Магний

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Магний
Рәсем
Масса 24,305 ± 0,002 Массаның атом берәмеге[1]
Кем хөрмәтенә аталған оксид магния[d]
Асыусы йәки уйлап табыусы Джозеф Блэк[d]
Асыу датаһы 1755
Табылыу урыны Бөйөк Британия
Элемент символы Mg[2][3]
Химик формула Mg[4][3]
Каноническая формула SMILES [Mg][4]
Атом һаны 12
Электронная конфигурация 1s² 2s² 2p⁶ 3s² һәм [Ne] 3s²
Электр кирелеге 1[3]
Ионный радиус 0,57 ангстрем[5], 0,72 ангстрем[5] һәм 0,89 ангстрем[5]
Әселәнеү дәрәжәһе 1 һәм 2
Удельная электрическая проводимость 21 500 000 А / (В·м)[6]
Стандартная молярная энтропия 32,7 ± 0,05 Дж / (моль·К)[7]
Иреү температураһы 649 °C[8]
Ҡайнау нөктәһе 1100 °C[8]
Таксонда бар F. vulgare[9], T. cacao[d][10], M. tomentosa[d][11], M. frutescens[d][11], M. leucantha[d][11], M. grandiflora[d][11], Artemia salina[d][12][13], I. cicadae[d][14], H. sabdariffa[d][15], M. chamomilla[16], P. aequatorialis[d][17] һәм C. recutita[d][16]
 Магний Викимилектә

Магний — ер ҡабығында таралышы буйынса алтынсы урында тороусы (кислород, кремний, алюмин, тимер һәм кальцийҙан ҡала) элемент.

Тарихи белешмә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

XIX быуат башында инглиз ғалимы Һемфри Дэви (1778—1829) магний табыу өсөн бик күп тырышлыҡ һала, ләкин уның күп ынтылыштары емешһеҙ була. Шулай ҙа ул уңышҡа өлгәшә — Дэви еүеш магнезияны (MgSO 4) терегөмөш оксиды менән бутай, ҡатнашманы платина пластинкаға һала һәм уның аша ток үткәрә; амальгаманы йылытып терегөмөштән арындыра һәм яңы металл таба.

Дэви металлды magnium тип атай.

Металлик магнийҙы еңелерәк табыу ысулын 1828 йылда А. Бюсси аса. Ул һыуһыҙ MgCl 2 менән калий ҡатнашмаһын быяла көпшәлә йылытып, магнийҙы таба. Был реакцияла калий ҡушылманан магнийҙы ҡыҫырыҡлап сығара һәм калий хлориды менән магний барлыҡҡа килә. Был алым 19-сы быуат аҙағына тиклем ҡулланыла, шунан һуң электролитик ысул табыла.

Физик һәм химик үҙенсәлектәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Магний — көмөшһыу-аҡ ялтырауыҡ металл. Ул сағыштырмаса йомшаҡ һәм пластик, яҡшы электр һәм йылылыҡ үткәргесе. Һауала оксидтан тороусы яры менән ҡаплана. Магнийҙың тығыҙлығы 1,739 г/см3 (200 С та); иреү һәм ҡайнау температуралары 6510 С һәм 11070 С; электр үткәреүсәнлеге 22 (Hg=1). Магний 600—6500 С та ялҡынлана һәм MgO, өлөшләтә Mg 3 N 2 барлыҡҡа килә. Магний электр тогын насар үткәрә.

Тәбиғәттә таралышы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Литосферала магний 2,1 % -ты алып тора. Тәбиғәттә магний ҡушылмаларҙа ғына осрай, ул карбонаттар, силикаттар һ.б. төҙөлөшөнә инә. Ерҙәге тереклектә магний 1011 тоннаға тиклем.

Иң күп магний экспортлаусы илдәр (2014, млн $, донъя магний экспортының %-ы): Ҡытай — 1040 (57 %), Израиль — 115 (6.3 %), Германия — 109 (6 %), АҠШ — 103 (5.6 %), Австрия — 72.4 (4 %), Нидерланд — 37.5 (2 %), Чехия — 28.9 (1.6 %), Канада — 26.7 (1.5 %), Венгрия — 18.6 (1 %).

