Айыуһаҙы (Әбйәлил районы)
Ауыл | |
Аюсазово башҡ. Айыуһаҙы | |
Ил | |
---|---|
Федерация субъекты | |
Муниципаль район | |
Ауыл биләмәһе | |
Координаталар | |
Халҡы | |
Сәғәт бүлкәте | |
Почта индексы |
453612 |
Һанлы танытмалар | |
Автомобиль коды |
02, 102 |
ОКАТО коды | |
ОКТМО коды | |
Айыуһаҙы — Башҡортостандың Әбйәлил районындағы ауыл, Ташбулат ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 205 кеше[2]. Почта индексы — 453612, ОКАТО коды — 80201834007.
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Район үҙәгенә тиклем (Асҡар): 34 км
- Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Ташбулат): 4 км
- Яҡындағы тимер юл станцияһы (Ташбулат): 11 км
Айыуһаҙы ауылы Ҡарабалыҡ йылғаһы буйында урынлашҡан, ул шул уҡ исемле күлгә ҡоя. Айыуһаҙы ауылы район үҙәге Асҡар ауылынан төньяҡ-көнсығышҡа табан 34 километр һәм Ташбулат тимер юл станцияһынан көньяҡ-көнбайышҡа табан 11 километр алыҫлыҡта урынлашҡан[3].
Топонимикаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Айыуһаҙы һүҙе «Айыу һаҙлығы» тигәнде аңлата.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Айыуһаҙы атамаһы һуңыраҡ барлыҡҡа килгән. XVIII быуатта ауыл Аҡымбәт тип атала (хәҙер — Ташбулат ауылы). Аҡымбәт улдары: Ҡотлоғужа өлкән улы 1757—1822 йылдарҙа йәшәгән, йөҙ башы булып хеҙмәт иткән. Ҡустылары Ҡотломбәт, Татлымбәт, Яҡшымбәт. Кинйә улы Кинйәбулат — указлы мулла.
1795 йылда үткәрелгән V ревизия мәғлүмәттәре буйынса, 25 йортта 87 ир-ат һәм 70 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән. 64 йылдан һуң X йәниҫәп мәғлүмәттәрендә 99 хужалыҡта 560 кеше күрһәтелгән.
1812 йылғы Ватан һуғышында алышҡан зауряд-сотник Сәлих Аҡымбәтов ике көмөш миҙал менән бүләкләнгән. XIX быуатта, 1866 йылда, Верхнеурал өйәҙе Тамьян улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә старшина Ташбулат Сәйетбатталов (1761—1831) хөрмәтенә ауылды Ташбулат тип атаған[4].
1891 йылда ауылдың 46 ихатаһында 242 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған. 1900 йылда 2-се Аҡымбәт тип иҫәпкә алынған.
Граждандар һуғышы һынауҙарын үткән ауылда 1920 йылға халыҡ һаны 135 кешегә кәмей[5]
Халыҡ һаны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Халыҡ иҫәбе | ||
---|---|---|
2002[6] | 2009[6] | 2010[1] |
183 | ↗192 | ↗205 |
- Милли составы
2002 йылғы иҫәп алыуға ярашлы, халыҡтың күпселеге — башҡорттар (98 %)[7].
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) | 230 | ||||
1920 йыл 26 август | 425 | ||||
1926 йыл 17 декабрь | |||||
1939 йыл 17 ғинуар | 296 | ||||
1959 йыл 15 ғинуар | 272 | ||||
1970 йыл 15 ғинуар | |||||
1979 йыл 17 ғинуар | |||||
1989 йыл 12 ғинуар | 178 | ||||
2002 йыл 9 октябрь | 183 | ||||
2010 йыл 14 октябрь | 205 | 109 | 96 | 53,2 | 46,8 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Әлеге ваҡытта ауылда Ташбулат урта мәктәбенең филиалы — Айыуһаҙы башланғыс мәктәбе, фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб бар[8].
Урамдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Айыуһаҙы (Әбйәлил районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4. 40 б. Айыуһаҙы
- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан . Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ Айыуһаҙы (Әбйәлил районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4. 40 б.
- ↑ Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 40. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ 6,0 6,1 Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
- ↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — приложение в формате Excel 2016 йыл 4 март архивланған..
- ↑ Айыуһаҙы (Әбйәлил районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Улицы
Портал «Башҡортостан ауылдары» | |
Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала | |
Проект «Башҡортостан ауылдары» |
Был Башҡортостан географияһы буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |