Нептуний

Нептуний
Кем хөрмәтенә аталған	Нептун
Асыусы йәки уйлап табыусы	Макмиллан, Эдвин Маттисон[d] һәм Филипп Хауге Абельсон[d]
Асыу датаһы	1940
Элемент символы	Np
Химик формула	Np
Каноническая формула SMILES	[Np]
Атом һаны	93
Электр кирелеге	1,36
Ионный радиус	1,01 ангстрем, 0,87 ангстрем, 0,75 ангстрем һәм 0,72 ангстрем
Нептуний Викимилектә

Нептуний (лат. Neptunium, Np) — Менделеевтың периодик таблицаһының 7-се осор элементы. Тәртип номеры — 93. Атом номеры 93.Актиноидтар ғаиләһенә ҡарай . Был беренсе трансуран элемент, Ерҙә уның эҙҙәре генә осрай, уны урандан ядро реакцияларыярҙамында яһалма рәүештә алғандар.

Символы

Нептуний элементының символы — Np (Нептуний тип уҡыла).

Тарихы

Атом ядроһы тарҡалыу теорияһы ҡабул ителгәнгә тиклем 93-сө элементты табыу тураһында өс тапҡыр иғлан ителә һәм улар хата булып сыға: аусоний (Ausonium) — Италияла (Энрико Ферми), богемий (Bohemium) — Чехословакияла (1934) һәм секваний (Sequanium) — Румынияла (1939).

Беренсе тапҡыр нептунийҙы Э. М. Макмиллан һәм Ф. Х. Абельсон 1940 йылда ала.

Синтезы реакцияһы: ²³⁸U(n,γ)²³⁹U(β⁻)²³⁹Np.

Атамаһы [[Плутон (планета)|]Плутон планетаһына] бағышланған.

Сығарып алыу

Нептунийҙы нептуний фторидын (IV) 1600 К температурала барий парҙары менән тергеҙеп алалар:

${\mathsf {NpF_{4}+2Ba\ {\xrightarrow {\ }}\ Np+2BaF_{2}}}$

Үҙенсәлектәре

Ябай нептуний — еңел сүкелеүсән, сағыштырмаса йомшаҡ, көмөшһыу ялтырауыҡлы металл. Был иң ауыр металдарҙың береһе: ул тығыҙлығы буйынса осмий, иридий, аҡ алтын һәм ренийҙан ғына ҡалыша.

Ҡоро һауала яй окислана, йоҡа оксид яры менән ҡаплана. Һауа температураһы юғары булһа, ул бик тиҙ NpO₂ тиклем окислана.

Берләшмәләрҙә окисланыу дәрәжәһе +2-нән +7-гә тиклем. Иретмәләрҙә Np³⁺, Np⁴⁺, NpO₂⁺, NpO₂²⁺ NpO һәм₅³⁻ иондары барлыҡҡа килтерә.

Нептуний иондары гидролизға һәм комплекстар барлыҡҡа килтереүгә һәләтле.

Изотоп

Нептуний изотоптарының ҡайһы бер радиоактив үҙенсәлектәре :

Масса һаны	Ярым тарҡалыу осоро	Тарҡалған типтары
231	50 мин	α
232	13 мин	электрон баҫып алыу
233	35 мин	α (1 %), электрон баҫып алыу (99 %)
234	4,4 көн	α (1 %), электрон баҫып алыу (99 %)
235	410 көн	β+ (1 %), электрон баҫып алыу (99 %)
236	5000 йыл	α
237	2,20·106 йыл	α
238	Көн - 2,1	β−
239	Көн 2,33	β−
240	7,3 мин	β−
241	16 мин	β−

Ҡулланылышы

Плутоний алыу өсөн ҡулланыла.

Физиологик сифаттары

Радиоактив тарҡалғанда нептун юғары энергетик α-киҫәксәләр һәм урта энергиялы β-киҫәксәләр сығара. Нептундың физиологик йоғонтоһо валентлығы һәм организмға эләгеү юлдарына бәйле. Уның 60-80 % -ы һөйәктәрҙә ҡала, ә организмдан радиобиологик сығарылыу осоро 200 йыл тәшкил итә. Был һөйәк туҡымаһының етди радиацион зарарланыуына килтерә. Нептундың радиация ағыуы плутонийҙан аҙыраҡ, сөнки удел активлығы кәмерәк.

Нептуний изотоптарының организмда рөхсәт ителгән миҡдар сиге: <sup id="mwmQ">237</sup>Np — 0,06 мккюри (100 мкг), ²³⁸Np, ²³⁹Np — мккюри 25 (10⁻⁴ мкг).²³⁷Np өсөн эш бүлмәһендәге һауала ПДК-һы 2,6 ·10⁻³ Бк/м³.

Әҙәбиәт

• Плутоний // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 11 т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Һылтанмалар

• Плутоний//Большая российская энциклопедия(недоступная ссылка)
• Нептуний на Webelements
• Нептуний в Популярной библиотеке химических элементов 2011 йыл 23 август архивланған.