Аборт

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Медицина аборты
МКБ-10

O0404.

МКБ-9

635635 636636

 Аборт Викимилектә
Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Аборт (яһалма аборт, лат. abortus — «бала төшөү») — йөклөлөктө яһалма өҙөү. Хәҙерге медицина нормалары буйынса аборт ғәҙәттә йөклөлөктөң 20 аҙнаһына тиклем йәки, әгәр йөклөлөк осоро билдәһеҙ булһа, феталь ауырлығы 400 г тиклем булған осорҙа башҡарыла.

Хәүефле һәм хәүефһеҙ аборттар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Аборттар хәүефһеҙ һәм хәүефлегә бүленә[1][2]. Хәүефһеҙ аборт — раҫланған һәм тәҡдим ителгән ысулдар ярҙамында һәм тейешле медицина учреждениеһында квалификациялы белгес (табип, акушер, шәфҡәт туташы) ҡатнашлығында яһалған аборт. Әгәр аборт медицина белеме булмаған йәки тейешле әҙерлекһеҙ, санитар булмаған шарттарҙа башҡарылһа йәки ҡатын үҙе башҡарһа, аборт хәүефле тип һанала.

Хәүефле аборттар бөтә донъяла яҡынса 70 000 ҡатын-ҡыҙҙың үлеменә һәм 5 миллионға яҡын инвалидлыҡҡа килтерә[3]. Хәүефһеҙ аборт яһағанда ҡатмарлашыу хәүефе хәүефлегә ҡарағанда күпкә түбәнерәк. Хәүефһеҙ аборт ысулдары ҡатмарлашыу ихтималлығы менән дә айырыла. Бынан тыш, ҡатмарлашыу ихтималлығы процедураның сифатына һәм йөклөлөктөң оҙайлығына бәйле. Үҫешкән илдәрҙә яһалған легаль аборттар хәҙерге заман медицина практикаһында иң хәүефһеҙ процедураларҙың береһе булып тора[1].

Ғәмәлдә төрлө сәбәптәр арҡаһында законлы аборт һәр ваҡыт хәүефһеҙ булмай (йәғни ҡатмарлашыу ихтималлығы минималь булыуын гарантиялай), ә законһыҙ аборт законлы абортҡа ҡарағанда һәр ваҡыт хәүефлерәк булмай[4].

Күпселек осраҡта хәүефһеҙ аборт ҡатын-ҡыҙҙың һаулығына (шул иҫәптән репродуктив) йоғонто яһамай. Шулай уҡ фәнни тикшеренеүҙәр беренсе триместрҙа хәүефһеҙ аборт менән артабанғы йөклөлөктөң насар һөҙөмтәләре араһындағы бәйләнеште хупламай. Йөклөлөктөң икенсе триместрында аборт тураһында мәғлүмәттәр һаны әҙерәк, әммә улар хәүефһеҙ аборттың артабанғы йөклөлөккә йоғонтоһон күрһәтмәй[5].

Аборттарҙың ҡатмарлашыуынан үлем осраҡтары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ҡатын-ҡыҙҙарҙың хәүефһеҙ аборт яһау мөмкинлеге булған илдәрҙә хәҙерге заман ысулдарын ҡулланып башҡарылған аборт арҡаһында үлем ихтималлығы 100 000 интервенцияла 1-ҙән артмай[4]. Сағыштырыу өсөн, ҡатын-ҡыҙҙарҙың хәүефһеҙ аборт яһау мөмкинлеген тәьмин итмәгән илдәрҙә аборттарҙың иртә ҡатмарлашыуынан үлеү ихтималлығы 1000 интервенцияға 0,9-3,5 тәшкил итә. Йыл һайын йөклөлөккә бәйле сәбәптәрҙән вафат булған бала табыу йәшендәге 500 000 ҡатын-ҡыҙҙың 15 проценты — хәүефһеҙ аборт ҡатмарлашыуы арҡаһында үлем осраҡтары теркәлә, өҫтәүенә үлемдәрҙең 98 проценты үҫешеүсе илдәргә тура килә[6].

Абортҡа медицина күрһәтмәләре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Рәсәйҙә аборттың төп күрһәтмәләре булып бәпестең ҡарынында үлеүе йәки әсәнең ғүмеренә янауы тора. Шулай уҡ аборт өсөн күрһәтмәләр — ҡарын эсендә дөрөҫ булмаған үҫеш йәки уға кире йоғонто яһаусы медицина процедуралары кәрәкле (мәҫәлән, ағзаларҙы күсереп ултыртыу). Күп осраҡта яһалма аборт ҡулланыу тураһында һуңғы ҡарар йөклө ҡатында йәки уның туғандарында ҡала.

Рәсәйҙә аборт күрһәткестәре тик медицина билдәләре менән генә сикләнмәй. Йөклөлөктөң беренсе триместрында (12 аҙнаға тиклем) аборттың төп күрһәткесе булып ҡатын-ҡыҙҙың теләге тора. Икенсе триместрҙа (22 аҙнаға тиклем) йөклөлөк көсләү һөҙөмтәһендә булған осраҡта аборт яһалырға мөмкин.

