Магний

Һылтанмаларҙы төҙәт
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Магний
Рәсем
Ауырлығы 24,305 ± 0,002 Массаның атом берәмеге[1]
Хөрмәтенә аталған оксид магния[d]
Асыусы йәки уйлап табыусы Джозеф Блэк[d]
Асыу датаһы 1755
Табылыу урыны Бөйөк Британия
Элемент символы Mg[2][3]
Химик формула Mg[4][3]
Каноническая формула SMILES [Mg][4]
Атом һаны 12
Электронная конфигурация 1s² 2s² 2p⁶ 3s² һәм [Ne] 3s²
Электр кирелеге 1[3]
Ионный радиус 0,57 ангстрем[5], 0,72 ангстрем[5] һәм 0,89 ангстрем[5]
Әселәнеү дәрәжәһе 1 һәм 2
Удельная электрическая проводимость 21 500 000 А / (В·м)[6]
Стандартная молярная энтропия 32,7 ± 0,05 Дж / (моль·К)[7]
Иреү температураһы 649 °C[8]
Ҡайнау нөктәһе 1100 °C[8]
Имеется у таксона Фенхель үләне[9], какао[d][10], Montanoa tomentosa[d][11], Montanoa frutescens[d][11], Montanoa leucantha[d][11], M. grandiflora[d][11], Artemia salina[d][12][13], Isaria cicadae[d][14], Розелла[d][15], Шифалы ромашка[16], Phytelephas aequatorialis[d][17] һәм Chamomilla recutita[d][16]
Commons-logo.svg Магний Викимилектә

Магний — ер ҡабығында таралышы буйынса алтынсы урында тороусы (кислород, кремний, алюмин, тимер һәм кальцийҙан ҡала) элемент.

Тарихи белешмә[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

XIX быуат башында инглиз ғалимы Һемфри Дэви (1778—1829) магний табыу өсөн бик күп тырышлыҡ һала, ләкин уның күп ынтылыштары емешһеҙ була. Шулай ҙа ул уңышҡа өлгәшә — Дэви еүеш магнезияны (MgSO 4) терегөмөш оксиды менән бутай, ҡатнашманы платина пластинкаға һала һәм уның аша ток үткәрә; амальгаманы йылытып терегөмөштән арындыра һәм яңы металл таба.

Дэви металлды magnium тип атай.

Металлик магнийҙы еңелерәк табыу ысулын 1828 йылда А. Бюсси аса. Ул һыуһыҙ MgCl 2 менән калий ҡатнашмаһын быяла көпшәлә йылытып, магнийҙы таба. Был реакцияла калий ҡушылманан магнийҙы ҡыҫырыҡлап сығара һәм калий хлориды менән магний барлыҡҡа килә. Был алым 19-сы быуат аҙағына тиклем ҡулланыла, шунан һуң электролитик ысул табыла.

Физик һәм химик үҙенсәлектәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Магний — көмөшһыу-аҡ ялтырауыҡ металл. Ул сағыштырмаса йомшаҡ һәм пластик, яҡшы электр һәм йылылыҡ үткәргесе. Һауала оксидтан тороусы яры менән ҡаплана. Магнийҙың тығыҙлығы 1,739 г/см3 (200 С та); иреү һәм ҡайнау температуралары 6510 С һәм 11070 С; электр үткәреүсәнлеге 22 (Hg=1). Магний 600—6500 С та ялҡынлана һәм MgO, өлөшләтә Mg 3 N 2 барлыҡҡа килә. Магний электр тогын насар үткәрә.

Тәбиғәттә таралышы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Литосферала магний 2,1 % -ты алып тора. Тәбиғәттә магний ҡушылмаларҙа ғына осрай, ул карбонаттар, силикаттар һ.б. төҙөлөшөнә инә. Ерҙәге тереклектә магний 1011 тоннаға тиклем.

Иң күп магний экспортлаусы илдәр (2014, млн $, донъя магний экспортының %-ы): Ҡытай — 1040 (57 %), Израиль — 115 (6.3 %), Германия — 109 (6 %), АҠШ — 103 (5.6 %), Австрия — 72.4 (4 %), Нидерланд — 37.5 (2 %), Чехия — 28.9 (1.6 %), Канада — 26.7 (1.5 %), Венгрия — 18.6 (1 %).

