Смоленск өлкәһе
| Рәсәй Федерацияһы субъекты | |||||
|
Смоленск өлкәһе | |||||
| |||||
|
| |||||
|
Административ үҙәк |
Смоленск | ||||
| 56-сы | |||||
|
- Барлығы |
49 779 км² | ||||
|
- Барлығы |
↘958 630[1] (2016) 19.26 кеше/км² | ||||
|
- Барлығы (ағым. хаҡ.) |
187 млрд. һум[2] млрд. һум (2012) 124,2 мең һум | ||||
| Үҙәк | |||||
| Үҙәк | |||||
|
Губернатор |
Островский Алексей Владимирович | ||||
|
Өлкә думаһы рәйесе |
Ляхов Игорь Васильевич | ||||
| 67 | |||||
| RU-SMO | |||||
| MSD[d], Европа/Москва[d][3] һәм UTC+3:00[d] | |||||
|
Бүләктәре: |
| ||||
Смоле́нск өлкәһе рус. Смоленская область — Рәсәй Федерацияһы субъекты, Үҙәк федераль округы составына инә[4].
Административ үҙәге — Смоленск ҡалаһы. Смоленскиҙан Мәскәүгә тиклем — 365 км, Минскиға — 331 км.
Смоленск өлкәһе көнсығышта — Рәсәй Федерацияһының Мәскәү, көньяҡ-көнсығышта — Калуга, Брянск, төньяҡта — Псков һәм Тверь өлкәләре һәм көнбайышта Белоруссияның Могилёв һәм Витебск өлкәләре менән сиктәш.
Майҙаны — 49 779 км².
1937 йылдың 27 сентябрендә Көнбайыш өлкә территорияһында барлыҡҡа килә.
Ленин ордены менән бүләкләнә (1958).
Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Географик урынлашыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Смоленск өлкәһе Көнсығыш Европа (рус) тигеҙлегенең үҙәк өлөшөндә урынлашҡан. Төбәктең ҙур өлөшөн Смоленск—Мәскәү ҡалҡыулығы биләй, төньяҡ-көнбайышта Балтик уйһыулығы, көньяҡта — Днепр уйһыулығы урынлашҡан. Көнбайышта өлкә Белоруссия (Витебск һәм Могилев өлкәләре), төньяҡта — Псков һәм Тверь өлкәләре, көнсығышта — Мәскәү өлкәһе, көньяҡ-көнсығышта Калуга өлкәһе, көньяҡта — Брянск өлкәһе менән сиктәш. Төньяҡтан көньяҡҡа табан оҙонлоғо — 300 км, ә көнбайыштан көнсығышҡа — 290 км. Смоленск өлкәһенең Белоруссия сигендәге территорияһының бер өлөшө формаль рәүештә сикләнгән сик зонаһына инә.
Рельефы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Файҙалы ҡаҙылмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
1708 йылда Смоленск губернаһы барлыҡҡа килә. 1929 йылда РСФСР составында Көнбайыш өлкә ойошторола, уның үҙәге Смоленск ҡалаһында була. Смоленск өлкәһе 1937 йылдың 27 сентябрендә ойошторолған.
Билдәле шәхестәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Бродская Валентина Егоровна (14.07.1939), театр актёры. Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1995). Стәрлетамаҡ ҡалаһының почётлы гражданы (2016). Демидов районының Михайловка ауылынан.
- Дементьев Евгений Павлович (10.04.1939), ғалим-ветеринар врач, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған ветеринар врачы (1980), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2000). Иҫке Широкий ауылынан[5].
- Тухачевский Михаил Николаевич (16 февраль 1893 — 12 июнь 1937) — совет хәрби эшмәкәре, Граждандар һуғышы осорондағы РККА-ның военачальнигы, хәрби теоретик, Советтар Союзы Маршалы (1935). 1937 йылда «хәрби эш буйынса» репрессиялана, 1957 йылда аҡлана.
- Румянцева Надежда Васильевна (9 сентябрь 1930 йыл, Смоленск өлкәһе Гжатский районы Потапово ауылы — 8 апрель 2008 йыл, Мәскәү) — СССР һәм Рәсәй актрисаһы. РСФСР-ҙың халыҡ артисы (1991).