Әҙерләү[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Аборт алдынан үткәрелә:

  • гинекологик тикшереү;
  • ҡандың тулы анализы;
  • дөйөм алымдар;
  • хорион гонадотропинына анализ;
  • сифилис анализы;
  • В һәм С вируслы гепатитына анализ;
  • ВИЧ-ҡа тест үткәреү;
  • коагулограмма.

Аборт яһалған йөклөлөк осорона һәм патологияның булыуына ҡарап, тикшереүҙәр исемлеген күпкә киңәйтергә мөмкин. Ҡайһы бер учреждениеларҙа аборт алдынан ҡатын-ҡыҙға флюорография, ЭКГ, репродуктив сәләмәтлек менән бәйле тикшереүҙең башҡа төрҙәре тәҡдим ителә. Әммә белгестәр билдәләүенсә, бындай тикшереүҙәрҙе абортҡа инеү шарты итеп ҡарарға ярамай, сөнки улар хәүефһеҙ аборт яһау өсөн кәрәкмәй[7].

Аборт төрҙәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Аборт ысулдары хирургик, йәки инструменталь, һәм медикаментоз ысулдарына бүленә. Хирургик ысулдар яралғыны махсус инструменттар ярҙамында сығарыуҙы күҙ уңында тота, ләкин хирургик операцияны мотлаҡ үҙ эсенә. Медикаментоз, йәки фармацевтик аборт — дарыу препараттары ярҙамында стихиялы аборт провокацияһы.

Медикаментоз аборт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Медикаментоз аборты, билдәле бер илдә тәҡдимдәргә һәм нормаларға ҡарап, йөклөлөктөң 12 аҙнаһынан да һуңға ҡалмай яһала. Рәсәйҙә, ғәҙәттә, медикаментоз аборттары сиге түбәнерәк: йөклөлөктөң 6 аҙнаһына тиклем (42 көн аменорея). Медикаментоз ысулы аборттарҙың хәүефһеҙ ысулдарын аңлата һәм Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы тарафынан әсәлек үлемен һәм сирлеләрҙе кәметеү тип тәҡдим ителә[8]. Шулай уҡ йөклөлөктөң икенсе триместрына медикаментоз аборттары схемалары бар.

Медикаментоз аборты ғәҙәттә гестогенға ҡаршы препараттың синтетик простагландин (ғәҙәттә мифепристон һәм мизопростол) ҡушылыуы ярҙамында башҡарыла. Рәсәй стандарттары буйынса, пациент был дарыуҙарҙы табиптан ғына ала һәм табип алдында ҡабул итә. Медикаментоз аборты средстволарын ирекле һатыу тыйыла. Мифепристон булмаған төбәктәрҙә медикаментоз аборты мизопростол ярҙамында ғына башҡарыла.

Мифепристон һәм мизопростол ҡушылмаһы менән медикаментоз аборты ҡатын-ҡыҙҙарҙың 95—98 процентында тулыһынса абортҡа килтерә. Медицина аборттары файҙаһыҙ булған осраҡта вакуумлы аспирация башҡарылая[8]. Аборттың тулы булмауынан тыш, медикаментоз аборттары менән бәйле ҡатмарлыҡтар ҙа булырға мөмкин: ҡан юғалтыу һәм ҡан китеү (ихтималлыҡ 0,3 % -2,6 %), гематометр (аналыҡ ҡыуышлығында ҡан йыйылыу, ихтималлыҡ 2-4 %). Уларҙы дауалау өсөн гемостатик (ҡан туҡтатыу) һәм антиспасмодик (спазмолитик) препараттар ҡулланыла, терапияның оҙайлығы — 1-5 көн[7].

Аборттың хирургик ысулдары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Аборт хирургик ысулдар менән, йәғни медицина приборҙары ярҙамында медицина учреждениеларында махсус әҙерлекле медицина хеҙмәткәрҙәре тарафынан ғына башҡарыла. Аборттың төп инструменталь ысулдары булып вакуумлы аспирация («мини-аборт»), дилатация һәм кюретаж (киҫкен кюретаж) һәм дилатация һәм эвакуация тора. Теге йәки был ысулды һайлау йөклөлөк оҙайлығына һәм билдәле бер медицина учреждениеһының мөмкинлектәренә бәйле. Рәсәйҙә хирургик аборттарҙы йыш ҡына дилатация һәм кюретаж процедураһы тип тә атайҙар.

Вакуумлы аспирация[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Вакуумлы аспирация, бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса, аборттарҙың хәүефһеҙ ысулы булып тора һәм 12 аҙнаға тиклем йөклөлөктө абортлауҙың төп ысулы булараҡ тәҡдим ителә. Мануаль (йәғни ҡул менән) вакуумлы аспирация, осонда һығылмалы пластик көпшә (канюля) булған шприц аналыҡ тишегенә индерелә. Был көпшә аша ярлыға эсендә булған феталь йомортҡа һурып алына. Электр вакуумлы аспирация ярлыға йомортҡаны электр вакуум һурҙырыуы менән һурып алына.

