Эстәлеккә күсергә

Буркина-Фасо

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Буркина-Фасо
франц. Burkina Faso
Буркина-Фасо гербы
Флаг {{{Герб урынына}}}
Девиз: «франц. Unité, Progrès, Justice»
Гимн: «Une Seule Nuit (L'Hymne de la victoire)»
Үҙаллылыҡ датаһы 5 август 1960 йыл ( Франция)
Рәсми тел француз теле
Баш ҡала Уагадугу
Эре ҡалалар Уагадугу, Бобо-Диуласо
Идара итеү төрө Республика[1]
Президент
Премьер-министр 		Мишель Кафандо (и.о.)[2]
Исаак Зиада
Территория
• Бөтәһе
• % һыу өҫтө 		74
273 187[3] км²
0,1%
Халыҡ
• Һаны (2013)
• Перепись (2006)
• Халыҡ тығыҙлығы
▲17 692 391[4] чел. (60)
14 017 262 чел.
57,5 чел./км²
ЭТП
  • Бөтәһе (2008)
  • Бер кешегә
17,8 млрд[5] долл. (122)
1267[5] долл.
КПҮИ (2013) ▲ 0,343 (түбән) (183 урын)
Валюта франк КФА
Интернет-домен .bf
Код ISO BF
МОК коды BUR
Телефон коды +226
Сәғәт бүлкәте +0

Буркина́-Фасо́[7] (шулай уҡ дефисһыҙ яҙылышы ла осрай: Буркина́ Фасо́[8], фр. Burkina Faso [buʁkiˈna faˈso]) — Көнбайыш Африкалағы дәүләт. 1984 йылдың авгусына тиклем Ве́рхняя Во́льта (Үрге Вольта) тип аталған. Ил Конституцияһына (31-се статья) ярашлы, «Фасо — ул республика дәүләт формаһы»[9], йәғни «Республика» һүҙенең синонимы булып торған «Фасо» («Фасо»).

Төньяҡта — Мали менән, Нигер менән — көнсығышта, Бенин менән — көньяҡ-көнсығышта, Того һәм Гана — көньяҡта, Кот-д’Ивуар — көньяҡ-көнбайышта менән сиктәш. Диңгеҙгә сығыу юлы юҡ.

Территорияһы — 274 200 км², халҡы — 20,8 млн кеше (2020 йылда, халыҡ иҫәбен алыу).

[3]). Баш ҡалаһы — Уагадугу.

Этимологияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Илдең исеме «намыҫлы кешеләрҙең тыуған ере» тигәнде аңлата (мооре теленән тәржемә иткәндә, «буркина́» — «намыҫлы кешеләр», дьюла теленән тәржемә иткәндә «фасо́» — «ватан»). Тәржемәнең икенсе версияһы — «лайыҡлы кешеләр иле» йә «ҡыйыу йөрәкле кешеләр иле».

1984 йылға тиклем ил «Үрге Вольта» тип аталған, ул мөһим йылғаларының гидронимдары менән бәйле була: Аҡ Вольта һәм Ҡара Вольта йылғалары ҡушылып, Вольта йылғаһын барлыҡҡа килтерә. Шул уҡ ваҡытта, халыҡ-ара йола буйынса, илдең исеме башҡа телдәргә тәржемә ителгәнгә күрә, төрлө уҡыуҙар барлыҡҡа килде: мәҫәлән, француз телле илдәрҙә ул — «От-Вольта» Haute Volta, инглиз телле илдәрҙә — Upper Volta, испан телле илдәрҙә — Alto Volta, рус телле илдәрҙә — Верхняя Вольта һ. б. тип аталған. Илгә берҙәм исем биреү маҡсатында, бөтә донъяла йә транскрипцияла, йә иһә үҙенсәлекле формала тапшырылған Буркина-Фасо Burkina Faso[10] варианты ҡабул ителә.

