Мәһәҙей

Ауыл
Мәһәҙей
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Бөрйән районы
Координаталар	53°23′11″ с. ш. 57°37′10″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 219 810 003
ОКТМО коды	80 619 410 111
Мәһәҙей

Мәһәҙей (рус. Магадеево) — Башҡортостандың Бөрйән районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 319 кеше. Почта индексы — 453591, ОКАТО коды — 80219810003.

Географик урыны

Ауыл Ағиҙелдең ҡушылдығы Мәмбәтһыпы йылғасығы буйында урынлашҡан. Алыҫлығы:

• Район үҙәгенә тиклем (Иҫке Собханғол): 44 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Байназар): 15 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Белорет): 104 км

Тарихы

Мәмбәт йылғаһы ярында (Ағиҙел йылғаһының ҡушылдығы), 1795 йылда бишенсе ревизия алдынан Мәһәҙей ауылына нигеҙ һалына.

Беренсе күскенсе тураһында мәғлүмәт юҡ. Әммә уның улы (Әхмәр Мәһәҙеев) һәм ейәндәре (Рәхмәтулла, Әбделнасир Әхмәровтар) билдәле. Улына 1834 йылда 83 йәш була.

Ауыл барлыҡҡа килгәндә 45 кеше йәшәгән 7 ихата, 1859 йылда — 97 ир-ат һәм 90 ҡатын-ҡыҙ менән 36 йорт булған.

1842 йылда 24 йортта 95 ат, 58 һыйыр, 30 һарыҡ, 15 кәзә була. Ауылда 1842 йылда 145 кеше йәшәгән. Игенселек булмаған тиерлек: 24 бот ужым ашлығы һәм 232 бот яҙғы ашлыҡ сәселгән.

Наполеонды Рәсәйҙән ҡыуып сығарып, Европа илдәрендә еңеп сығып, уның империяһының баш ҡалаһы Парижды алып, 15-се полк яугирҙәре Әбүтәлип Һырлыбаев, Ишмурҙа Яулыбаев, Әхмәров Абдулғафар һәм Юлбирҙе Баргутов еңеү менән ҡайтаралар.

Баязит Ҡунаҡҡужин 1828 йылда Бессарабияла илдең көньяҡ-көнбайыш сиктәрен һаҡлауҙа хеҙмәт итә.

1920 йылда 71 йортта 365 кеше йәшәгән.

1921—1922 йот йылдарында халыҡ ныҡ ҡырыла.

Ауыл хәҙер

Мәһәҙей Байназар ауыл Советына ҡарай. Ауылда башланғыс мәктәп (Байназар урта мәктәбе филиалы), фельдшер акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто («Элгеләү» башҡ. халыҡ фольклор ансамбле), китапхана бар. 1900 йылда мәсет теркәлгән. Мәһәҙей эргәһендәге Оло һәм Кесе Бешәке (урыҫ теленән тура тәржемә яһап Әпшәк тип яҙалар) йылғаларында йылға бағырының тәбиғи резерваты — тәбиғәт ҡомартҡыһы.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	365
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	147
1959 йыл 15 ғинуар	169
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	273
2002 йыл 9 октябрь	335
2010 йыл 14 октябрь	319	157	162	49,2	50,8

Башҡорттар йәшәй (2002). Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Урамдары

Урам исеме:

• Зәки Вәлиди урамы (рус. улица Заки Валиди)
• Салауат Юлаев урамы (рус. улица Салавата Юлаева)
• Шәкирйән Мөхәмәтйәнов урамы (рус. улица Шакирьяна Мухамедьянова)

Ауылы тирәһендәге ер-һыу атамалары

Ҡорлаҡты йылғаһы, Оролоҡарағай яланы, Алтымөйөш яланы, Ирек ҡотоғо, Арҡа буйҙары тураһында Викидәреслектә….

Элгеләү тауы — Башҡортостан Республикаһының Бөрйән районы Мәһәҙей ауылында урынлашҡан тау. Мәһәҙей тирәһендәге иң олпат тауҙарҙың береһе. Бөрйән районының халыҡ фольклор ансамбле «Элгеләү» исемен йөрөтә..

Оло Бешәке (рус. Большой Апшак) — Рәсәй Башҡортостан Республикаһы Бөрйән районы йылғаһы. Бағыр балығының тәбиғи резерваты (йәғни тәбиғи байлыҡтар дәүләт тарафынан махсус һаҡлауға алынған урын). Уң ҡушылдығы —Кесе Бәшәке менән бергә Көньяҡ Ҡыраҡа һыртының Оло Бәшәке тауынан (Большой Апшакай, 862 м) диңгеҙ кимәленән 550—600 м бейеклектәге урындан, Мәһәҙей ауылы эргәһендәге Элгеләү тауының артында, Яңыйорт тип аталған ерҙән башланғыс ала.