Вакуумлы аспирация 95-100 процент осраҡта тулыһынса абортҡа килтерә. Был — атравматик ысул, аналыҡ перфорацияһы, эндометрия зарарланыу хәүефен һәм дилатация һәм кюретаж менән мөмкин булған башҡа ҡатмарлашыуҙарҙы бөтөрә тиерлек[7]. Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы мәғлүмәттәре буйынса, вакуумлы аспирациянан һуң дауахана шарттарында дауаланырға тейешле етди ҡатмарлашыу осраҡтары 0,1 % тәшкил итә.

Дилатация һәм кюретаж[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Дилатация һәм кюретаж (шулай уҡ киҫкен кюретаж, көндәлек тормошта «ҡырып алыу») — хирургик процедура, табип тәүҙә анлалыҡ муйынтығы каналын (дилатация) айыра, ә һуңынан аналыҡ стеналарын куретка (кюретаж) менән ҡырып ала. Муйын дилатацияһы махсус хирургик дилаторҙар ярҙамында йәки махсус дарыуҙар ҡабул итеү ярҙамында башҡарыла ала (был осраҡта туҡымаларҙың йәрәхәтләнеү хәүефе һәм муйын етешһеҙлегенең артабанғы үҫеше күпкә кәмей). Процедура алдынан ҡатын-ҡыҙға анестезиология һәм седативтар (тынысланыу препараттары) бирелергә тейеш.

Рәсәйҙә аборттарҙың иң билдәле һәм киң таралған ысулы булып дилатация һәм кюретаж тора. Әммә Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы уны хәүефлерәк һәм иҫкергән ысулдар тип классификациялай, уның урынына вакуумлы аспирация һәм/йәки медикаментоз ысулдарын ҡулланырға тәҡдим итә[9].

Дилатация һәм эвакуация[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Дилатация һәм эвакуация — аборт ысулы, ул йөклөлөктөң икенсе триместрында ҡулланыла. Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы уны әлеге ваҡытта аборттарҙың иң хәүефһеҙ ысулы итеп тәҡдим итә. Әммә икенсе триместрлы аборттар, ғөмүмән, хәүефлерәк һәм иртә стадиялағы аборттарға ҡарағанда ҡатмарлашыуға килтереүе ихтимал. Дилатация һәм эвакуация процедураһы аналыҡ муйынтығын киңәйтеүҙән башлана, ул бер нисә сәғәттән алып 1 тәүлеккә тиклем дауам итә ала. Бынан һуң яралғыны алып ташлау өсөн электр вакуумлы һурҙырыу ҡулланыла. Ҡайһы бер осраҡтарҙа был тулыһынса аборт өсөн етерлек,[10] [11] башҡа осраҡтарҙа процедураны тамамлау өсөн хирургик инструменттар ҡулланыла.

Бала тыуҙырыуҙы яһалма башҡарыу[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Бала тыуҙырыуҙы яһалма башҡарыу — һуңғы стадияларҙа (йөклөлөктөң икенсе триместрынан башлап) ҡулланылған аборт ысулы һәм яһалма стимуляция хеҙмәте тип атала.

Хәүефһеҙ «халыҡ» ысулдары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Кешелек тарихында йөклөлөктө туҡтатыу өсөн төрлө үҫемлектәр ҡулланылған: ҡыр миләше (пижма), һаҙлыҡ бөтнөгө (мята) һәм башҡалар. Аборт өсөн үҫемлек сараларын ҡулланыу етди, шул иҫәптән үлемесле эффекттарға, мәҫәлән, органдар етешмәүенә килтереүе мөмкин, һәм табиптар тарафынан ҡәтғи рәүештә кәңәш ителмәй.

Ҡайһы берҙә баланы ташлау өсөн ҡорһаҡ йәрәхәттәре, дарыуҙарҙы үҙ аллы ҡулланыу (мәҫәлән, мизопростол), аналыҡ тишегенә үткер әйберҙәр индереү, мәҫәлән, энә бәйләү йәки турайтылған сым аҫылмалы әйберҙәр һәм башҡа ысулдар ярҙамында саҡырырға маташалар. Был ысулдар аборттар тыйылған йәки медицина ярҙамы артта ҡалған илдәрҙә ҡулланыла. Уларҙы ҡулланыу ҡатын-ҡыҙ һаулығының ҡатмарлашыуына һәм үлем осраҡтары юғары булыуға килтерә.

Резус-конфликт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Әгәр йөклөлөк йәки бала тыуғанда баланың резус-позитив ҡаны резус-негатив әсә ҡанына инһә, әсә баланың резус-факторына антиесемдәр сығара башлау хәүефе тыуа; баланың ҡанына инеп, эритроциттарҙы юҡ итә башлайҙар, был гемолитик анемияға килтерә, ә был, үҙ сиратында, бәпестең (атап әйткәндә, һары сиренә) һәм хатта уның үлеменең тормошсан әүҙемлегенең боҙолоуына килтереүе мөмкин. Әгәр ҡатын-ҡыҙ аборт, бала ташлау йәки эктопик йөклөлөк кисерһә йәки хатта уның үлеме булһа, резус-конфликты ихтималлығы артыуына ҡағылышлы ҡапма-ҡаршылыҡлы дәлилдәр бар[12]. Беренсе йөклөлөк осоронда антирезус иммуноглобулинын даими ҡабул итеү резус-конфликты ихтималлығын 1 проценттан 0,2 процентҡа тиклем кәметә[13].