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

XI быуат башында ил территорияһына хәҙерге Гананың төньяҡ-көнбайышынан моси ҡәбиләләре килә. Мосиҙар урындағы неньесе, груси һәм буса ҡәбиләләрен буйһондорған. Догондар ҡәбиләһе төньяҡҡа сигенгән. Хәҙерге Буркина-Фасо территорияһында XIV быуаттан алып Уагадугу, Ятенга, Тенкодого һәм Фадан-Гурма дәүләттәре булған. XIV быуаттан XVI быуатҡа тиклем Ятенга күрше Мали һәм Сонгай территорияларының бер өлөшөн яулаған.

XIX Быуат аҙағында француздар ерҙәрҙе колонияға әйләндерә башлай. 1895 йылда улар Ятенга дәүләте армияһын тар-мар итә, 1897 йылда Фадан-Гурма Франция протекторатын таный. 1904 йылдан 1919 йылға тиклем Үрге Вольта француз Үрге Сенегал — Нигер колонияһына инә, һуңынан айырым колонияға бүленә. 1915—1917 йылдарҙа илдең күпселек өлөшөн Вольта-Бани колонияларға ҡаршы ихтилалы солғап ала. 1934 йылда Абиджанға тиклем тимер юл һалына. 1947 йылда Үрге Вольта колонияһы тергеҙелә. «Африка демократик берләшмәһе» (АДО) көс туплай, уның башында башта — Күлибали, һуңынан Морис Ямеого тора. 1947 йылдан 1958 йылға тиклем Франция Үрге Вольта ҡалаһы Францияның диңгеҙ аръяғы биләмәһе була, артабан Франция берләшмәһе составында Үрге Вольта автономиялы Республикаһы ойошторола. 1958 йылда Үрге Вольта 1959—1960 йылдарҙа булдырылған Мали федерацияһына (Мали һәм Сенегал) ҡушылыу теләген белдерә, әммә күрше Кот-д’Ивуар (Берег слоновый кости) баҫымы аҫтында ул был федерацияла ҡатнашыуҙан баш тарта. 1959 йылдың декабрендә үҙенең сәйәси партияларынан тыш бөтә сәйәси партияларҙы ла тыйған Ямеого республика Президенты итеп һайлана.

1960 йылдың 5 авгусында Ямеого Үрге Вольта дәүләтенең бойондороҡһоҙлоғон иғлан итә һәм уның президенты була.

1966 йылдың ғинуарында дөйөм милли забастовка башлана, уның һөҙөмтәһендә Ямеого ҡолатыла. Власть подполковник Сангуле Ламизана етәкселегендә хәрбиҙәргә күсә.

Файл:Maurice Yameogo.jpg
Юғары Вольтаның тәүге президенты Морис Ямеого

1970 йылда яңы конституция ҡабул ителә, сәйәси партиялар рөхсәт ителә, Ламизана (Бригада генералы булып киткән) ил президенты итеп һайлана. Әммә сираттағы президент һайлауҙары алдынан 1974 йылда идара итеүсе партия етәкселеге араһында аңлашылмаусанлыҡтар киҫкенләшә, һәм 1974 йылдың февралендә Ламизана власты узурпациялай оҙайта. 1977 йылда Ламизана илде гражданлыҡ идараһына ҡайтара.

Әммә 1980 йылдың ноябрендә Үрге Вольтала полковник Сайе Зербо етәкселегендә яңынан хәрби режим индерелә. 1977 йылда ҡабул ителгән Юғары Вольта Конституцияһы бөтөрөлә, илдә власть Хәрби комитетҡа күсә.

1982 йылдың ноябрендә майор Жан Батист Уэдраогоны власҡа алып килгән сираттағы хәрби түңкәрелеш һөҙөмтәһендә Зербо ҡолатыла. 1983 йылда яңы президент үҙенең хөкүмәтендә "һул"дар менән өҙөргә ҡарар итә, капитан Томас Санкараның социалистик ҡараштарын яҡлаусыларҙы министрҙар кабинетынан сығарыу сараларҙың береһе була.

