Шиғыйҙарҙың биш шәһите

Биш шәһит (ғәр. الشهداء الخمسة‎) — Шиғый исламының төрлө осорҙа йәшәгән һәм шул осорҙар сөнниҙәре режимы менән язалап үлтерелгән биш ғөләмәһе. Шиғыйҙар уларҙы биш шәһит итеп хәтергә ала. Бөйөк аятулла Мөхәммәт Хөсәйен Нәжәфи урду телендә биш шәһиттең биографияһы тупланған Shuhada-e Khamsa kay Halaat-e Zindagi («Биш шәһиттең тормош рәүеше») тигән китап яҙған.

Шәһит әл-Әүүәл, беренсе шәһит

Мөхәммәт Жамалутдин әл-Мәкки әл-Ғәмили әл-Жиззини (1334—1385) Шиғыйҙарға Шәһит Әүүәл («Беренсе шәһит» ғәрәп телендә: الشهيد الأول әш-Шәһит әл-Әүүәл) исеме менән билдәле. Үҙ дине өсөн һәләк булған беренсе мосолман да, беренсе шиғый ҙа булмаһа ла, «Шәһит Әүүәл» булараҡ билдәле булып киткән, сөнки ул, моғайын, ғазаплап үлтерелгән шул кимәлдәге беренсе шиғый ғалимы булғандыр.

Ул беҙҙең эраның 734 йылында (яҡынса 1334) Жәбәл-Ғәмәлдә тыуған. Ул 16 йәшендә Ираҡтың әл-Һиллә ҡалаһына уҡырға китә һәм 21 йәшендә ҡайта. Ул үҙен дин ғалимы итеп күрһәтер өсөн таҡиә ҡулланған һәм сөнниҙәрҙе хөкөм итер өсөн сөнниҙәр законын ҡулланған, шул уҡ ваҡытта шиғыйҙарға йәшерен генә шиғыйса хөкөм иткән.

Солтан Бәрҡүҡ идара иткән ваҡытта уны рәфидилектә, Ғәйшә бинт Әбү Бәкергә, Әбү Бәкергә һәм Ғүмәргә яла яғыуҙа, шулай уҡ шиғый-ун икеселәр инанысын вәғәзләүҙә ғәйепләйҙәр. Мәлики ҡаҙый уға үлем язаһы биреүгә фәтүә сығарҙы. Һуңынан ул бер йылға төрмәгә ябалар һәм башын киҫеп язалайҙар. Кәүҙәһе Дамаскиҙағы арҡысаҡҡа ҡаҙаҡлана һәм таш менән бәргесләнә.

Икенсе шәһит

Зәйнетдин әл-Жүбәи әл-Ғәмили (1506—1558) — шиғыйҙарҙың иң бөйөк ғалимдарының береһе була. Ул күп кенә билдәле сөнниҙәрҙән һәм шиғыйҙарҙан белем ала. Бының өсөн Бағалбәктә уны сөнниҙәр хөрмәт итә. Ул Нурия ислам мәктәбендә мосолмандарҙы уҡытырға вәкәләтле була, 33 йәшендә Ираҡҡа сәфәрҙәренән һуң мөжтәһид була.

Ул күп сәйәхәт итә, Мысырҙа, Сүриәлә, Хижәздә, Тиһәмәлә, Бәйтел-Мөҡәддәстә, Ираҡта һәм Константинополдә (Истанбул) була. Һәр ваҡыт белемгә ынтылып, ул ун ике сөнни ғөләмәнән фикһты өйрәнә. Бынан тыш ул Усул, философия, ғирфан, медицина һәм астрономияны яҡшы белә. Ул үҙенең тәҡүә йәшәү рәүеше менән билдәле диндар кеше була. Шәкерттәре уның биографияһында, төндә үҙе ҡырҡҡан ағасты һатып ғаиләһен аҫрауын, ә көндөҙ уҡытыуын яҙа. Бағалбәктә ул биш мәктәптә фиҡһ буйынса дәрестәр үткәрә. Бөгөн дә уҡыу программаһының бер өлөшө булып тора.

Беҙҙең эраның 965 йылында (1558) Рәжәбтә солтанға юлға сыҡҡанда башын киҫеп үлтерелә. Уның башын киҫкән кеше солтан бойороғо буйынса үлтерелә. Ҡайһы бер төркмәндәр, уның бөйөклөгөн аңлап, был урында ғибәҙәтхана төҙөй.