Аборт һәм психик сәләмәтлек[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Аборт проблемаһы тирәләй бәхәстәрҙә аборт психик һаулыҡҡа йоғонто яһаймы-юҡмы тигән һорау ҙур урын биләй[14]. Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһының акушер-гинекологтар буйынса тәҡдимдәрендә күпселек ҡатын-ҡыҙҙар аборттарҙы психика өсөн эҙемтәһеҙ кисерә тигән фекер бар[15]. Тикшеренеүҙәрҙе яҡшыраҡ тикшереү, ҡағиҙә булараҡ, аборттарҙы кәрәкмәгән йөклөлөк менән сағыштырғанда психикаға аборттың оҙайлы эҙемтәләре булмауын күрһәтә[16][17][18]. Абортҡа тиклемге психик сәләмәтлекте һәм абортҡа тиклемге башҡа хәүеф факторҙарын контролдә тотмаған түбән сифатлы тикшеренеүҙәр йышыраҡ аборттың психик сәләмәтлегенә кире йоғонто яһай[16][19].

Мораль (әхлаҡи) яҡтары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Хәҙерге заманда аборттың мөмкин булыуы һәм уның сиктәре дини, этик, медицина, социаль һәм хоҡуҡи аспекттарҙы ла индереп, киҫкен бәхәсле проблема булып тора. Ҡайһы бер илдәрҙә (мәҫәлән, АҠШ-та, Польшала) был проблема шул тиклем киҫкенләшә, хатта йәмғиәттә тарҡау һәм ҡаты ҡапма-ҡаршылыҡтар тыуҙыра.

Бәхәс тыуҙырыусы беренсе әхлаҡи һорау — аборт кеше ғүмерен өҙәме- юҡмы?[20] Абортҡа ҡаршылар «уйланылған бала», «тыумаған сабый», «әсә ҡарынындағы бала» тураһында һөйләй. Диндарҙарҙың күбеһе, бигерәк тә христиандар, аборттарҙы, үҫештең башланғыс стадияһында булһа ла, үлтереү тип ҡарай. Аборт хоҡуғы яҡлылар фекеренсә, яралғыны законлы, социаль йә биологик яҡтан бала тип һанарға ярамай. Антинатализмдың фәлсәфәүи төшөнсәһенә ярашлы, бала тыуыу үҙе үк әхлаҡһыҙлыҡ булып тора, сөнки ул тыуғандарға һәр саҡ зыян килтерә, ҡайһы саҡта тормош сифаты ни тиклем юғары булыуына ҡарамаҫтан[21][22].

Бәхәстең икенсе әхлаҡи мәсьәләһе яралғы (эмбрион) мәнфәғәттәренең ҡатын-ҡыҙ мәнфәғәттәренән өҫтөн булыуына ҡағыла йәки киреһенсә. Абортҡа ҡаршы ҡуйыу был хоҡуғын тормошҡа эмбрион ҡатын-ҡыҙ тиң хоҡуҡтарға менән. Абортҡа ҡаршылар яралғының ҡатын-ҡыҙ хоҡуҡтары менән тиң хоҡуҡлы йәшәү хоҡуғын ҡуя. Аборт хоҡуғы яҡлылар ҡатын-ҡыҙҙың кеше именлеге хоҡуғына һәм үҙ тәненә хужа булыуына өҫтөнлөк бирә.

Селектив аборт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Патриархаль йәшәү рәүеше булған ҡайһы бер илдәр (Һиндостан, Ҡытай, Әзербайжан һ. б.) өсөн ата-әсәләр, мөмкин тиклем күберәк ул тыуҙырыу маҡсатында, ҡатын-ҡыҙ эмбриондарынан аңлы рәүештә ҡотолоп ҡалған селектив аборт проблемаһы көнүҙәк[23][23].

Селектив редукция[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Бер йәки бер нисә эмбрионды күп тапҡыр йөклөлөк осоронда ата-әсә ризалығы менән һайланма рәүештә ҡыҫҡартыу (редукция) әхлаҡ һәм юриспруденция күҙлегенән проблемалы булып тора. Был күренеш ЭКО-ның популярлығы артыу менән бәйле киң таралыу ала бара.

Хоҡуҡи аспекттары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Донъяла аборт законлылығының хоҡуҡи статусы
     Рөхсәт ителгән      Көсләү осрағында, социаль-иҡтисади факторҙар, медицина күрһәткестәре, әсә менән бәпестең патологияһы ауырлығы менән рөхсәт ителә      Көсләү, әсә менән бәпес патологияһының ауырлығы, медицина сәбәптәре буйынса, һәм/йәки психик тайпылыштар булыуҙан тыш, тыйыла.      Көсләү, әсә патологияһының ауырлығы, медицина сәбәптәре һәм/йәки психик тайпылыштар булыуҙан тыш, тыйыла.      Әсә менән яралғы патологияһының ауырлығынан, медицина сәбәптәренән һәм/йәки психик тайпылыштар булыуҙан тыш, тыйыла.      Әсәлек һәм эмбрион патологияның ауырлығынан тыш, тыйылған.      Тыйылған.      Мәғлүмәт юҡ.

Яһалма аборт медицина (медицина учреждениеларында тейешле профилле табиптар тарафынан башҡарыла) һәм криминаль булырға мөмкин.