Киләһе хәрби түңкәрелеш һөҙөмтәһендә 1983 йылдың авгусында Санкара дәүләт башлығы булып киткән һәм социаль революцияға йүнәлеш иғлан иткән. 1984 йылдың 4 авгусында уның башланғысы менән ил Буркина-Фасо тип үҙгәртелә.

1985 йылда минераль ресурстарға бай сикһеҙ (недемаркированный) участка арҡаһында Мали менән сик буйы конфликты — «Агашер һуғышы» тоҡана. Яҡтар мөрәжәғәт иткән Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Халыҡ-ара суды ҡарары буйынса, бәхәсле биләмә яҡынса яртылаш бүленә.

1987 йылдың 15 октябрендә яҡын көрәштәше Блез Компаора түңкәрелеше һөҙөмтәһендә Санкара үлтерелә. 1991 йылдың 11 июнендә яңы конституция ҡабул ителә. 1997 йылда президентты ҡайтанан һайлау иҫәбе буйынса сикләүҙәр бөтөрөлә, был Компаореға вазифаны ғүмерлеккә биләү хоҡуғын бирә.

Конституцияға төҙәтмәләр әҙерләүгә бәйле күмәк демонстрациялар фонында, уға ярашлы, власта 27 йыл торған президент Компаоре киләһе йылда ла ошо вазифаға дәғүә итә һәм власта тағы 5 йылға ҡала алған, 2014 йылдың 30 октябрендә илдә түңкәрелеш була һәм власҡа яңынан хәрбиҙәр килә. Илдә комендант сәғәте индерелә. Хөкүмәт отставкаға ебәрелә, ә парламент тарҡатыла. Уларҙың урынына ил менән ваҡытлыса идара итеү органы булдырыла, ул йыл дауамында конституцион тәртипте тергеҙергә тейеш ине[11].

2015 йылдың 16 сентябрендә, һайлауға дүрт аҙна ҡалғас, Буркина-Фасо президент гвардияһы хәрбиҙәре хөкүмәт ултырышы үткән бинаға бәреп инеп, ил президенты вазифаһын башҡарыусы Мишел Кафандоны тотҡарлай[12]. Бынан тыш, премьер-министр Ицхаҡ Зида һәм ике министр ҡулға алына һәм бөтә тулы власть уның ҡулына күскән "Демократияның милли советы"н булдырыу тураһында иғлан ителә. Путчистар эшмәкәрлеген «һайлау алдынан хәүефһеҙлек өлкәһендә килеп тыуған ауыр хәл» һәм «илдәге хәлде тотороҡһоҙландырыуға ҡамасаулау» кәрәклеге менән аңлата[13]. Әммә түңкәрелештең сәбәбе икенселә ине: Буркина-Фасоның ваҡытлыса хөкүмәте быға тиклем президент гвардияһын үҙгәртеп ҡороу планы хаҡында иғлан иткәйне, ул 1200 самаһы һалдаттан тора, был фетнәгә реаль сәбәп була ла инде. 23 сентябрҙә, халыҡта ла, армияла ла терәк тапмаған гвардиясылар түңкәрелештең «тамамланыуы» тураһында иғлан итә, президент вазифаһын башҡарыусы Кафандо һәм премьер-министр Зида үҙ бурыстарын үтәүгә ҡайта. 1 октябрҙә путчистар башлығы бригада генералы Жильбер Дьендре ҡулға алына.

2022 йылдың 24 ғинуарында илдә ҡанһыҙ хәрби түңкәрелеш булды; хәрбиҙәр тәүлек эсендә дәүләт биләмәһен контролгә алды, ил президенты властан ситләтелде, хөкүмәт һәм парламент тарҡатылды[14][15][16].

2022 йылдың 30 сентябрендә Буркина-Фасола сираттағы хәрби түңкәрелеш булды. 2022 йылдың ғинуарында түңкәрелеш һөҙөмтәһендә власҡа килгән ваҡытлыса президенты Поль-Анри Сандаого Дамиба вазифаһынан бушатылды[17]. Был түңкәрелешт Рәсәй яҡлы митингылар менән оҙатылды[18]

Физик-географик характеристикаһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Географияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Буркина-Фасо картала.