- Гагарин Юрий Алексеевич (9 март 1934 йыл, Клушино, Гжатский (хәҙерге Гагарин) районы, Көнбайыш өлкә (хәҙерге — Смоленск өлкәһе), СССР — 27 март 1968 йыл, Новосёлов ауылы, Киржач районы, Владимир өлкәһе, СССР) янында — СССР-ҙың лётчик-космонавы, Советтар Союзы Геройы, бер нисә дәүләттең юғары маҡтау билдәләре кавалеры, бик күп Рәсәй һәм сит ил ҡалаларының почетлы гражданы
. СССР Хәрби-һауа көстәре полковнигы (1963), 1-се класлы хәрби осоусы, СССР-ҙың атҡаҙанған спорт мастеры (1961), ВЛКСМ Үҙәк Комитеты ағзаһы, 7-се һәм 8-се саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаты. - Твардовский Александр Трифонович (21 июнь 1910 йыл — 18 декабрь 1971 йыл) — СССР яҙыусыһы, шағир һәм прозаик, журналист, махсус корреспондент. Подполковник (1945). «Новый мир» журналының баш мөхәррире (1950—1954 һәм 1958—1970) йылдарҙа)
- Борис Федорович Годунов (1552 йыл — 13 (23) апрель 1605 йыл) — баяр, батша Федор I Иоанновичтың ҡайнағаһы, 1587—1598 йылдарҙа дәүләт хакимы, 1598 йылдың 17 (27) февраленән 1605 йылдың 13 (23) апреленә тиклем — Годуновтар династияһынан беренсе рус батшаһы.
- Айзек Азимов (Isaac Asimov, тыуғандағы исеме Исаак Юдович Азимов; 1920 йылдың 2 ғинуары, РСФСР, Смоленск өлкәһе, Шумячи районы, Петровичи ауылы — 1992 йылдың 6 апреле, Нью-Йорк, АҠШ) — Америка фантаст-яҙыусыһы, фәнде популярлаштырыусы, биохимик. 500-ҙән ашыу китап авторы
Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Рәсәй Дәүләт статистикаһы федераль хеҙмәте мәғлүмәттәре буйынса, өлкә халҡы 958 630 (2016) кеше тәшкил итә. Халыҡ тығыҙлығы — 19.26 кеше/км2 (2016). Ҡала халҡы — 72.44 % (2015).
- Милли состав
| Халыҡ | 2002 йыл, кеше (* 2012 йыл 26 ғинуар архивланған.) | 2010 йыл, кеше[6] |
|---|---|---|
| Урыҫтар | 980 073 (93,4 %) | 893 675 (94,6 %) |
| Украиндар | 17 362 (1,7 %) | 12 223 (1,3 %) |
| Белорустар | 16 231 (1,55 %) | 12 012 (1,3 %) |
| Әрмәндәр | 3 893 | 4 776 (0,5 %) |
| Сиғандар | 3 011 | - |
| Татарҙар | 2 424 | - |
| Әзербайжандар | 2 416 | - |
| Йәһүдтәр | 1 434 | - |
| Немецтар | 1 133 | - |
| Башҡалар | м.ю. | 21 394 |
| Милләтен күрһәтмәгәндәр | 11 002 (1,1 %) | 41 457 |
| Һаны 1000 ашыу булған халыҡтар күрһәтелгән |
Смоленск өлкәһендә 2002 йылда — 303 башҡорт йәшәгәне теркәлгән[7].
Административ-территориаль бүленеш[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
2006 йылдан алып өлкә территорияһында 350 муниципаль берәмек бар, шул иҫәптән:
- 2 ҡала округы
- 25 муниципаль район
- 23 ҡала биләмәһе
- 300 ауыл биләмәһе
Картаның легендаһы (билдә өҫтөнә баҫҡанда халыҡ һаны күренә):
 |
1-ҙән 4 999-гә тиклем кеше (тик район үҙәктәре) |
 |
5 000-дән 9 999-гә тиклем кеше |
 |
10 000-дән 19 999-гә тиклем кеше |
 |
20 000-дән 49 999-гә тиклем кеше. |
 |
50 000-дән 299 999-гә тиклем кеше |
 |
300 000 ашыу кеше |
Иҡтисады[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Тулайым төбәк продукты ағымдағы хаҡтар буйынса: 2014 йылда — 234,7 млрд һум; 2006 йылда — 79,2 млрд һум; 2005 йылда — 68,4 млрд һум.