Әлеге ваҡытта абортҡа ҡағылышлы нормалар донъяның бөтә илдәренең енәйәт ҡануниәтендә лә бар. Ҡайһы бер илдәрҙә тейешле енәйәт законы махсус закондарҙа (Дания, Швеция, Франция) һаҡлана.

Әммә абортҡа ҡарата енәйәт сәйәсәте һәм хәҙерге илдәрҙә язаға тарттырылыусыларҙың аныҡ составы дәүләттең һәм йәмғиәттең аборт проблемаһына мөнәсәбәтенә ҡарап ныҡ айырыла.

Абортҡа юл ҡуйылған осраҡтар буйынса бөтә дәүләттәр бер нисә төркөмгә бүленә ала:

  1. Бөтөнләй тыйылған. Никарагуала, Сальвадорҙа, Мальтала һәм Филиппинда Ватикан территорияһында аборт закон менән бер ниндәй иҫкәрмәләрһеҙ тыйыла.
  2. Айырым осраҡтарҙан тыш, бөтөнләй тыйылған. Был дәүләттәр төркөмөндә аборт ҡарын эсендәге тормошҡа ҡаршы енәйәт тип һанала һәм кеше үлтереүгә тиңләштерелә. Бында аборт енәйәтсе тип һанала. Андорра, Афғанстанда, Ангола, Бангладеш, Венесуэла, Гватемала, Гондурас, Мысыр, Индонезия, Ираҡ, Иран, Ирландия, Йемен, Кирибати, Колумбия, Ливан, Ливия, Лихтенштейн, Мавритания, Мали, Непал, БҒӘ, Оман, Парагвай, Папуа-Яңы Гвинея, Сан-Марино, Сүриә, Тринидад һәм Тобаго, Чадта аборт тулыһынса тыйыла (ғөмүмән, ҡатын-ҡыҙ ғүмерен ҡотҡарған осраҡтарҙан тыш).Шундай уҡ закон АҠШ-тың Алабама штатында ла ҡабул ителә, әммә хоҡуҡ һаҡсылары дәүләт власы органдарына дәғүә белдерә һәм әлегә закон ғәмәлдә түгел[24].
  3. Терапевтик аборт һәм башҡа ғәҙәти булмаған осраҡтар. Алжирҙа, Боливияла, Бразилияла, Коста-Рикала, Фиджила, Ганала, Кенияла, Мексикала, Мароккола, Монакола, Нигерияла, Пакистанда, Перуҙа, Польшала, Уругвайҙа ҡатын-ҡыҙҙың ғүмеренә һәм һаулығына хәүеф янаған осраҡта ғына аборт яһарға рөхсәт ителә. Мәҫәлән, Испания 1985 йылда көсләү, эмбр аномалиялар һәм ҡатын-ҡыҙҙың физик йә психик сәләмәтлеге өсөн йөклөлөк арҡаһында килеп тыуған етди хәүефтәр осрағында аборттарҙы законлаштыра.
  4. Медицина һәм социаль-иҡтисади сәбәптәр буйынса аборт. Англияла, Израилдә, Һиндостанда, Исландияла, Люксембургта, Финляндияла, Японияла аборт медицина һәм социаль-иҡтисади, шулай уҡ көсләү осраҡтарында ғына рөхсәт ителә.
  5. Аборт азатлығы. Илдәрҙең иң либераль төркөмөндә закон сығарыусы ҡатын-ҡыҙҙың йөклөлөк мәсьәләһен үҙ аллы хәл итеү хоҡуғын таныуҙан сығып эш итә. Бында енәйәт сәйәсәте ҡатын-ҡыҙҙарҙың һаулығын һаҡлауға йүнәлтелгән, йәғни дауахананан тыш һәм һуңлап аборттар ғына язаға тарттырыла. Йөклөлөктөң башланғыс осоронда ихтыяж буйынса аборт законлы Австралияла, Аргентина, Албания, Австрия, Бельгия, Болгария, Камбоджа, Канада, Куба, Чехия, Дания, Франция, Германия, Германия, Греция, Греция, Италия, Монголия, Нидерланд, Норвегия, Корея, Португалия, Румыния, Рәсәй, Төньяҡ Македония, Сингапур, Словакия, Швеция, Тунис, Төркиә (Кипр), Вьетнам, АҠШ штаттарының күпселеге. Ошо уҡ төркөмгә, өлөшләтә танылған Абхазияны иҫәпкә алмағанда, элекке Югославия республикалары һәм элекке СССР илдәре инә.
2009 йылдан 2019 йылға тиклем АҠШ-тың 29 штатында абортҡа төрлө сикләүҙәр индерелә. 2019 йылда 16 штатта аборт яһау тыйыла, дүрт төбәктә аборттарҙы тыйыусы (абсолют тыйыуға тиклем) закон ҡабул ителә, әммә 2019 йылдың майына улар әле көсөнә инмәгән[24].

Ҡатын-ҡыҙҙар интернет аша аборт препараттарын йышыраҡ һатып алып, хоҡуҡи тыйыуҙарҙы урап үтә[25].

