Стронций

Стронций
	Стронций
Масса	87,62 ± 0,01 массаның атом берәмеге
Кем хөрмәтенә аталған	Strontian[d]
Барлыҡҡа килгән, эшләнгән	Стронцианит[d], Целестин[d], epidote-(Sr)[d] һәм piemontite-(Sr)[d]
Асыусы йәки уйлап табыусы	Уильям Крюйкшенк[d]
Асыу датаһы	1787
Табылыу урыны	Бөйөк Британия
Элемент символы	Sr
Химик формула	Sr
Каноническая формула SMILES	[Sr]
Атом һаны	38
Электронная конфигурация	[Kr] 5s²
Электр кирелеге	1
Ионный радиус	1,18 ангстрем, 1,26 ангстрем, 1,36 ангстрем һәм 1,44 ангстрем
Әселәнеү дәрәжәһе	2
Таксонда бар	F. vulgare
Код MCN	2805.19.10
	Стронций Викимилектә

Стронций (лат. Strontium, Sr) — Менделеевтың периодик таблицаһының 5-се осор, 2-се төркөм элементы. Тәртип номеры — 38. Атом массаһы 87,62(1) а. ер м.^[7] Ябай матдә стронций — йомшаҡ,еңел сүкелеүсән һәм һығылмалы һелтеле металл, көмөш-аҡ төҫтә. Юғары химик активлығына эйә, һауалағы кислород һәм дым менән тиҙ арала реакцияға инә, һары оксид яры менән ҡаплана.

Символы

Стронций элементының символы — Sr (Стронций тип уҡыла).

Тарихы һәм атаманың килеп сығышы

Элемент 1764 йылда шотланд ауылы Стронти́ан янында(ингл. Strontian, гэл. Sròn an t-Sìthein)ҡурғаш руднигында стронцианит минералында табыла, яңы элементҡа исем шунан алып бирелә. Был минералда яңы металл оксиды барлығы 1787 йылда Уильям Крюйкшенк һәм Адер Кроуфорд тарафынан асылған. 1808 йылда сэр Һемфри Дэви саф формаһында айырып алған.

Тәбиғәттә

Юғары химик активлығы арҡаһында стронций ирекле рәүешендә осрамай. Ул яҡынса 40 минерал составына инә. Уларҙың иң мөһиме — целестин SrSO₄ (51,2 % Sr). Шулай уҡ стронцианит SrCO₃ (64,4 % Sr) сығарыла . Был ике минерал сәнәғәт әһәмиәтенә эйә. Стронций йышыраҡ төрлө кальцийлы минералдарға ҡушылған була.

Стронцийҙың башҡа минералдары араһында :

SrAl₃(AsO₄)SO₄(OH)₆ — кеммлицит;
Sr₂Al(CO₃)F₅ — стенонит;
SrAl₂(CO₃)₂(OH)₄·H₂O — стронциодрессерит;
SrAl₃(PO₄)₂(OH)₅·H₂O — гойясит;
Sr₂Al(PO₄)₂OH — гудкенит;
SrAl₃(PO₄)SO₄(OH)₆ — сванбергит;
Sr(AlSiO₄)₂ — слосонит;
Sr(AlSi₃O₈)₂·5H₂O — брюстерит;
Sr₅(AsO₄)₃F — ферморит;
Sr₂(B₁₄O₂₃)·8H₂O — стронциоджинорит;
Sr₂(B₅O₉)Cl·H₂O — стронциохильгардит;
SrFe₃(PO₄)₂(OH)₅·H₂O — люсуньит;
SrMn₂(VO₄)₂4H₂O — сантафеит;
Sr₅(PO₄)₃OH — беловит;
SrV(Si₂O₇) — харадаит;
SrB₂Si₂O₈ — пековит^[8]

Физик таралғанлыҡ кимәле буйынса стронций ер ҡабығында 23-сө урын биләй — уның масса өлөшө 0,014% тәшкил итә(литосферала — 0,045 %). Металдың Ер ҡабығындағы моль өлөшө 0,0029 %.

Диңгеҙ һыуында стронций бар (8 мг/л)^[9].

Ятҡылыҡтары

Калифорнияла, Аризонала, АҠШ-та, Яңы Гранадала, Төркиәлә, Иранда, Ҡытайҙа, Мексикала,Канадала, Малавиҙа ятҡылыҡтары билдәле^[10]

Рәсәйҙә стронций табылған төбәктәр: Күк таш (рус. Синие камни)(Дағстан), Мазуево (Пермь крайы), Табольск (Тула өлкәһе), шулай уҡ ятҡылыҡтар Бүрәт Республикаһында, Иркутск өлкәһендә, Красноярск крайында, Яҡутстанда һәм Курильск утрауында бар^[11].әммә әлеге ваҡытта мәғдән ятҡылыҡтары эшкәртелмәй

Физик үҙенсәлектәре

Стронций — йомшаҡ көмөшһыу-аҡ металл, һығылмалы һәм сүкелеүсән, бысаҡ менән еңел теленә.

Иреү температураһы: 768 °C, ҡайнау температураһы: 1390 °C.

Химик үҙенсәлектәре

Стронций үҙенсәлектәре буйынса кальцийға һәм барийға оҡшаш, улар араһында аралаш урынды биләй^[12].

Электрохимик көсөргәнеш серияһында стронций иң актив металдар араһында (уның нормаль электрод потенциалы −2.89 В). Һыу менән көслө реакцияға инеп, гидроксид барлыҡҡа килтерә.

