Дубний

Дубний
	Дубний
Кем хөрмәтенә аталған	Дубна
Асыусы йәки уйлап табыусы	Ядро тикшеренеүҙәре берләштерелгән институты һәм Национальная лаборатория имени Лоуренса в Беркли[d]
Асыу датаһы	18 февраль 1970
Элемент символы	Db
Атом һаны	105
Электронная конфигурация	[Rn] 5f¹⁴ 6d³ 7s²
	Дубний Викимилектә

105	Дубний
Db (268)
5f¹⁴6d³7s²

Дубний (лат. Dubnium, Db) — Менделеевтың периодик таблицаһының 7-се осор, 5-се төркөм элементы. Тәртип номеры - 105.

СССР-ҙа һәм Рәсәйҙә 1997 йылға тиклем — 105-й Менделеевтың элементтар таблицаһында 105-се элемент нильсборий(Ns) исеме менән билдәле булған.

Символы

Дубний элементының символы - Db (Дубний тип уҡыла).

Тарихы

105-се элемент беренсе тапҡыр Дубна ҡалаһында 1970 йылда Г.Н.Флёров төркөмө тарафынан ²⁴³</nowiki>Am ядроларын ²²</nowiki>Ne^[2] иондары менән бомбаға тотоу юлы менән алынған.

Берклиҙа (АҠШ) ²⁴⁹</nowiki>Cf+¹⁵Н→²⁶⁰Db+4n^[3] реакциялары шулай уҡ үҙ аллы үткәрелеп, асыш яһалған булған. ИЮПАК-тың эшсе төркөмө 1993 йылда, 105 -се элементты асыу хөрмәте Дубна менән Беркли төркөмдәре араһында бүленергә тейеш, тигән һығымтаға килгән^[4].

Исеменең килеп сығышы

Совет тикшеренеүселәре яңы элементты Нильс Бор хөрмәтенә нильсборий (Ns) тип атарға тәҡдим иткән ^[5], американдар — урандың үҙлегенән бүленеүен (рус. спонтанное деление) асҡан авторҙарҙың береһе Отто Һан хөрмәтенә һаний (Ha)^[3]., ИЮПАК комиссияһы 1994 йылда Жолио-Кюри хөрмәтенә жолиотий (Jl) тигән исем тәҡдим иткән булған ^[6]; быға тиклем элемент рәсми рәүештә грекса һандар исеменән — уннилпентиум (Unp) тип аталған, йәғни ябай 105 һаны. Төрлө йылдарҙа баҫтырып сығарылған таблицаларҙа элементтың Ns, На, Jl символдарын күрергә була. ИЮПАК-тың 1997 йылдағы йомғаҡлаусы ҡарарына ярашлы, Дубна ҡалаһындағы Рәсәй буйынсаБерләштерелгән ядро тикшеренеүҙәре институты хөрмәтенә был элемент дубний исемен алған^[7].

Билдәле изотоптары

Изотоп	Масса	Ярым тарҡалыу осоро^[8]	Тарҡалыу тибы
²⁵⁵Db	255	$1{,}6\,_{-0,4}^{+0,6}$ с	α-тарҡалыу в ²⁵¹Lr (80 %); үҙлегенән бүленеү
²⁵⁶Db	256	$1{,}6\,_{-0,3}^{+0,5}$ с	α-тарҡалыу в ²⁵²Lr (64 %); β-тарҡалыу в ²⁵⁶Rf (36 %); үҙлегенән бүленеү (0,02 %)
²⁵⁷Db	257	$1{,}50\,_{-0,15}^{+0,19}$ с	α-тарҡалыу в ²⁵³Lr
²⁵⁸Db	258	4,0 ± 1,0 с	α-тарҡалыу в ²⁵⁴Lr (67 %); β-тарҡалыу в ²⁵⁸Rf
²⁵⁹Db	259	0,51 ± 0,16 с	α-тарҡалыу в ²⁵⁵Lr
²⁶⁰Db	260	1,52 ± 0,13 с	α-тарҡалыу в ²⁵⁶Lr
²⁶¹Db	261	1,8 ± 0,4 с	α-тарҡалыу в ²⁵⁷Lr
²⁶²Db	262	35 ± 5 с	α-тарҡалыу в ²⁵⁸Lr (67 %); үҙлегенән бүленеү
²⁶³Db	263	$27\,_{-07}^{+10}$ с	үҙлегенән бүленеү (55 %); α-тарҡалыу в ²⁵⁹Lr (41 %); β-тарҡалыу в ²⁶³Rf (3 %)
²⁶⁷Db	267	$73\,_{-033}^{+350}$ мин.	үҙлегенән бүленеү
²⁶⁸Db	268	$32\,_{-07}^{+11}$ ч.	үҙлегенән бүленеү

Иҫкәрмәләр

↑ Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
↑ G. N. Flerov et al. On the synthesis of element 105 // Nuclear Physics A. — 1970. — Т. 160. — № 1. — С. 181-192.
↑ ^3,0 ^3,1 Albert Ghiorso et al. New Element Hahnium, Atomic Number 105 // Physical Review Letters. — 1970. — Т. 24. — № 26. — С. 1498 - 1503.
↑ R. C. Barber et al. Discovery of the transfermium elements // Pure and Applied Chemistry. — 1993. — Т. 65. — № 8. — С. 1757-1814.
↑ См., например, G. N. Flerov and G. M. Ter-Akopian Synthesis and study of atomic nuclei with Z > 100 // Progress in Particle and Nuclear Physics. — 1987. — Т. 19. — С. 197-239.
↑ Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1994) // Pure and Applied Chemistry. — 1994. — Т. 66. — № 12. — С. 2419-2421.
↑ Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1997) // Pure and Applied Chemistry. — 1997. — Т. 69. — № 12. — С. 2471-2473.
↑ Nudat 2.3

[_e12470c4dd14fcfb-1] Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14

[fl1970-2] G. N. Flerov et al. On the synthesis of element 105 // Nuclear Physics A. — 1970. — Т. 160. — № 1. — С. 181-192.

[gh1970-3] 3,0 ^3,1 Albert Ghiorso et al. New Element Hahnium, Atomic Number 105 // Physical Review Letters. — 1970. — Т. 24. — № 26. — С. 1498 - 1503.

[iupac1993-4] R. C. Barber et al. Discovery of the transfermium elements // Pure and Applied Chemistry. — 1993. — Т. 65. — № 8. — С. 1757-1814.

[fl1987-5] См., например, G. N. Flerov and G. M. Ter-Akopian Synthesis and study of atomic nuclei with Z > 100 // Progress in Particle and Nuclear Physics. — 1987. — Т. 19. — С. 197-239.

[iupac1994-6] Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1994) // Pure and Applied Chemistry. — 1994. — Т. 66. — № 12. — С. 2419-2421.

[iupac1997-7] Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1997) // Pure and Applied Chemistry. — 1997. — Т. 69. — № 12. — С. 2471-2473.

[nudat-8] Nudat 2.3

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар	Большая каталонская · Britannica (онлайн)
Норматив контроль	GND: 4293095-9 · NKC: ph928215