Легалләштереү йылы Илдәр Илдәр йылына Бөтә илдәр
1950 Корея Халыҡ Демократик Республикаһы КНДР 1 1
1953 Венгрия Венгрия 1 2
1955 Әрмәнстан Әрмәнстан, Әзербайжан Әзербайжан, Беларусь Беларусь, Эстония Эстония, Грузия Грузия, Ҡаҙағстан Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан Ҡырғыҙстан, Латвия Латвия, Литва Литва, Молдова Молдова, Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы, Тажикстан Тажикстан, Төркмәнстан Төркмәнстан, Украина Украина, Үзбәкстан Үзбәкстан (СССР составында) 15 17
1965 Куба Куба 1 18
1973 Дания Дания, Тунис Тунис, Америка Ҡушма Штаттары АҠШ 3 21
1974 Сингапур Сингапур, Швеция Швеция 2 23
1975 Австрия Австрия, Франция Франция, Исландия Исландия, Вьетнам Вьетнам 4 27
1977 Босния һәм Герцеговина Босния һәм Герцеговина, Хорватия Хорватия, Черногория Черногория, Төньяҡ Македонии флагы Төньяҡ Македония, Сербия Сербия, Словения Словения ( Югославии составында) 6 33
1978 Италия Италия, Люксембург Люксембург, Норвегия Норвегия 3 36
1979 Ҡытай Ҡытай 1 37
1983 Төркиә Төркиә 1 38
1984 Нидерланд Нидерланд 1 39
1985 Испания Испания 1 40
1986 Кабо-Верде Кабо-Верде, Чехия Чехия, Словакия Словакия ( Чехословакии составында), Греция Греция 4 44
1988 Канада Канада, Монголия Монголия 2 46
1990 Бельгия Бельгия, Болгария Болгария, Румыния Румыния 3 49
1992 Германия Германия 1 50
1995 Албания Албания, Гайана Гайана 2 52
1997 Камбоджа Камбоджа, Көньяҡ Африка Республикаһы КАР 2 54
2002 Непал Непал, Швейцария Швейцария 2 56
2007 Португалия Португалия 1 57
2012 Сан-Томе һәм Принсипи Сан-Томе һәм Принсипи, Уругвай Уругвай 2 59
2014 Мозамбик Мозамбик 1 60
2018 Кипр Республикаһы Кипр Республикаһы, Ирландия Ирландия 2 62
2020 Аргентина Аргентина, Яңы Зеландия Яңы Зеландия 2 64
2021 Корея республикаһы Корея республикаһы 1 68

Статистика[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Донъя[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Һуңғы йылдарҙа донъяла аборттар һаны тотороҡло булып ҡала: 2003 йылда 41,6 миллион аборт яһала, 2008 йылда — 43,8 млн[26]. 1000 ҡатын-ҡыҙға аборт күрһәткестәре — донъя күләмендә — 28, үҫешкән илдәр өсөн — 24 һәм үҫештәге илдәр өсөн — 29. Иҫәпләүҙәр буйынса, донъяла аборттың 21 проценты йөклөлөк менән тамамлана, үҫешкән илдәр өсөн был нисбәт — 26 %, үҫештәге илдәр өсөн — 20 %[26].

Аборт тураһында либераль закондары булған илдәрҙә аборттар һаны сикләү ҡануниәте булған илдәрҙә уларҙың һанынан артмай. Шул уҡ ваҡытта абортҡа ҡағылышлы сикләү закондары хәүефһеҙ аборттар һаны артыуы менән бәйле[27]. Тикшеренеүселәр билдәләүенсә, үҫештәге илдәрҙә хәүефһеҙ аборттар кимәле, хәҙерге контрацептивтар булмауы менән бәйле. ҠҠайһы бер баһалар буйынса, контрацептивтарға инеү мөмкинлеген тәьмин итеү хәүефһеҙ аборттар һанын 14,5 миллионға кәметергә һәм бөтә донъяла йылына хәүефһеҙ аборттарҙан 38 000 үлем осрағын булдырмаҫҡа мөмкин.

Легаль аборттар кимәле төрлө илдәрҙә ныҡ айырыла. 2008 йылда тулы статистикаһы булған илдәр өсөн аборттарҙың иң түбән күрһәткесе Германия һәм Швейцарияла 1000 ҡатын-ҡыҙға 7 тәшкил итә, Эстонияла 1000 ҡатын-ҡыҙға 30 ҡатын-ҡыҙ иң юғары күрһәткес була. Бер төркөм илдәрҙә йөклөлөк һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән яһалма аборт өлөшө 10 проценттан (Израиль, Нидерланд һәм Швейцария) 30 процентҡа тиклем (Эстония) тәшкил итә, әммә Венгрияла һәм Румынияла ул 36 процентҡа етә ала, бының өсөн тик тулы булмаған статистика ғына бар[28].

Рәсәй, Украина һәм Беларусь[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Рәсәйҙә аборттар һаны, сағыштырмаса юғары булып ҡалһа ла, 1990-сы йылдар башынан әкренләп кәмей бара. Шулай итеп, 2010 йылда 1054 820 аборт яһалған, 2011 йылда — 989 375. Рәсәйҙә аборттарҙың рәсми статистикаһына яһалма аборттар ғына түгел, стихиялы аборттар (бала ташлау) ҙа инә, был статистикала яһалма аборттар ғына иҫәпкә алынған башҡа күп илдәр менән сағыштырыуҙы ҡыйынлаштыра..2007 йылдан башлап йыл һайын тыуғандар һаны аборттарҙың йыллыҡ һанынан артып китә, һәм был ике күрһәткес араһындағы айырма даими арта бара[29].

