Мәһәҙей
Ауыл | |
Мәһәҙей | |
Ил | |
---|---|
Федерация субъекты | |
Муниципаль район | |
Координаталар | |
Сәғәт бүлкәте | |
Һанлы танытмалар | |
Автомобиль коды |
02, 102 |
ОКАТО коды | |
ОКТМО коды | |
Мәһәҙей (рус. Магадеево) — Башҡортостандың Бөрйән районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 319 кеше[1]. Почта индексы — 453591, ОКАТО коды — 80219810003.
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ауыл Ағиҙелдең ҡушылдығы Мәмбәтһыпы йылғасығы буйында урынлашҡан. Алыҫлығы:
- Район үҙәгенә тиклем (Иҫке Собханғол): 44 км
- Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Байназар): 15 км
- Яҡындағы тимер юл станцияһы (Белорет): 104 км
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Мәмбәт йылғаһы ярында (Ағиҙел йылғаһының ҡушылдығы), 1795 йылда бишенсе ревизия алдынан Мәһәҙей ауылына нигеҙ һалына.
Беренсе күскенсе тураһында мәғлүмәт юҡ. Әммә уның улы (Әхмәр Мәһәҙеев) һәм ейәндәре (Рәхмәтулла, Әбделнасир Әхмәровтар) билдәле. Улына 1834 йылда 83 йәш була.
Ауыл барлыҡҡа килгәндә 45 кеше йәшәгән 7 ихата, 1859 йылда — 97 ир-ат һәм 90 ҡатын-ҡыҙ менән 36 йорт булған.
1842 йылда 24 йортта 95 ат, 58 һыйыр, 30 һарыҡ, 15 кәзә була. Ауылда 1842 йылда 145 кеше йәшәгән. Игенселек булмаған тиерлек: 24 бот ужым ашлығы һәм 232 бот яҙғы ашлыҡ сәселгән.
Наполеонды Рәсәйҙән ҡыуып сығарып, Европа илдәрендә еңеп сығып, уның империяһының баш ҡалаһы Парижды алып, 15-се полк яугирҙәре Әбүтәлип Һырлыбаев, Ишмурҙа Яулыбаев, Әхмәров Абдулғафар һәм Юлбирҙе Баргутов еңеү менән ҡайтаралар.
Баязит Ҡунаҡҡужин 1828 йылда Бессарабияла илдең көньяҡ-көнбайыш сиктәрен һаҡлауҙа хеҙмәт итә[2].
1920 йылда 71 йортта 365 кеше йәшәгән.
1921—1922 йот йылдарында халыҡ ныҡ ҡырыла[3].
Ауыл хәҙер
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Мәһәҙей Байназар ауыл Советына ҡарай. Ауылда башланғыс мәктәп (Байназар урта мәктәбе филиалы), фельдшер акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто («Элгеләү» башҡ. халыҡ фольклор ансамбле), китапхана бар. 1900 йылда мәсет теркәлгән. Мәһәҙей эргәһендәге Оло һәм Кесе Бешәке (урыҫ теленән тура тәржемә яһап Әпшәк тип яҙалар) йылғаларында йылға бағырының тәбиғи резерваты — тәбиғәт ҡомартҡыһы[4].
Халыҡ һаны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) | |||||
1920 йыл 26 август | 365 | ||||
1926 йыл 17 декабрь | |||||
1939 йыл 17 ғинуар | 147 | ||||
1959 йыл 15 ғинуар | 169 | ||||
1970 йыл 15 ғинуар | |||||
1979 йыл 17 ғинуар | |||||
1989 йыл 12 ғинуар | 273 | ||||
2002 йыл 9 октябрь | 335 | ||||
2010 йыл 14 октябрь | 319 | 157 | 162 | 49,2 | 50,8 |
Башҡорттар йәшәй (2002). Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Урамдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Урам исеме[5]:
- Зәки Вәлиди урамы (рус. улица Заки Валиди)
- Салауат Юлаев урамы (рус. улица Салавата Юлаева)
- Шәкирйән Мөхәмәтйәнов урамы (рус. улица Шакирьяна Мухамедьянова)
Ауылы тирәһендәге ер-һыу атамалары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡорлаҡты йылғаһы, Оролоҡарағай яланы, Алтымөйөш яланы, Ирек ҡотоғо, Арҡа буйҙары тураһында Викидәреслектә….
