Башҡортостан йылғалары

Башҡортостан йылғалары — Башҡортостан Республикаһы биләмәләре аша аҡҡан бөтә йылғалар барлығы.

Нөгөш йылғаһы Мораҙым тарлауығында

Дөйөм ҡылыҡһырлама

Республика йылғалары башлыса ике йылға бассейнына — Волга (Кама) һәм Яйыҡ бассейндарына ҡарай. Тик көнсығыштағы бәләкәй йылғаларҙың өлөшө — Уй үрге ҡушылдыҡтары менән, Мейәс һәм башҡалар — Обь бассейнына ҡарай.

Ағиҙел Көньяҡ Уралда

Дим йылғаһы

Атыш шарлауығы

Яҙғы ташҡын ваҡытында Бөрө

йылғаһы

Һаҡмар йылғаһы Йылайыр районында

Яйыҡ йылғаһының инешендәге «Азия» һәм «Европа» яҙыуҙары һәм иҫәлекле билдә

Мәмбәт ҡаяһы янында Еҙем

йылғаһы

Республикала дөйөм оҙонлоғо 57 366 километр тәшкил иткән барлығы 12 725 йылға иҫәпләнә. Күп кенә йылғаларҙың оҙонлоғо 10 километрҙан аҙыраҡ.

Йылғалар һаны һәм уларҙың оҙонлоғо
Йылға категориялары	Оҙонлоҡ градациялары (км)	Йылғалар һаны	Дөйөм оҙонлоғо (км)
Иң бәләкәйҙәре	10-дан кәм	11 731	29 317
	10—25	752	10 928
Бәләкәй	26—50	156	5 473
	51—100	58	3 922
Уртаса	101—200	17	2 340
	201—300	4	898
	301—500	3	1 056
Ҙур	501—1000	3	2 002
	1000-дән ашыу	1	1 430
Барлығы		12 725	57 366

Ағиҙел һәм Яйыҡ йылғалары ҡушылдыҡтары менән көньяҡ, көнсығыш һәм көнбайыш йүнәлешендә атмосфера яуым-төшөмдәрен ағыҙыу юлдары булып тора.

Башҡортостандың иң ҙур йылғалары тураһында мәғлүмәттәр
Башҡортса атамаһы	Урыҫса атамаһы	Оҙонлоғо, км (шул иҫ. респ. терр. б-са)	Бассейн майҙаны, км² (шул иҫ. респ. терр. б-са)
Ағиҙел	Белая (Агидель)	1 430	142 000
Ыҡ	Ик (приток Камы)	571 (450)	18 100
Дим (Күгиҙел)	Дёма	535 (420)	12 800
Өфө (Ҡариҙел)	Уфа (Караидель)	918 (390)	53 100
Һаҡмар	Сакмара	760 (348)	30 400 (5 940)
Инйәр	Инзер	307	5 380
Әй	Ай	571 (278)	15 000
Һикияҙ	Сикияз	16
Һикеяҙ (Әй ҡушылдығы)	Сикияз	28
Саған	Саган	билдәһеҙ
Олөйөр	Улуир	38	327
Тере Танып	Быстрый Танып	345	7 560
Оло Эйек	Большой Ик (приток Сакмары)	341 (256)	7 670
Нөгөш	Нугуш	235	3 820
Таналыҡ	Таналык	225	4 160
Йүрүҙән	Юрюзань	404 (224)	7 240
Еҙем	Зилим	215	3 280
Сөн	Сюнь	209	4 500
Өршәк	Уршак	193	4 230
Сәрмәсән	Чермасан	186	3 970
Оло Ҡыҙыл	Большой Кизил	172	2 080
Яйыҡ	Урал (Яик)	2 534 (165)	220 000 (2 480)
Ашҡаҙар	Ашкадар	165	3 780
Йылайыр (Урман Йылайыры)	Зилаир	158	1 210
Өҫән	Усень	147	2 460
Оло Һүрәм	Большая Сурень	131	1 580
Бөрө	Бирь	128	2 200
Ҡармасан	Кармасан	128	1 780
Уҫы	Уса	126	964
Баҙы	База	123	1 590
Эҫем (Ағиҙел ҡушылдығы)	Сим	239 (120)	11 700
Кесе Эйек (Ҡарман)	Малый Ик (приток Большого Ика)	118	640
Үҙән	Узян	116	590
Оло Ыйыҡ	Большой Ик (приток Ая)	108	1 460
Ләмәҙ	Лемеза	119 (103)	1 800
Ҡуғанаҡ	Куганак	102	1 480
Ыйыҡ (Әй ҡушылдығы)	Ик (приток Ая)	102	1 296
Ялан Йылайыры (йылға)	Крепостной Зилаир	100	900
Ҡаҫмарт	Касмарка	123 (95)	1 431
Кесе Ҡыҙыл	Малый Кизил	113 (93)	1 540
Төй	Тюй	195 (65)	3 700
Беүә	Буй	228 (60)	6 530
Уй	Уй	462 (42)	34 400 (720)
Кама (Иҙел, Сулман Иҙел)	Кама	1 805 (36)	507 000
Мейәс	Миасс	658 (33)	21 800

Саруа һәм Яманйылға йылғалары тәбиғәт ҡомартҡылары булып тора, улар Башҡортостан Республикаһы һәм Рәсәй Федерацияһы ҡануниәте менән ҡурсалана.

Әҙәбиәт

• Атлас туристических ресурсов Республики Башкортостан. — Уфа, 2007. — 276 с.
• Гареев А. М. Реки и озера Башкортостана. — Уфа: Китап, 2001. — 260 с. ISBN 5-295-02879-8
• Абдюкова Э. А., Кулагин А. Ю., Рашитова Г. С., Абдюкова Г. М. Экологическая оценка воздействия агропромышленного комплекса на состояние малых рек Башкортостана.// Научный журнал КубГАУ, № 73 (09). 2011.
• Отчёт о состоянии водных объектов Республики Башкортостан. Уфа, 2011.

Һылтанмалар

• Загорский В. А. Йылғалар // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Поверхностные воды.// Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — С. 20—21. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.
• Реки Башкортостана // Экология Республики Башкортостан. 2013 йыл 14 декабрь архивланған.
• ПЕРЕЧЕНЬ РЕК ДЛИНОЙ 10 и БОЛЕЕ КИЛОМЕТРОВ, ПРОТЕКАЮЩИХ ПО территории РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН И ИМЕЮЩИХ РЫБОХОЗЯЙСТВЕННОЕ ЗНАЧЕНИЕ Приложение N 2 к Постановлению Кабинета Министров Республики Башкортостан от 7 сентября 1998 г. N 187  (рус.)