Ҡулланыу

Стронцийҙы һәм уның химик ҡушылмаларын ҡулланыуҙың төп өлкәләре — радиоэлектроника сәнәғәте, пиротехника, металлургия, аҙыҡ-түлек сәнәғәте.

Биологик әһәмиәте

Тәбиғи стронцийҙы кеше организмына тәьҫир итеү йәһәтенән радиоактив төрө менән бутарға ярамай (уның токсиндары аҙ, һәм улай ғына ла түгел, остеопорозды дауалау өсөн ҡулланыла).

Тәбиғи стронций — микроорганизмдар, үҫемлектәр һәм хайуандарҙың ҡушма өлөшө. Стронций кальцийҙың аналогы булып тора, шуға күрә уның иң һөҙөмтәле булып һөйәк туҡымаһына ерегә. Әҙерәк тотҡарланырға булдым йомшаҡ туҡыма 1 %. Дүрт йәшкә тиклем бала организмында стронций ҙур тиҙлек менән туплана, һөйәк туҡымаһының барлыҡҡакилеүе әүҙем бара.

Иҫкәрмәләр

↑ Meija J., Coplen T. B., Berglund M., Bièvre P. D., Gröning M., Holden N. E., Irrgeher J., Loss R. D., Walczyk T., Prohaska T. Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2016. — Vol. 88, Iss. 3. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1515/PAC-2015-0305
↑ Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
↑ ^3,0 ^3,1 STRONTIUM (ингл.)
↑ периодическая система химических элементов — 1869.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 (unspecified title) — ISBN 0-8493-0485-7
↑ Zhu M., Wong P. Y., Li R. C., Zhu M. Effect of oral administration of fennel (Foeniculum vulgare) on ciprofloxacin absorption and disposition in the rat (ингл.) // J. Pharm. Pharmacol. — Wiley-Blackwell, 1999. — Vol. 51, Iss. 12. — P. 1391—1396. — ISSN 0022-3573; 0373-1022; 2042-7158 — doi:10.1211/0022357991777218 — PMID:10678493
↑ Meija J. et al. Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report) (англ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2016. — Vol. 88, no. 3. — P. 265—291. — doi: %2Fpac-2015-0305 10.1515/pac-2015-0305.
↑ {{cite web|url=http://www.geokhi.ru/Lab14/pekov.aspx%7Ctitle=ГЕОХИ(недоступная ссылка) РАН - Игорь Викторович
↑ J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965
↑ Рубидий — Свойства химических элементов
↑ К. В. Тарасов, О. М. Топчиева Особенности миграции и накопления стронция в гидротермальных метасоматитах Курильских островов (Кунашир, Кетой, Ушишир, Шиашкотан)
↑ Greenwood and Earnshaw, pp. 112-13

Әҙәбиәт

Стронций// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 24(1)-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Greenwood N. N., Earnshaw A. Chemistry of the Elements (англ.). — 2nd Ed. — Butterworth-Heinemann (англ.), 1997. — <nowiki>ISBN 0-08-037941-9

Һылтанмалар

Стронций//Большая российская энциклопедия(недоступная ссылка)
- Стронций на Webelements
- Стронций в Популярной библиотеке химических элементов 2006 йыл 13 февраль архивланған.

[_9c321b430da7af7c-1] Meija J., Coplen T. B., Berglund M., Bièvre P. D., Gröning M., Holden N. E., Irrgeher J., Loss R. D., Walczyk T., Prohaska T. Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2016. — Vol. 88, Iss. 3. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1515/PAC-2015-0305

[_e12470c4dd14fcfb-2] Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14

[_fd53ecac5b5d54f2-3] 3,0 ^3,1 STRONTIUM (ингл.)

[_dc1719b5aa1c88fe-4] периодическая система химических элементов — 1869.

[_c99c73faf7c5f07a-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 (unspecified title) — ISBN 0-8493-0485-7

[_c66794465458dd05-6] Zhu M., Wong P. Y., Li R. C., Zhu M. Effect of oral administration of fennel (Foeniculum vulgare) on ciprofloxacin absorption and disposition in the rat (ингл.) // J. Pharm. Pharmacol. — Wiley-Blackwell, 1999. — Vol. 51, Iss. 12. — P. 1391—1396. — ISSN 0022-3573; 0373-1022; 2042-7158 — doi:10.1211/0022357991777218 — PMID:10678493

[iupac_atomic_weights-7] Meija J. et al. Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report) (англ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2016. — Vol. 88, no. 3. — P. 265—291. — doi: %2Fpac-2015-0305 10.1515/pac-2015-0305.

[8] {{cite web|url=http://www.geokhi.ru/Lab14/pekov.aspx%7Ctitle=ГЕОХИ(недоступная ссылка) РАН - Игорь Викторович

[9] J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965

[10] Рубидий — Свойства химических элементов

[11] К. В. Тарасов, О. М. Топчиева Особенности миграции и накопления стронция в гидротермальных метасоматитах Курильских островов (Кунашир, Кетой, Ушишир, Шиашкотан)

[Greenwood112-12] Greenwood and Earnshaw, pp. 112-13

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар	Большая каталонская · Брокгауза и Ефрона · Малый Брокгауза и Ефрона · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн)
Норматив контроль	BNE: XX528414 · BNF: 12169122m · GND: 4183762-9 · LCCN: sh85129178 · NDL: 00571781 · NKC: ph543045