Элгеләү тауы — Башҡортостан Республикаһының Бөрйән районы Мәһәҙей ауылында урынлашҡан тау. Мәһәҙей тирәһендәге иң олпат тауҙарҙың береһе. Бөрйән районының халыҡ фольклор ансамбле «Элгеләү» исемен йөрөтә.[6].
Оло Бешәке (рус. Большой Апшак) — Рәсәй Башҡортостан Республикаһы Бөрйән районы йылғаһы. Бағыр балығының тәбиғи резерваты (йәғни тәбиғи байлыҡтар дәүләт тарафынан махсус һаҡлауға алынған урын). Уң ҡушылдығы —Кесе Бәшәке менән бергә Көньяҡ Ҡыраҡа һыртының Оло Бәшәке тауынан (Большой Апшакай, 862 м) диңгеҙ кимәленән 550—600 м бейеклектәге урындан, Мәһәҙей ауылы эргәһендәге Элгеләү тауының артында, Яңыйорт тип аталған ерҙән башланғыс ала[7].
Шәхестәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Аҡөбәков Мәһәҙей Аллағол улы (рус. Акубаков Магадий Аллагулович; 1913-) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының 313-сө кавалерия полкының танкыға ҡаршы мылтыҡ расчёты командиры. Сержант.
- Ирбулатов Нуретдин Сәғәҙәтдин улы (1919 йыл — 30 ноябрь 1987 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышы ветераны, 2-се, 3-сө дәрәжә Дан, Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары кавалеры.
- Ғарифуллина Айһылыу Рәжәп ҡыҙы (1 ғинуар 1968 йыл) — башҡорт шағиры. 2000 йылдан Рәсәй һәм Башҡортостан Республикаһының Яҙыусылар союздары ағзаһы.
- Сәйәхова Сәйҙә Ғәбдинур ҡыҙы (9 июль 1967 йыл) — Башҡортостан Республикаһының мәғариф алдынғыһы, БР Хөкүмәтенең Гранты эйәһе
Бөйөк Ватан һуғышы яугирҙары исемлеге
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]№ тәртип буйынса | Мәһәҙей ауылынан.
Фамилияһы, исеме, атаһының исеме |
Тыуған йылы | һуғышҡа киткән йылы | Вафат булған йылы | |
1 | Ғәлләмов Заһретдин Ғәлләм улы | 1918 | 1941 | 1945 | |
2 | Ғарифуллин Баязит Тайып улы | 1923 | 1941 | 1943 | |
3 | Ғөбәйҙуллин Әхтәм Фәттәх улы | 1908 | 1941 | 1942 | |
4 | Ғөбәйҙуллин Ғизмитдин Әғзәм улы | 1924 | 1942 | 1944 | |
5 | Ғөбәйҙуллин Харис Әфтәх улы | 1913 | 1941 | 1944 | |
6 | Ғүмәров Ишбулды Рамазан улы | 1927 | 1944 | 1998 | |
7 | Дәүләтшин Нуриәхмәт Дәүләтша улы | 1897 | 1942 | 1943 | |
8 | Дәүләтшин Ырыҫйән Нуриәхмәт улы | 1927 | 1944 | 2004 | |
9 | Дәүләтшин Ғәлимйән Нуриәхмәт улы | 1924 | 1942 | 1943 | |
10 | Дауытов Хәйбрахман Дауыт улы | 1911 | 1941 | 1943 | |
11 | Дәминев Хатап Ғәбит улы | 1921 | 1941 | 1942 | |
12 | Ирбулатов Нуретдин Сәғәҙәтдин улы | 1919 | 1941 | 1987 | |
13 | Ишемов БИКЙӘН Мөхәмәҙейә улы | 1908 | 1941 | 1944 | |