Өҫкө йөҙөнөң күпселек өлөшө — 200—500 м бейеклектәге денудация яйлаһы, уның пенепленизирланған өҫтөнән көмбәҙ рәүешендәге утрау убалары күтәрелә. Илдең көньяҡ-көнбайышында бейеклеге 749 м тиклем булған ҡомташ яйлаһы урынлашҡан (Тена-Куру тауы — Буркина-Фасоның иң бейек нөктәһе), көньяҡ-көнсығышта, Оти йылғаһы үҙәне буйлап, уйһыу аккумулятив тигеҙлектәр һуҙыла, төньяҡ өлөшөндә нығытылған ҡом өйөмдәре сылбырҙары осрай.[19] Илдең баш ҡалаһы Уагадугу урынлашҡан урынды һәм кембрий алды тоҡомдары сыҡҡан илдең үҙәк өлөшөн Үҙәк яйла тип атайҙар.

Йылға селтәрендә — 20-гә яҡын йылға; шуларҙың иң мөһимдәре — Ҡара Вольта һәм Аҡ Вольта. Ҡоро миҙгелдә бөтә йылғалар ҙа ныҡ һайыға йәки ҡорой.

Типик һәм бейек үләнле саванна; урыны менән — һирәк осрай торған саванна урманы, ҡыуаҡлыҡ участкалары өҫтөнлөк итә. Урмандар ил территорияһының 9 % самаһын биләй.

Климаты

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Климаты субэкваториаль, ҡоро миҙгеле ҡырҡа беленгән (ноябрҙән мартҡа тиклем; төньяҡ райондарҙа 8-10 ай дауам итә).

Флораһы һәм фаунаһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡырағай хайуандарҙың һаны кәмей. Арыҫландар, леопардтар, филдар, буйволдар, антилопалар осрай. Ҡоштар һәм һөйрәлеүселәр күп. Йылғаларҙың һаҙлыҡлы ярҙарында бегемот, крокодил, һыу гөбөргәйелдәре бар. Саванналарҙа термитниктар күп. Илдең көньяғында Цеце себене таралған.

Илдә дүрт милли парк һәм тәбиғи резерваттар эшләй. Көньяҡ-көнсығышта — Арли милли паркы, көнсығышта, Бенин һәм Нигер сигендә — милли парк (Дубль-Ве) урыынлашҡан.

Тышҡы сәйәсәте

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сәйәси ҡоролошо

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Дәүләт башлығы — дөйөм тауыш биреү юлы менән һайланған президент.
  • Хөкүмәт башлығы — президент тәғәйенләгән премьер-министр.
  • Парламент бер палаталы (де-юре — ике палаталы) — Буркина-Фасо Милли ассамблеяһы (111 депутат дөйөм тауыш биреү юлы менән 5 йылға һайлана).

2002 йылға тиклем Парламенттың юғары палатаһы — Вәкилдәр палатаһы (Chambre des Representants, 178 урын, вәкилдәре 3 йылға һайлана). эшләне. 2002 йылда ҡабул ителгән Конституцияға төҙәтмәләр уны юҡҡа сығарҙы. 2012 йыл Конституцияһына төҙәтмәләр менән үрге палата Сенат исеме аҫтында тергеҙелде[20], әммә был ҡарар 2014 йылдағы ихтилал менән тамамланған оҙайлы хөкүмәт көрсөгө сәбәпле үтәлмәне[21].

2020 йылдың 22 ноябрендәге һайлау йомғаҡтары буйынса иң ҙур партия — «Прогресс өсөн халыҡ хәрәкәте» (56 депутат), икенсеһе — «Демократия һәм прогресс өсөн конгресс» (20 депутат) һәм өсөнсөһө — «Демократия өсөн яңы эра» (13 депутат) танылды. Парламентта тағы 12 партия бар (1-ҙән 12-гә тиклем депутат).