Шәхестәре

• Аҡөбәков Мәһәҙей Аллағол улы (рус. Акубаков Магадий Аллагулович; 1913-) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының 313-сө кавалерия полкының танкыға ҡаршы мылтыҡ расчёты командиры. Сержант.
• Ирбулатов Нуретдин Сәғәҙәтдин улы (1919 йыл — 30 ноябрь 1987 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышы ветераны, 2-се, 3-сө дәрәжә Дан, Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары кавалеры.
• Ғарифуллина Айһылыу Рәжәп ҡыҙы (1 ғинуар 1968 йыл) — башҡорт шағиры. 2000 йылдан Рәсәй һәм Башҡортостан Республикаһының Яҙыусылар союздары ағзаһы.
• Сәйәхова Сәйҙә Ғәбдинур ҡыҙы (9 июль 1967 йыл) — Башҡортостан Республикаһының мәғариф алдынғыһы, БР Хөкүмәтенең Гранты эйәһе

Бөйөк Ватан һуғышы яугирҙары исемлеге

№ тәртип буйынса	Мәһәҙей ауылынан. Фамилияһы, исеме, атаһының исеме	Тыуған йылы	һуғышҡа киткән йылы	Вафат булған йылы
1	Ғәлләмов Заһретдин Ғәлләм улы	1918	1941	1945
2	Ғарифуллин Баязит Тайып улы	1923	1941	1943
3	Ғөбәйҙуллин Әхтәм Фәттәх улы	1908	1941	1942
4	Ғөбәйҙуллин Ғизмитдин Әғзәм улы	1924	1942	1944
5	Ғөбәйҙуллин Харис Әфтәх улы	1913	1941	1944
6	Ғүмәров Ишбулды Рамазан улы	1927	1944	1998
7	Дәүләтшин Нуриәхмәт Дәүләтша улы	1897	1942	1943
8	Дәүләтшин Ырыҫйән Нуриәхмәт улы	1927	1944	2004
9	Дәүләтшин Ғәлимйән Нуриәхмәт улы	1924	1942	1943
10	Дауытов Хәйбрахман Дауыт улы	1911	1941	1943
11	Дәминев Хатап Ғәбит улы	1921	1941	1942
12	Ирбулатов Нуретдин Сәғәҙәтдин улы	1919	1941	1987
13	Ишемов БИКЙӘН Мөхәмәҙейә улы	1908	1941	1944
14	Ишемов Мостафа Мөхәмәҙейә улы	1921	1941	1941
15	Каҙбулатов Ғәләмбай Билал улы	1921	1941	1943
16	Минһажев Йәмилхан Хөсәйен улы	1915	1941	1941
17	Мөхәмәтғалин Усман Мөхәмәтғәле улы	1907	1941	1944
18	Мөхәмәтйәнов Хәйбрахман Минһаж улы	1914	1941	1991
19	Мөхәмәтйәнов Исхак Минһаж улы	1911	1941
20	Нәҙершин Шөғәйеп Ноғман улы	1911	1941
21	Нәҙершин Әбделҡәйүм Ноғман улы	1918	1941	1941
22	Нәҙершин Вәхит Ноғман улы	1919	1941	1941
23	Суфиянов Ғәҙиәт Касим улы	1910	1941	1942
24	Сәйәхов Ғайса Сәйәх улы	1905	1941	1943
25	Хәсәнов Хәлит Хәсән улы	1898	1942	1943
26	Хәсәнов Мансур Хәсән улы	1905	1941	1989
27	Шаһивәлиев Сәйәхетдин Шаһивәли улы	1921	1941	1948
28	Шәғәлин Дәүләтгәрәй Шәғәле улы	1900	1941	1942
29	Шәғәлин Солтангәрәй Шәғәле улы	1905	1941	1943
30	Шәғәлин Әхмәтгәрәй Дәүләтгәрәй улы	1925	1943	1944
31	Шаһимырҙанов Абдулла Шаһимырҙан улы	1918	1941	1942
32	Шаһимырҙанов Фитрат Шаһидан улы	1915	1941	1986
33	Яҡшыбаев Сәлимйән Якшыбай улы	1919	1941	1941
34	Яҡшыбаев Хәкимйән Яҡшыбай улы	1921	1941	1944
35	Тулыбаев Юлмөхәмәт Султанғәле улы	1917	1941	1942
36	Тулыбаев Юлмөхәмәт Султанғәле улы	1927	1944	1992

Һүрәттәрҙә

• 
  Ай_һәм_йондоҙҙар
• 
  Ауыл мәсете
• 
  Ҡаһармандар исемлеге
• 
  Ауыл мәҙәниәт йорто
• 
  Мәктәп
• 
  Балалар майҙансығы
• 
  Фельдшер-акушер пункты

Видеофильмдарҙа

• Бөрйән районы Мәһәҙей ауылы

Һылтанмалар

• Магадеево
• Мәһәҙей 2022 йыл 18 март архивланған.
• Элгеләү тауы
• Мәһәҙей // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Оло Бешәке
• Вконтакте сайтында Мәһәҙей Мәктәбе

Сығанаҡтар

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: Китап, 2009. — 744 с. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)