14 | Ишемов Мостафа Мөхәмәҙейә улы | 1921 | 1941 | 1941 | |
15 | Каҙбулатов Ғәләмбай Билал улы | 1921 | 1941 | 1943 | |
16 | Минһажев Йәмилхан Хөсәйен улы | 1915 | 1941 | 1941 | |
17 | Мөхәмәтғалин Усман Мөхәмәтғәле улы | 1907 | 1941 | 1944 | |
18 | Мөхәмәтйәнов Хәйбрахман Минһаж улы | 1914 | 1941 | 1991 | |
19 | Мөхәмәтйәнов Исхак Минһаж улы | 1911 | 1941 | ||
20 | Нәҙершин Шөғәйеп Ноғман улы | 1911 | 1941 | ||
21 | Нәҙершин Әбделҡәйүм Ноғман улы | 1918 | 1941 | 1941 | |
22 | Нәҙершин Вәхит Ноғман улы | 1919 | 1941 | 1941 | |
23 | Суфиянов Ғәҙиәт Касим улы | 1910 | 1941 | 1942 | |
24 | Сәйәхов Ғайса Сәйәх улы | 1905 | 1941 | 1943 | |
25 | Хәсәнов Хәлит Хәсән улы | 1898 | 1942 | 1943 | |
26 | Хәсәнов Мансур Хәсән улы | 1905 | 1941 | 1989 | |
27 | Шаһивәлиев Сәйәхетдин Шаһивәли улы | 1921 | 1941 | 1948 | |
28 | Шәғәлин Дәүләтгәрәй Шәғәле улы | 1900 | 1941 | 1942 | |
29 | Шәғәлин Солтангәрәй Шәғәле улы | 1905 | 1941 | 1943 | |
30 | Шәғәлин Әхмәтгәрәй Дәүләтгәрәй улы | 1925 | 1943 | 1944 | |
31 | Шаһимырҙанов Абдулла Шаһимырҙан улы | 1918 | 1941 | 1942 | |
32 | Шаһимырҙанов Фитрат Шаһидан улы | 1915 | 1941 | 1986 | |
33 | Яҡшыбаев Сәлимйән Якшыбай улы | 1919 | 1941 | 1941 | |
34 | Яҡшыбаев Хәкимйән Яҡшыбай улы | 1921 | 1941 | 1944 | |
35 | Тулыбаев Юлмөхәмәт Султанғәле улы | 1917 | 1941 | 1942 | |
36 | Тулыбаев Юлмөхәмәт Султанғәле улы | 1927 | 1944 | 1992 |
Һүрәттәрҙә
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]-
Ай_һәм_йондоҙҙар
-
Ауыл мәсете
-
Ҡаһармандар исемлеге
-
Ауыл мәҙәниәт йорто
-
Мәктәп
-
Балалар майҙансығы
-
Фельдшер-акушер пункты
Видеофильмдарҙа
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Магадеево
- Мәһәҙей 2022 йыл 18 март архивланған.
- Элгеләү тауы
- Мәһәҙей // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Оло Бешәке
- Вконтакте сайтында Мәһәҙей Мәктәбе
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
- Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: Китап, 2009. — 744 с. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ Магадеево
- ↑ Мәһәҙей 2022 йыл 18 март архивланған.
- ↑ Мәһәҙей // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ «Налог Белешмәһе» системаһында Мәһәҙей ауылы
- ↑ Элгеләү тауы
- ↑ Оло Бешәке
Портал «Башҡортостан ауылдары» | |
Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала | |
Мәһәҙей Викимилектә | |
Проект «Башҡортостан ауылдары» |