Economist Intelligence Unit ярашлы, 2018 йылда ил демократия индексы буйынса гибрид режим булараҡ классификациялана[22].

Административ-территориаль бүленеше

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Буркина-Фасо өлкәләре.

Буркина-Фасо 13 өлкәгә, 45 провинцияға һәм 301 департаментҡа бүленгән.

№ Өлкә Өлкә
(Фр.) 		Административ
үҙәк 		Провинциялар һаны Майҙаны
км² 		Халҡы
(2006), кеше[23] 		Тығыҙлығы
кеше/км²
1 Букле-ду-Мухун Boucle du Mouhoun Дедугу 6 34 479 1 434 847 41,62
2 Каскады Cascades Банфора 2 16 663 524 956 31,50
3 Үҙәк өлкә Centre Уагадугу 1 2805 1 523 980 543,31
4 Көнсығыш-Үҙәк өлкә Centre-Est Тенкодого 3 14 852 1 132 023 76,22
5 Төньяҡ-Үҙәк өлкә Centre-Nord Кая (ҡала) 3 19 508 1 203 073 61,67
6 Көнбайыш-Үҙәк өлкә Centre-Ouest Кудугу 4 21 853 1 183 473 54,16
7 Көньяҡ-Үҙәк өлкә Centre-Sud Манга (ҡала) 3 11 313 638 379 56,43
8 Көнсығыш өлкә Est Фада-Нгурма 5 46 256 1 209 399 26,15
9 Үрге Бассейндар Hauts-Bassins Бобо-Диуласо 3 26 606 1 410 284 53,01
10 Төньяҡ өлкә Nord Уахигуя 4 17 601 1 182 770 67,20
11 Үҙәк Яйла (өлкә) Plateau-Central Зиниари 3 8545 693 137 81,12
12 Сахель (өлкә) Sahel Дори 4 36 130 969 881 26,84
13 Көньяҡ-Көнбайыш өлкә Sud-Ouest Гауа 4 16 576 624 056 37,65
Барлығы 45 273 187 13 730 258 50,26

Халҡы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
2020 йылға Буркина-Фасо халҡының йәш-енес пирамидаһы
1960-2017 йылдарҙа Буркина-Фасола (миллион кеше) халыҡ һанының артыуы

Буркина-Фасоның төп халҡы ике төп этник төркөмгә инә: гур телдәре, ул илдең иң ҙур моси халҡын үҙ эсенә ала (бөтә халыҡтың 48,6 %), шулай уҡ сисала, мбуин, га, бобо (6,8 %), лоби (4,3 %), груси (6 %), гурма (7 %), сенуфо (2,2 %); манде һәм уның рәтенә кергән буса (биса), само (сану) (6,5 %), хауса, сонинке, дьюла, фульбе халыҡтары; төньяҡта сонгай һәм туареги дульбеса халҡы йәшәй.

Конфессиональ составы: мосолмандар — 61,5 %, католиктар — 23,3 %, абориген культтар — 7,8 %, протестанттар — 6,5 %, башҡалар — 0,9 %.

Халыҡтың 30,6%-ы ҡалала йәшәй. Халыҡтың тығыҙлығы 76 кеше/км².

Халыҡ һаны: 20,8 млн (йәниҫәп буйынса, июль 2020).

Тәбиғи артым:

  • 2,66 %

Халыҡтың йәш буйынса составы:

  • 0-14 йәш: 43,58 %
  • 15-64 йәш: 53,26 %
  • 65 йәш һәм өлкәнерәк: 3,16 %

Халыҡтың уртаса йәше:

  • барлығы — 17,9 йәш, шул иҫәптән
    • 17 йәштәге ир-егет
    • 18,7 лет йәштәге ҡыҙ-ҡатын

Тыуым:

  • 1000 кешегә 35,1 (донъяла 20-се урын). Тыуымдың бөтә (суммар) коэффициенты — 1 ҡатынға 4,51 тыуҙырыу (донъяла 23-сө урын)

Үлем:

  • 1000 кешегә 8,2 (донъяла 84-се урын)

Сабый балаларҙың үлеме:

  • 1000 сабыйға 52 (донъяла 21-се урын)

Уртаса ғүмер оҙонлоғо:

  • барлығы — 62,7 йәш (донъяла 208-се урын)
    • ир-ат — 60,9 йәш
    • ҡатын-ҡыҙ — 64,5 йәш

Иммун дефициты вирусы менән зарарланыу (ВИЧ) — 0,7 % (2018 йылғы йәниҫәп)

Грамоталылыҡ — ир-аттың 50,1%-ы, ҡатын-ҡыҙҙың — 32,7%-ы (2018 йылғы йәниҫәп) Literacy rate increase in Burkina Faso. Дата обращения: 29 сентябрь 2019.

Иҡтисады

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Банфорҙа аҙыҡ-түлек баҙары, Буркина-Фасо.

Буркина-Фасо — насар үҫешкән аграр дәүләт[24]. Донъялағы иң ярлы илдәрҙең береһе. Эшләүселәрҙең 90%-ы йыш ҡына ҡоролоҡтан яфаланған тәбиғи ауыл хужалығы менән шөғөлләнә. Төп экспорт культуралары — мамыҡ һәм арахис.

Тәбиғи ресурстары — марганец һәм баҡыр мәғдәндәре, алтын, фосфорит, никель, титан ятҡылыҡтары.

2009 йылда йән башына эске тулайым продукт (ВВП) — 1,2 мең доллар (донъяла 206-сы урын). Халыҡтың яртыһы тиерлек фәҡирлек кимәленән түбәнерәк хәлдә көн итә.

Ауыл хужалығы — мамыҡ үләне, арахис, май биреүсе ағас, сорго, тары, кукуруз, дөгө; һарыҡтар һәм кәзәләр үрсетелә.

Сәнәғәт — мамыҡ эшкәртеү, эсемлектәр етештереү, ауыл хужалығы продукцияһын эшкәртеү, һабын, тәмәке, туҡыма етештереү, алтын табыу.

Экспорт — 2017 йылда 2,36 миллиард доллар[25], асылда, төп экспорт тауарҙары — алтын (79 %), мамыҡ-сеймал (7,7 %) һәм цинк мәғдәне (5,4 %)

Төп һатып алыусылар — Швейцария (1,32 миллиард доллар) һәм Һиндостан (0,645 миллиард доллар), уларға 56 % һәм 27 % тура килә, шулай уҡ Төркиә 2,6 %, Германия 2,4 % һәм Испания 2,2 %.

Импорт — 2017 йылда 2,27 миллиард доллар — машиналар һәм ҡорамалдар (22 %), пластик һәм резина изделиелар (18,3 %), химия тауарҙары (16,9 %), шулай уҡ аҙыҡ-түлек продукттары, төҙөлөш материалдары, нефть продукттары.

Сеймал менән төп тәьмин итеүселәр — Гана (21 %), Франция (12 %), Ҡытай Халыҡ Республикаһы (8 %), Һиндостан (6 %), Того (5,9 %).

Африка илдәре, Кариб диңгеҙе һәм Тымыҡ океан бассейны илдәренең халыҡ-ара ойошмаһына (АКТ) инә.

Киң мәғлүмәт саралары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Дәүләт телерадиокомпанияһы rtb (Radio Télévision du Burkina — «Радио и телевидение Буркины») 1958 йылда эшкә ҡушыла башлаған Республика халыҡ-ара радиотапшырыуҙар конкурсында ҡатнашыу хоҡуғына эйә булды.

Дәүләт телерадиокомпанияһы rtb (Radio Télévision du Burkina — «Буркина радиоһы һәм телевидениеһы») 1958 йылда Radio Haute Volta булараҡ SORAFOM эшкә ҡушҡан Radio Nationale Burkina радиостанцияһын һәм 1963 йылда эшләй башлаған Télévision Nationale du Burkina башлаған телеканалын үҙ эсенә ала.