Рәсәйҙә аборттар һаны Украина һәм Белоруссиялағы аборттар һанынан күпкә күберәк. Мәҫәлән, 2008 йылда Рәсәйҙә 1,4 миллион, Украинала — 201 000, Белоруссияла — 42 000 аборт яһалған[30]. Ғалимдар билдәләүенсә, оҡшаш тарихы һәм мәҙәниәте булған илдәр араһындағы күрһәткестәрҙең бындай айырмаһының асыҡ сәбәптәрен баһалау ауыр, әммә быны контрацептив ҡулланыуҙың рационаллеге һәм грамоталылығы айырмаһы һәм дәүләт сәйәсәте менән бәйле булыуы ихтимал, тип билдәләй ғалимдар. Атап әйткәндә, Белоруссияла аборт кимәленең бик түбән булыуы гормональ контрацепцияны киң ҡулланыу менән бәйле; Украинала яуаплы ата-әсәлек һәм кәрәкмәгән йөклөлөктө булдырмау ысулдары тураһында халыҡҡа мәғлүмәт биреүҙе, шулай уҡ хәүеф янаған ҡатын-ҡыҙҙарҙы бушлай контрацептивтар менән тәьмин итеүҙе күҙҙә тотоусы ғаиләне планлаштырыу буйынса дәүләт программалары бар[30].

Башҡортостан[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Шулай итеп, бирелгән мәғлүмәттәргә ҡарап, Башҡортостанда һуңғы йылдарҙа аборттар һаны кәмей бара, әммә әлегә юғары кимәлдә. Мәҫәлән, 2019 йылда 14 865 аборт теркәлгән. Был 298 осраҡ, йәғни 2 %, 2018 йыл менән сағыштырғанда аҙыраҡ. Шуныһы иғтибарға лайыҡ: 2010 йылда республикала 28 421 аборт яһалған, был һуңғы ике йылға ҡарағанда ике тапҡырға тиерлек күберәк. 2019 йылда уңдырышлы йәштәге мең ҡатын-ҡыҙға 16, 2018 йылда — шул уҡ 16, ә 2010 йылда — 26 аборт булған. Шуныһы иғтибарға лайыҡ, 2019 йылда аборт яһаған 1163 ҡатын тәүге тапҡыр йөклө булған. Был аборттарҙың дөйөм һанының 7,8 процентын тәшкил итә, был Башҡортостанда һәр һигеҙенсе абортты беренсе тапҡыр йөклө булған ҡатын-ҡыҙҙар башҡарыуын күрһәтә[1]. Баҡтиһәң, Мәләүез районында йышыраҡ аборттар яһала. Унда аборттар һаны 290-ға етә, ә пропорция 1000 ҡатын-ҡыҙға 17,1 тәшкил итә. 2019 йыл менән сағыштырғанда хәл яҡшырған, унда 329 аборт булған — 1000 ҡатын-ҡыҙға 19,1. Бынан тыш, Салауат (15,3), Октябрьский, Нефтекама һәм Ағиҙел (11,5), шулай уҡ Кушнаренко (11,9) һәм Туймазы (10,1) райондарында аборттарҙың күплеге теркәлгән. 2020 йылда иң түбән аборт күрһәткестәре Стәрлебаш (1000 ҡатын-ҡыҙға 0,4), Салауат (0,9) һәм Шаран (3,3) райондарында булған. Ҡалалар араһында Сибайҙа иң түбән аборттар булған (1000 ҡатын-ҡыҙға 5,6)[2].