Иң күп магний импортлаусы илдәр (2014, млн $, донъя магний импортының %-ы): АҠШ — 198 (11 %), Канада — 195 (11 %), Германия — 178 (9.7 %), Япония — 112 (6.1 %), Мексика — 72.3 (3.9 %), Көньяҡ Корея — 66.4 (3.6 %), Франция — 59.6 (3.3 %), Нидерланд — 55.4 (3 %), Бразилия — 52.9 (2.9 %), Һиндостан — 49.8 (2.7 %), Италия — 46.9 (2.6 %), Австрия — 45.3 (2.5 %), Норвегия — 41.2 (2.2 %), Румыния — 40.2 (2.2 %), ППольша — 34 (1.9 %), Төркиә — 31.8 (1.7 %), Чехия — 29.7 (1.6 %), Испания — 29.2 (1.6 %), Швейцария — 29.2 (1.6 %).[18]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. ↑ Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report) (ингл.) — IUPAC, 1960. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1515/PAC-2019-0603
  2. ↑ Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 https://www.worldofmolecules.com/elements/magnesium.htm
  4. ↑ 4,0 4,1 MAGNESIUM (ингл.)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 (unspecified title) — ISBN 0-8493-0485-7
  6. ↑ https://www.thebalance.com/electrical-conductivity-in-metals-2340117
  7. ↑ https://chem.libretexts.org/Bookshelves/General_Chemistry/Book%3A_ChemPRIME_(Moore_et_al.)/16%3A_Entropy_and_Spontaneous_Reactions/16.06%3A_Standard_Molar_Entropies
  8. ↑ 8,0 8,1 MAGNESIUM (POWDER)
  9. ↑ Zhu M., Wong P. Y., Li R. C., Zhu M. Effect of oral administration of fennel (Foeniculum vulgare) on ciprofloxacin absorption and disposition in the rat (ингл.) // J. Pharm. Pharmacol. — Wiley-Blackwell, 1999. — Vol. 51, Iss. 12. — P. 1391—1396. — ISSN 0022-3573; 0373-1022; 2042-7158 — doi:10.1211/0022357991777218 — PMID:10678493
  10. ↑ Bonvehí J. S., Jordà R. E. Constituents of Cocoa Husks (ингл.) // Z. Naturforsch. C Bio. Sci. / J. Seibel — De Gruyter, 2018. — Vol. 53, Iss. 9-10. — P. 785—792. — ISSN 0939-5075; 1865-7125 — doi:10.1515/ZNC-1998-9-1002
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Ponce-Monter H., Girón H., Lozoya X., Bejar E., Estrada A. V., Gallegos A. J. The zoapatle III--biological and uterotonic properties of aqueous plant extract. (ингл.) // Contraception — Elsevier BV, 1983. — Vol. 27, Iss. 3. — P. 239—253. — ISSN 0010-7824; 1879-0518 — doi:10.1016/0010-7824(83)90003-3 — PMID:6851558
  12. ↑ Gallagher M., Brown W. D. Composition of San Francisco bay brine shrimp (Artemia salina) (ингл.) // J. Agric. Food Chem. — USA: ACS, 1975. — Vol. 23, Iss. 4. — P. 630—632. — ISSN 0021-8561; 1520-5118 — doi:10.1021/JF60200A008 — PMID:1141506
  13. ↑ RB T., SP M. Isolation and chemical evaluation of protein from shrimp cannery effluent. (ингл.) // J. Agric. Food Chem. — USA: ACS, 1975. — Vol. 23, Iss. 4. — P. 632—635. — ISSN 0021-8561; 1520-5118 — doi:10.1021/JF60200A012 — PMID:1141507
  14. ↑ Chu Z., Chang J., Zhu Y., Sun X. Chemical Constituents of Cordyceps cicadae (ингл.) // Natural Product Communications: an international journal for communications and reviews — 2019. — Vol. 10, Iss. 12. — P. 1934578X1501001. — ISSN 1555-9475; 1934-578X — doi:10.1177/1934578X1501001233
  15. ↑ Assaf M. PHYTOCHEMICAL STUDY FOR THE CONTENTS OF HIBISCUS SABDARIFFA L. SEEDS CULTIVATED IN EGYPT (ингл.) // Bulletin of Pharmaceutical Sciences — 2020. — Vol. 21, Iss. 1. — P. 75—80. — ISSN 1110-0052 — doi:10.21608/BFSA.1998.67837
  16. ↑ 16,0 16,1 Szőke É., Máday E., Szentmihályi K., Then M. Mineral element content f chamomile (ингл.) // Acta Alimentaria: an international journal of food science — Akadémiai Kiadó, 2005. — Vol. 29, Iss. 1. — P. 51—57. — ISSN 0139-3006; 1588-2535 — doi:10.1556/AALIM.29.2000.1.5
  17. ↑ Koziol M. J., Pedersen H. B. Phytelephas aequatorialis (arecaceae) in human and animal nutrition (ингл.) // Econ. Bot. — Springer Science+Business Media, 2010. — Vol. 47, Iss. 4. — P. 401—407. — ISSN 0013-0001; 1874-9364 — doi:10.1007/BF02907355
  18. ↑ http://atlas.media.mit.edu/en/profile/hs92/8104/

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  • Магний// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 15-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Магний&oldid=1223190 ҡабул ителгән