Тулайым төбәк продукты йән башына: 2014 йылда 242,9 мең һум (85 төбәк араһында 53-сө урын); 2013 йылда 232,5 мең һум. 2015 йылдың декабрендә халыҡтың йән башына уртаса килеме айына 34347 һум тәшкил итә[8].
Төбәктең тупланма бюджеты (2022):
килемдәре — 59 млрд һум[8];
сығымдар — 57,9 млрд һум[9];
Сәнәғәт комплексы тулайым төбәк продукты яҡынса 38 процентын тәшкил итә (2006 йыл), шуларҙың 23,1 проценты — етештереү (тәү сиратта химия һәм аҙыҡ-түлек сәнәғәте), 8,3 % — энергетика, 6,5 % — төҙөлөш комплексы, агросәнәғәт комплексында 10 процент (2006).
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2016 года и в среднем за 2015 год. Дата обращения: 27 март 2016. Архивировано 27 март 2016 года.
- ↑ Губернатор Смоленской области отчитался о работе за год | SmolCity.ru - Современный Смоленск
- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
- ↑ Калуцкова Н. Н., Нефёдов В. С. и др. Смоле́нская о́бласть / председ. Ю. С. Осипов и др., отв. ред. С. Л. Кравец. — Большая Российская Энциклопедия (в 35 т.). — Москва: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2015. — Т. 30. Сен-Жерменский мир - 1679 - Социальное обеспечение. — С. 494—502. — 766 с. — 35 000 экз. — ISBN 978-5-85270-367-5. Архивная копия от 26 май 2019 на Wayback Machine
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Дементьев Евгений Павлович 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 7 апрель 2019)
- ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года 2012 йыл 1 июнь архивланған.
- ↑ Перепись населения 2002. Том 4 — «Национальный состав и владение языками, гражданство». 3. Население по национальности и владению русским языком по субъектам Российской Федерации 2007 йыл 17 февраль архивланған.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Рейтинг социально-экономического положения субъектов РФ. Итоги 2015 года. РИА Новости (2016). Дата обращения: 21 июнь 2016. Архивировано 5 июль 2016 года.
- ↑ Расходы равны сумме доходов и дефицита.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
|
Смоленск өлкәһе Викимилектә |
|---|---|
|
Смоленск өлкәһе Викияңылыҡтарҙа |
|
Смоленск өлкәһе Викигид |
- Администрация Смоленской области — официальный портал 2011 йыл 13 февраль архивланған.
- Законодательство Смоленской области (архив)
- Красная книга Смоленской области
- Голубовский П. В. История смоленской земли до начала XV ст. на сайте «Руниверс»
| Республикалар | Адыгея •
Алтай • Башҡортостан • Бүрәт • Дағстан • Ингушетия • Карелия • Коми • Ҡабарҙы-Балҡар • Ҡалмыҡстан • Ҡарасәй-Черкесия • Ҡырым3 • Марий Эл • Мордовия • Саха (Яҡутстан) • Сыуашстан • Татарстан • Төньяҡ Осетия — Алания • Тыва • Удмуртстан • Хакасия • Чечня |
|---|---|
| Крайҙар | Алтай • Байкал аръяғы • Камчатка • Краснодар • Красноярск • Пермь • Приморье • Ставрополь • Хабаровск |
| Өлкәләр | Амур • Архангельск • Белгород • Брянск • Владимир • Волгоград • Вологда • Воронеж • Иваново • Иркутск • Калининград • Калуга • Кемерово • Киров • Кострома • Курск • Ҡурған • Ленинград • Липецк • Магадан • Мурманск • Мәскәү • Новгород • Новосибирск • Омск • Орёл • Пенза • Псков • Ростов • Рязань • Сахалин • Свердловск • Силәбе • Смоленск • Тамбов • Тверь • Томск • Төмән • Тула • Түбәнге Новгород • Ульяновск • Һамар • Һарытау • Ырымбур • Әстерхан • Ярославль |
| Федераль әһәмиәттәге ҡала | |
| Автономиялы өлкә | |
| Автономиялы округтар | Ненец1 • Ханты-Манси2 • Чукот • Ямал-Ненец2 |