Өсөнсө шәһит

Ҡаҙый Нурулла Шустари (беҙҙең эраның 1542 йылы 1610/11), өсөнсө шәһит. Ул Бөйөк Моголдар империяһы заманында йәшәгән.Йыһангир власҡа килгәс, уның ҡаҙый булараҡ бәхәстәрҙе көйләүҙән ризаһыҙ дошмандары яғынан да, шулай уҡ Йыһангирҙең ортодоксаль позицияһы арҡаһында ла ҡурҡыныс аҫтында ҡала. Һөҙөмтәлә уның «Әхҡәҡ-үл-хаҡ» китабы уға ҡаршы дәлил итеп күрһәтелә, кафыр тип иғлан ителә һәм дини инаныуҙары арҡаһында үлемгә хөкөм ителә. Ул 1019 йылда / 1610 йылдың сентябрендә, етмеш йәшендә, туҡмап үлтерелә Уның ҡәбере Аграла урынлашҡан

Дүртенсе шәһит

Мирза Мөхәммәт Камил Дехлеви дүртенсе шәһит һәм (بزھۃ اثنا عاريۃ) «Нүжәт-и-Иҫнәғәшәри» китабы авторы була. Был китап шаһ Абдул Ғәзиз Дәхләүиҙең «Тәүхфә иҫнәғәшәри» китабына тулы яуап була. Тап ошо китап арҡаһында ул һиндостанштатының хакимы Жәжәр (جاجار) тарафынан ағыулап үлтерелә.

Бишенсе шәһит

Бөйөк аятулла Сәйет Мөхәммәт Бакир әс-Садр (1 март 1935 — 9 апрель 1980) — Ираҡ шиғый-ун икеселәр тарафдары, философ һәм Ислам Дәғүәт Партияһынаидеологик нигеҙ һалыусы. Ираҡта әл-Ҡазимияла тыуған. Уның атаһы 1937 йылда, ғаиләһен бер тин аҡсаһыҙ ҡалдырып, вафат була. 1945 йылда ғаилә изге Нәжәф ҡалаһына күсенә, унда әс-Садриға ғүмеренең ҡалған өлөшөн үткәрергә тура килә. Мөхәммәт Бакир әс-Садри дини семинарияларҙа белем ала, 25 йәшендә уҡыта башлай.

Уҡытҡан ваҡытта ул Ираҡ шиғый ойошмаһының күренекле ағзаһы һәм үҙенең бихисап әҫәрҙәре менән билдәле була. Уның тәүге хеҙмәттәре марксизмға ентекле тәнҡит була, унда идара итеүҙең альтернатив ислам формаһының тәүге идеялары урын ала. «Иҡтисадун» — уның ислам иҡтисады буйынса иң мөһим эштәренең береһе . Был хеҙмәт социализмды ла, капитализмды ла тәнҡитләй. Һуңынан Кувейт хөкүмәте уға ислам принциптарына ярашлы илдең нефть байлығына нисек идара итергә мөмкин икәнлеген баһаларға ҡуша. Был ислам банкингы өҫтөндә етди эшкә килтерә, ул әле һаман заманса ислам банкыларының нигеҙен тәшкил итә.

Уҡытыу ваҡытында ул ираҡ шиғи общинаһының күренекле ағзаһы була һәм үҙенең күп һанлы хеҙмәттәре менән билдәле була. Уның тәүге эштәре марксизмды критекле тәнҡитләй, унда идара итеүҙең альтернатив ислам формаһының тәүге идеялары тасуирлана. Бәлки, уның иң мөһим эше Иктисадуна, ислам иҡтисады буйынса иң мөһим эштәрҙең береһе. Был эш социализмды ла, капитализмды ла тәнҡитләй. Һуңынан Кувейт хөкүмәте уға был илдең нефть байлыҡтарын ислам принциптарына ярашлы нисек идара итергә мөмкинлеген баһаларға ҡуша. Был етди эшкә килтерә ислам банкингына, ул әле лә хәҙерге ислам банкыларының нигеҙен тәшкил итә.

Ул шулай уҡ Сәйет Мөхәммәт Бәкер әл-Хәким менән Ираҡта ислам хәрәкәтен ойоштороу өҫтөндә эшләй. Был Бәғәҫ партияһының иғтибарын йәлеп итә, һөҙөмтәлә аятулла күп тапҡырҙар төрмәләргә ултыртыла. Тотҡонлоҡта ул йыш ҡына язалауҙарға дусар ителә, әммә азат ителгәндән һуң ул эшен дауам итә.

1977 йылда Нәжәф ихтилалдарынан һуң ғүмерлеккә төрмәгә хөкөм ителә, әммә ике йылдан һуң үҙенең ҙур популярлығы арҡаһында азат ителә. Әммә азат ителгәндән һуң ул өйҙәге арестҡа эләгә. 1980 йылда, Садр ислам революцияһын яҡлап мәҡәлә яҙғандан һуң, ул ҡабаттан төрмәгә ябыла, язалауҙарға дусар ителә һәм Сәддам Хөсәйен режимы тарафынан язалана. Уның һеңлеһе, Әминә Садри бинт әл-Һуда, шулай уҡ төрмәгә ябыла, язалана һәм үлтерелә. Садри башына тимер ҡаҙаҡ ҡағыу һөҙөмтәһендә үлтерелә, тип раҫлана, һуңынан яндыралар.

Сәддам Хөсәйенде язалау ваҡытында ҡайһы бер шиғый һаҡсыларының «Мөхәммәт Бакир Садри йәшәһен!» тип ҡысҡырыуы ишетелә."

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Бәғәҫ
• Мөхәммәт Бакир Әл-Хәким