Мәҙәниәте

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Буркина-Фасо — Африканың кинематография өлкәһендәге төп илдәренең береһе. Идрисса Уэдраого үҙенең «Закон» фильмы (1990) менән Канада кинофестивалендә Гран-при яулаған берҙән-бер Африка режиссёры була. Илдә һәр таҡ һанлы йылда Уагадугула Африка илдәре киноһы һәм телевидениеһы фестивале уҙғарыла. Буркина-Фасонан режиссёрҙар Гастон Каборе һәм Уэдраого фестиваль лауреаттары булды.

Мәғарифы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1968 йылда халыҡтың байтаҡ өлөшө наҙан була, балаларҙың ни бары 7,2%-ы мәктәптә уҡыған[26], әммә 2009 һәм 2012 йылдарға ҡарата хәл яҡшыра, был осорҙа балаларҙың 77,6 һәм 84,9%-ы мәктәптә уҡый[27].

Спорт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Илдә йыл һайын Тур дю Фасо халыҡ-ара велоуҙышы үткәрелә, ул Африканың Тур де Франс аналогы булып тора.

Буркина-Фасо йыйылма командаһы футбол буйынса донъя чемпионатына бер ҡасан да үткәне юҡ, ләкин 1990-сы йылдар аҙағынан Африка кимәлендә уңышлы ғына сығыш яһай. Төп уңышы — 2013 йылда Африка милләттәре кубогы финалына сығыу, унда Буркина спортсылары Нигерия йыйылма командаһынан еңелде (0:1). XXI быуат йыйылма командаһы лидерҙары — Жонатан Питруапа, Мумуни Дагано, Шарль Каборе, Ален Траоре кеүек уйынсылар. Буркина-Фасоның бөтә алдынғы уйынсылары Франция клубтарында футбол белеме алған.

Байрамдары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • 1 ғинуар — Яңы йыл
  • 3 ғинуар — 1966 йылғы ихтилал көнө
  • 8 март — Ҡатын-ҡыҙҙар көнө
  • 1 май — Хеҙмәт көнө
  • 5 август — Франциянан бойондороҡһоҙлоҡ көнө (1960)
  • 11 декабрь — Милли көн йәки Республика көнө (Франция Берләшмәһе сиктәрендә Үрге Вольта автономиялы Республикаһын ойошторолоу йылы (1958)

