Мәҫәле

Ауыл
Мәҫәле
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ауырғазы районы
Ауыл советы	Мәҫәле
Координаталар	53°50′28″ с. ш. 55°49′09″ в. д.
Милли состав	сыуаштар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 205 822 001
ОКТМО коды	80 605 422 101
ГКГН номеры	0523181
Мәҫәле

Мәҫәле (рус. Месели) — Башҡортостандың Ауырғазы районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 592 кеше. Почта индексы — 453491, ОКАТО коды — 80205822001.

Географик урыны

Мәҫәле йылғаһы (Ҡуғанаҡ йылғаһы ҡушылдығы) буйында урынлашҡан.

• Район үҙәгенә тиклем (Талбазы): 23 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Стәрлетамаҡ): 30 км

Тарихы

Ауылға Нуғай даруғаһы Меркет-Мең улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә 1760 йылда керҙәшлек килешеүе буйынса Свияжск һәм Сембер өйәҙҙәренең яңы суҡындырылған сыуаштары Үрге Мәҫәле исеме менән нигеҙ һала. XVIII быуатта бер үк Үрге- һәм Түбәнге Мәҫәле исеме менән ике ауыл була. 1795 йылда беренсеһендә — 190, икенсеһендә 508 кеше иҫәпләнә. Түбәнге Мәҫәле ауылынан Өфө өйәҙенең Ҡырмыҫҡалы һәм Имәнлекүл ауылдарына 50 кеше күсенә. Унда мордвалар ҙа йәшәгән. Һуңыраҡ яҙылған документтарҙа 1902 йылда 1342 кеше йәшәгән 209 йорт булған Мәҫәле ауылын (Үрге Мәҫәле) ғына табырға мөмкин. Ҡаҙна сыуаш мәктәбе эшләгән. 18 йылдан һуң йорттар һаны 270-кә арта, әммә халыҡ һаны үҙгәрмәгән килеш тиерлек ҡала. Мәҫәле ауылы 1774 йылдың сентябре аҙағында унда полковник Шепелев етәкселегендәге яза биреү командаһы тороуы менән дә билдәле, унан ул Ырымбур губернаторы Рейнсдорпҡа рапортында башҡорт старшина-пугачевсыларының үҙ ғәйебен танып, генерал-майор П.С. Потемкинға баш эйеп килеүҙән баш тартыуҙары тураһында хәбәр итә.

Игенселек, малсылыҡ, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Сиркәү, 2 һыу тирмәне булған. 20 быуат башынан хәҙерге исемен йөрөтә. 1906 йылда сиркәү, училище, 3 һыу тирмәне, шарап һәм 3 бакалея кибете, мөгәзәй теркәлгән.

Башҡортостан Республикаһының Үҙәк дәүләт архивында Өфө губернаһының Поповтың халыҡ училищеларын ҡарау тураһында отчеты һаҡлана. Унда 1884 йылдың 2 февралендә асылған 8-се Мәҫәле сыуаш училищеһы телгә алына. Уҡыусылар һаны: малайҙар — 37; ҡыҙҙар — 4, йәмғеһе — 41..

1910 йылда ауылда янғын сыға, һөҙөмтәлә ҡорам һәм мәктәп менән бергә 85 йорт янып китә. Янғындан һуң Изге Николай Чудотворец хөрмәтенә сиркәү төҙөлә. Тәүҙә ғибәҙәтхана ғына булған, һуңынан алпауыт Карташов аҡсаһына төкәтмә эшләнә. 1930-31 йылдарҙа сиркәү ябыла.

1932 йылда кулак йорттарынан 5 бүлмәле мәктәп бинаһы йыйыла. Һуңынан сиркәү бинаһы шулай уҡ мәктәп өсөн ҡулайлаштырыла.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	592	292	300	49,3	50,7

Милли составы

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — сыуаштар (93 %).

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Урамдары

• Гагарин урамы (рус. улица Гагарина)
• Карл Маркс урамы (рус. улица Карла Маркса)
• Пушкин урамы (рус. улица Пушкина)
• Яр буйы урамы (рус. Набережная улица)
• Төньяҡ урам (рус. Северная улица)
• Совет урамы (рус. Советская улица)
• Үҙәк урам (рус. Центральная улица)
• Чапаев урамы (рус. улица Чапаева)
• Мәктәп урамы (рус. Школьная улица)

Билдәле шәхестәре

• Петров Григорий Кузьмич (19 декабрь 1931 йыл — 17 сентябрь 2016 йыл) — алдынғы нефтсе, быраулаусылар бригадиры. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1973).

Видеояҙмаларҙа

• Аургазинский район-Месели-Масленница

Һылтанмалар

• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 58. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• 1850 йылғы ревизия материалдары(недоступная ссылка)
• 1834 йылғы ревизия материалдары(недоступная ссылка)
• Мәҫәле // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• YouTube сайтында Видео