Иң күп магний импортлаусы илдәр (2014, млн $, донъя магний импортының %-ы): АҠШ — 198 (11 %), Канада — 195 (11 %), Германия — 178 (9.7 %), Япония — 112 (6.1 %), Мексика — 72.3 (3.9 %), Көньяҡ Корея — 66.4 (3.6 %), Франция — 59.6 (3.3 %), Нидерланд — 55.4 (3 %), Бразилия — 52.9 (2.9 %), Һиндостан — 49.8 (2.7 %), Италия — 46.9 (2.6 %), Австрия — 45.3 (2.5 %), Норвегия — 41.2 (2.2 %), Румыния — 40.2 (2.2 %), ППольша — 34 (1.9 %), Төркиә — 31.8 (1.7 %), Чехия — 29.7 (1.6 %), Испания — 29.2 (1.6 %), Швейцария — 29.2 (1.6 %).[18]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report) (ингл.)IUPAC, 1960. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925doi:10.1515/PAC-2019-0603
  2. Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied ChemistryIUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
  3. 3,0 3,1 3,2 https://www.worldofmolecules.com/elements/magnesium.htm
  4. 4,0 4,1 MAGNESIUM (ингл.)
  5. 5,0 5,1 5,2 (unspecified title)ISBN 0-8493-0485-7
  6. https://www.thebalance.com/electrical-conductivity-in-metals-2340117
  7. https://chem.libretexts.org/Bookshelves/General_Chemistry/Book%3A_ChemPRIME_(Moore_et_al.)/16%3A_Entropy_and_Spontaneous_Reactions/16.06%3A_Standard_Molar_Entropies
  8. 8,0 8,1 MAGNESIUM (POWDER)
  9. Zhu M., Wong P. Y., Li R. C., Zhu M. Effect of oral administration of fennel (Foeniculum vulgare) on ciprofloxacin absorption and disposition in the rat (ингл.) // J. Pharm. Pharmacol.Wiley-Blackwell, 1999. — Vol. 51, Iss. 12. — P. 1391—1396. — ISSN 0022-3573; 0373-1022; 2042-7158doi:10.1211/0022357991777218PMID:10678493
  10. Bonvehí J. S., Jordà R. E. Constituents of Cocoa Husks (ингл.) // Z. Naturforsch. C Bio. Sci. / J. SeibelDe Gruyter, 2018. — Vol. 53, Iss. 9-10. — P. 785—792. — ISSN 0939-5075; 1865-7125doi:10.1515/ZNC-1998-9-1002
  11. 11,0 11,1 11,2 11,3 Ponce-Monter H., Girón H., Lozoya X., Bejar E., Estrada A. V., Gallegos A. J. The zoapatle III--biological and uterotonic properties of aqueous plant extract. (ингл.) // ContraceptionElsevier BV, 1983. — Vol. 27, Iss. 3. — P. 239—253. — ISSN 0010-7824; 1879-0518doi:10.1016/0010-7824(83)90003-3PMID:6851558
  12. Gallagher M., Brown W. D. Composition of San Francisco bay brine shrimp (Artemia salina), Composition of San Francisco Bay brine shrimp (Artemia salina) (ингл.) // J. Agric. Food Chem.USA: ACS, 1975. — Vol. 23, Iss. 4. — P. 630—632. — ISSN 0021-8561; 1520-5118doi:10.1021/JF60200A008PMID:1141506
  13. Toma R. B., Meyers S. P. Isolation and chemical evaluation of protein from shrimp cannery effluent (ингл.) // J. Agric. Food Chem.USA: ACS, 1975. — Vol. 23, Iss. 4. — P. 632—635. — ISSN 0021-8561; 1520-5118doi:10.1021/JF60200A012PMID:1141507
  14. Chu Z., Chang J., Zhu Y., Sun X. Chemical Constituents of Cordyceps cicadae (ингл.) // Natural Product Communications: an international journal for communications and reviews — 2019. — Vol. 10, Iss. 12. — P. 1934578X1501001. — ISSN 1555-9475; 1934-578Xdoi:10.1177/1934578X1501001233
  15. Assaf M. PHYTOCHEMICAL STUDY FOR THE CONTENTS OF HIBISCUS SABDARIFFA L. SEEDS CULTIVATED IN EGYPT (ингл.) // Bulletin of Pharmaceutical Sciences — 2020. — Vol. 21, Iss. 1. — P. 75—80. — ISSN 1110-0052doi:10.21608/BFSA.1998.67837
  16. 16,0 16,1 Szőke É., Máday E., Szentmihályi K., Then M. Mineral element content f chamomile (ингл.) // Acta Alimentaria: an international journal of food scienceAkadémiai Kiadó, 2005. — Vol. 29, Iss. 1. — P. 51—57. — ISSN 0139-3006; 1588-2535doi:10.1556/AALIM.29.2000.1.5
  17. Koziol M. J., Pedersen H. B. Phytelephas aequatorialis (arecaceae) in human and animal nutrition (ингл.) // Econ. Bot.Springer Science+Business Media, 1993. — Vol. 47, Iss. 4. — P. 401—407. — ISSN 0013-0001; 1874-9364doi:10.1007/BF02907355
  18. http://atlas.media.mit.edu/en/profile/hs92/8104/

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Магний// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 15-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]