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Атлас мира. Государства и территории мира. Справочные сведения. — Роскартография, 2010. — С. 15. — ISBN 978-5-85120-295
  2. ↑ В Буркина-Фасо выбрали временного президента
  3. ↑ 3,0 3,1 Данные Национального института статистики и демографии (фр.) Өҙөмтә хатаһы: <ref> тег дөрөҫ түгел: «insd» исеме бер нисә тапҡыр төрлө йөкмәткегә бирелгән
  4. ↑ Халыҡ Буркина-Фасо. countrymeters. Дата обращения: 3 декабрь 2014. Архивировано 3 декабрь 2014 года.
  5. ↑ 5,0 5,1 Burkina Faso. International Monetary Fund. Дата обращения: 1 октябрь 2009. Архивировано 11 август 2012 года.
  6. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2020f/africa
  7. ↑ Написание через дефис согласно итогам обсуждения. В картах Роскартографии приводится написание через пробел: Новые названия на карте мира. Роскартография. Дата обращения: 30 май 2010. Архивировано из оригинала 15 май 2008 года. 2008 йыл 15 май архивланған.. Дефисное написание Буркина-Фасо зафиксировано, например, в словаре Ҡалып:Книга:Прописная или строчная и в Буркина-Фасо // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
  8. ↑ Государства и территории мира. Справочные сведения // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 15. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
  9. ↑ Burkina Faso, Constitution de 1991, version de 2012, Digithèque MJP. Дата обращения: 5 июль 2021. Архивировано 22 ноябрь 2021 года.
  10. ↑ Поспелов, 2002, с. 64
  11. ↑ «Чёрная весна» вслед за «арабской»: переворот в Буркина-Фасо. Дата обращения: 31 октябрь 2014. Архивировано 7 август 2017 года.
  12. ↑ СМИ: в Буркина-Фасо арестован президент и министры. ТАСС (16 сентябрь 2015). Дата обращения: 16 сентябрь 2015. Архивировано 17 сентябрь 2015 года.
  13. ↑ Руководство Буркина-Фасо благодарно странам ООН за своевременный отклик на попытку путча 2015 йыл 3 октябрь архивланған. // ТАСС
  14. ↑ Военные в Буркина-Фасо объявили о захвате власти. Правительство и парламент распущены. Би-би-си (24 ғинуар 2022). Дата обращения: 2 февраль 2022. Архивировано 31 ғинуар 2022 года.
  15. ↑ Военные в Буркина-Фасо объявили о перевороте 2022 йыл 2 февраль архивланған. // Газета.ru, 24 января 2022
  16. ↑ Триколор в Буркина-Фасо. Почему в Африке меняют Париж на Москву. Эксперт рассказала, что Россия может получить от военного переворота в Буркина-Фасо 2022 йыл 2 февраль архивланған. // Газета.ru, 28 января 2022
  17. ↑ В Буркина-Фасо военные свергли президента, который пришел к власти после переворота. Коммерсантъ (30 сентябрь 2022). Дата обращения: 1 октябрь 2022. Архивировано 1 октябрь 2022 года.
  18. ↑ За Россию и против Франции: в Буркина-Фасо произошел военный переворот. www.mk.ru. Дата обращения: 3 октябрь 2022. Архивировано 2 октябрь 2022 года.
  19. ↑ БУРКИНА-ФАСО • Большая российская энциклопедия - электронная версия. bigenc.ru. Дата обращения: 19 сентябрь 2022. Архивировано 20 сентябрь 2022 года. 2022 йыл 20 сентябрь архивланған.
  20. ↑ Kere, Barthélemy Constitution of Burkina Faso - WIPO (français). WIPO.int. WIPO. Дата обращения: 1 ноябрь 2014. Архивировано 13 июль 2018 года.
  21. ↑ Burkina Faso : vers un référendum constitutionnel pour Blaise Compaoré?, Groupe Jeune Afrique. 1 ноябрь 2014 тикшерелгән.
  22. ↑ Democracy Index 2018: Me too? Political participation, protest and democracy. The Economist Intelligence Unit (The EIU). Дата обращения: 25 ғинуар 2019. Архивировано 10 ғинуар 2019 года.
  23. ↑ Provinces of Burkina Faso 2019 йыл 27 декабрь архивланған., Statoids.com
  24. ↑ Буркина-Фасо // Энциклопедический географический словарь / отв. редакторы Е. В. Варавина и др. — М.: Рипол-классик, 2011. — С. 114. — (Словари нового века). — 5000 экз. — ISBN 978-5-386-03063-6.
  25. ↑ Буркина-Фасо на atlas.media.mit.edu. Дата обращения: 9 июнь 2019. Архивировано из оригинала 24 октябрь 2017 года.
  26. ↑ Борис Васильевич Андрианов. Страны Африки: Политико-экономический справочник. — Политиздат, 1988. — 344 с. Архивная копия от 9 февраль 2021 на Wayback Machine
  27. ↑ Юнеско. Всемирный доклад Юнеско по науке (билдәһеҙ). unesdoc.unesco.org. Дата обращения: 4 февраль 2021. Архивировано 9 февраль 2021 года.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
П: Портал «Буркина-Фасо»
wikt: Буркина-Фасо Викиһүҙлектә
commons: Буркина-Фасо Викимилектә
n: Буркина-Фасо Викияңылыҡтарҙа
voy: Буркина-Фасо Викигид

Ҡалып:Буркина-Фасо в темах

Ҡалып:Заморская экспансия Франции Ҡалып:Франкоязычные страны Ҡалып:Социалистик илдәр

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Буркина-Фасо&oldid=1256092» битенән алынған