус. улица Сатра)
Тау урамы (рус. Горная улица)
Тибеҙ урамы (рус. улица Тибез)
Тимерлек урамы (рус. Кузнецкая улица)^[11]

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Ҡыҙҙар тауы
Кәмшәткә тауы (Ерәнсә сәсән аты менән ҡолап төшөп үлгән тау)

Йылғалар:

Үрген йылғаһы
Наҙы йылғаһы

Шишмәләр:

Ерекле шишмәһе

Башҡа урын-ер атамалары:

Төлкөатҡан урыны
Үгеҙүлгән ер
Урыҫай

Таусыҡтар, түбәләр:

Ерәнсә ташы

Билдәле шәхестәре

Абдуллин Сәләхетдин Ҡотләхмәт улы (XIX быуат уртаһында тыуған —?) — указлы ахун.

Абдуллин Азат Хаммат улы (26.06.1931—11.11.2023), Башҡортостан Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2014), драматург, прозаик һәм публицист. 1968 йылдан СССР Яҙыусылар союзы, 1975 йылдан — КПСС ағзаһы. Сергей Чекмарёв исемендәге премия лауреаты (1983), «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1984).
Абдуллин Байрас Фоат улы (1.03.1951—8.05.2004), хәрби дирижёр, тромбонсы, композитор, педагог. Эске хеҙмәт подполковнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1994). Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
Абдуллин Венер Мәжит улы (1964) — билдәле йырсы, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләһе.
Абдуллин Мөхәмәт Сәләхетдин улы (1888, Ырымбур губернаһы Орск өйәҙе Үрген ауылында (хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Ейәнсура районы Башҡорт Үргене ауылы — 1936) — хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Атаһы Сәләхетдин Абдуллин күренекле дин әһеле — ахун булған, Ҡарғалы мәҙрәсәләренең береһендә, Ырымбурҙағы «Хөсәйениә» мәҙрәсәһендә белем алған^[12].
Абдуллин Рәүеф Ғәбделәхәт улы — билдәле нефтсе, Өфө нефть институтын тамамлаған, Үзбәкстан ССР-ында, Губкин ис. ғилми-тикшеренеү институтында эшләне, Мәскәүҙә йәшәй, Сәләхетдин хәҙрәттең ейәне.
Аҡъюлов Әхмәтбаҡый хәҙрәт Фәхретдин улы (1860—1936) — әүлиә, аҡыл эйәһе, 1890 йылда Ырымбур мосолмандар Диниә назаратында имтихан биреп, Рәсәй батшаһы ғәли йәнәптәре Указы менән имам-хатип, мөғәллим дәрәжәһе алған, ике тапҡыр хажға барып ҡайтҡан^[13].
Солтанбаев Иншар Әхмәҙулла улы (15.08.1931—7.11.2006) — халыҡ йырсыһы.
Солтанбаева Хәҙисә Вәли ҡыҙы (1950) — БДУ профессоры, филология фәндәре докторы, ғалим, Сәләхетдин хәҙрәттең бүләсәре.
Әхтәмов Мөхтәр Хөснөлхаҡ улы (15.01.1929—19.10.2020) — башҡорт тел ғилеме белгесе, филология фәндәре докторы (1996), профессор (1994). Башҡорт дәүләт университетының почетлы профессоры (2009). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1989) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (2009), Рәсәй Федерацияһының маҡтаулы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2001).
Юлдашбаев Юлай Хәйрулла улы (18.04. 1962) — Башҡортостан Республикаһының Милли архивы директоры урынбаҫары, тарих фәндәре кадидаты.

Видеофильмдарҙа

Ҡушаматтар

Ауылда киң ҡулланылған ҡушаматтарҙан:

Ҡара Минзиә
Һары Минзиә
Ҡаҙаҡ Йомабай
Немец Тажый (Тажетдин тигән кеше һуғыштан трофей итеп немец каскаһын кейеп ҡайтҡан, был уға ҡушамат булып тағылған)
Япон Йәғәфәр (Йәғәфәрҙең атаһы рус-япон һуғышында ҡатнашҡан, япон һүҙе улына ҡушамат булып киткән)
Банзай (үтә ныҡ һимеҙлеге арҡаһында Баязит тигән кешегә ҡушылған)
Балта (Роберт исемле кешегә тағылған ҡушамат. Ҡарттаһы ейәненең ят исемен дөрөҫ әйтә алмай, Роберт урынына «рубит» тип әйткән… утын ҡырҡыу ҡоралы — «балта»).

Бынан тыш тотош айырым фамилияларға ҡарата мәсекәйҙәр, кәкүктәр ҡушаматы ла булған.

Ауыл ваҡытлы матбуғатта

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Үҫәргән

Иҫкәрмәләр

↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
↑ Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.
↑ ^3,0 ^3,1 Башҡорт Үргене // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
↑ Справочник 2016 йыл 4 март архивланған.
↑ Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.1 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // Өфө — Китап, 2018. — Т. 1.
↑ ^6,0 ^6,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.2 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // Өфө — Китап, 2018. — Т. 2.
↑ ^7,0 ^7,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.3 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // Уфа — Китап, 2018. — Т. 3.
↑ ^8,0 ^8,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.4 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // Уфа — Китап, 2018. — Т. 4.
↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка) (рус.)
↑ Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан
↑ Солтанбаев Юлай. Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен (билдәһеҙ). Башҡортостан. Дата обращения: 19 октябрь 2019.
↑ Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012

Әҙәбиәт

Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Һылтанмалар

Башҡорт Үргене // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. — Справочник. Уфа: ГУП РБ "Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. :илл. ISBN 978-5-87691-038-7
Башҡорт Үргене (Этбаҡ) ауылы хаҡында «Генеалогия и архивы» сайтында (рус.)

	Портал «Башҡортостан ауылдары»
	Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала
	Проект «Башҡортостан ауылдары»

[2010F-1] Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.

[ATU-2] Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.

[Б.Ү.-3] 3,0 ^3,1 Башҡорт Үргене // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

[4] Справочник 2016 йыл 4 март архивланған.

[_25e376306db8e4fa-5] Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.1 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // Өфө — Китап, 2018. — Т. 1.

[_821b11b355e197c8-6] 6,0 ^6,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.2 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. // Өфө — Китап, 2018. — Т. 2.

[_9c50970d51d83ea1-7] 7,0 ^7,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.3 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // Уфа — Китап, 2018. — Т. 3.

[_438c656e89069309-8] 8,0 ^8,1 Населенные пункты Башкортостана в 4 т. Т.4 / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. (урыҫ) // Уфа — Китап, 2018. — Т. 4.

[_9dc719fbdccdbfc3-9] Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009

[справочник-10] Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка) (рус.)

[11] Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан

[Солтанбаев-12] Солтанбаев Юлай. Йәш быуын олуғ шәхестәрҙе белеп үҫһен (билдәһеҙ). Башҡортостан. Дата обращения: 19 октябрь 2019.

[13] Башҡортостан — әүлиәләр иле./ Солтанбаев Ю. В. Әхмәтбаҡый хәҙрәт, 120—123 бб. Өфө: Китап, 2012

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]