Иҫкәрмә[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. ↑ 1,0 1,1 Grimes D. A.,Benson J., Singh S., Romero M., Ganatra B., Okonofua F. E., Shah I. H. Unsafe abortion: The preventable pandemic (инг.) // The Lancet : journal. — Elsevier, 2006. — Т. 368. — № 9550. — С. 1908—1919. — DOI:10.1016/S0140-6736(06)69481-6 — PMID 17126724.
  2. ↑ WHO, 2012
  3. ↑ Shah I., Ahman E. Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges (инг.) // Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada : journal. — 2009. — Т. 31. — № 12. — С. 1149—1158. — PMID 20085681. Архивировано из первоисточника 16 июль 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 Всемирная Организация Здравоохранения. Безопасный аборт: Рекомендации для систем здравоохранения по вопросам политики и практики (2004). Дата обращения: 2 ноябрь 2020.
  5. ↑ WHO, 2012, pp. 50
  6. ↑ Abortion, Complications (29 август 2006). Дата обращения: 30 июнь 2007.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Российское общество акушеров-гинекологов, Российская ассоциация «Народонаселение и развитие». Качество оказания медицинской помощи женщинам при аборте: нерешённые вопросы. Пособие для врачей. М., 2011.
  8. ↑ 8,0 8,1 Сухих Г. Т., Серов В. Н., Прилепская В. Н., Кан et al. Медикаментозное прерывание беременности в I триместре (рус.) // Журнал акушерства и женских болезней. — 2014. — № 6.
  9. ↑ World Health Organization. Safe abortion: technical and policy guidance for health systems. — Second edition. — Geneva. — С. 31. — 123 с. — ISBN 978-9-2415-4843-4.
  10. ↑ Health and Ethics Policies of the AMA 2020 йылдың 26 апрель көнөндә архивланған. American Medical Association. H-5.982 Retrieved April 24, 2007.
  11. ↑ ACOG Statement on the US Supreme Court Decision Upholding the Partial-Birth Abortion Ban Act of 2003 {{{2}}}. (недоступная ссылка с 13-05-2013 (3787  дня) — история) (April 18, 2007). Retrieved 2007-04-22.
  12. ↑ <Karanth L, Jaafar SH, Kanagasabai S, Nair NS, Barua A. Anti-D administration after spontaneous miscarriage for preventing Rhesus alloimmunisation. (инг.). — Department of Obstetrics and Gynecology, Melaka Manipal Medical College, Melaka, Malaysia., 2013. — DOI:10.1002/14651858.CD009617.pub2 — PMID 23543581.
  13. ↑ Crowther CA, Middleton P, McBain RD. Anti-D administration in pregnancy for preventing Rhesus alloimmunisation (инг.). — Аделаида, 2013. — DOI:10.1002/14651858.CD000020.pub2 — PMID 23450526.
  14. ↑ Times. Abortion has risks, whatever the research says
  15. ↑ Stotland N. L. Abortion and psychiatric practice (инг.) // J Psychiatr Pract (инг.)баш. : journal. — 2003. — Т. 9. — № 2. — С. 139—149. — DOI:10.1097/00131746-200303000-00005 — PMID 15985924.
  16. ↑ 16,0 16,1 Vignetta E. Charles, Chelsea B. Polis, Srinivas K. Sridhara, Robert W. Blum Abortion and long-term mental health outcomes: a systematic review of the evidence (English) // Contraception. — 2008-12-01. — В. 6. — Т. 78. — С. 436–450. — ISSN 1879-0518&f=1003&t=1&v1=&f=4&t=2&v2=&f=21&t=3&v3=&f=1016&t=3&v4=&f=1016&t=3&v5=&bf=4&b=&d=0&ys=&ye=&lng=&ft=&mt=&dt=&vol=&pt=&iss=&ps=&pe=&tr=&tro=&cc=UNION&i=1&v=tagged&s=0&ss=0&st=0&i18n=ru&rlf=&psz=20&bs=20&ce=hJfuypee8JzzufeGmImYYIpZKRJeeOeeWGJIZRrRRrdmtdeee88NJJJJpeeefTJ3peKJJ3UWWPtzzzzzzzzzzzzzzzzzbzzvzzpy5zzjzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzztzzzzzzzbzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzvzzzzzzyeyTjkDnyHzTuueKZePz9decyzzLzzzL*.c8.NzrGJJvufeeeeeJheeyzjeeeeJh*peeeeKJJJJJJJJJJmjHvOJJJJJJJJJfeeeieeeeSJJJJJSJJJ3TeIJJJJ3..E.UEAcyhxD.eeeeeuzzzLJJJJ5.e8JJJheeeeeeeeeeeeyeeK3JJJJJJJJ*s7defeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeSJJJJJJJJZIJJzzz1..6LJJJJJJtJJZ4....EK*&debug=false 0010-7824, 1879-0518. — DOI:10.1016/j.contraception.2008.07.005
  17. ↑ Brenda Major, Mark Appelbaum, Linda Beckman, Mary Ann Dutton, Nancy Felipe Russo Abortion and mental health: Evaluating the evidence // The American Psychologist. — 2009-12. — В. 9. — Т. 64. — С. 863–890. — ISSN 1935-990X. — DOI:10.1037/a0017497
  18. ↑ National Academies of Science, Engineering and Medicine. The Safety and Quality of Abortion Care in the United States. — 2018-03-16. — С. 149-152. — ISBN 978-0-309-46818-3.
  19. ↑ <Gail Erlick Robinson, Nada L. Stotland, Nancy Felipe Russo, Joan A. Lang, Mallay Occhiogrosso Is there an "abortion trauma syndrome"? Critiquing the evidence // Harvard Review of Psychiatry. — 2009. — В. 4. — Т. 17. — С. 268–290. — ISSN 1465-7309. — DOI:10.1080/10673220903149119
  20. ↑ В 2004 году Джордж Буш — младший подписал закон «О нерождённых жертвах насилия»[en]
  21. ↑ Benatar, D. Why it is Better Never to Come Into Existence, American Philosophical Quarterly 1997, volume 34, number 3, pp. 345—355. (инг.)
  22. ↑ Benatar, D. Better Never to Have Been. The Harm of Coming into Existence. — Oxford: Clarendon Press, 2006. — 237 с. — ISBN 0-19-929642-1.
  23. ↑ 23,0 23,1 Селективные аборты по половому признаку имеют дискриминационный характер и должны быть запрещены. Комиссар по правам человека (15 ғинуар 2014). Дата обращения: 2 ноябрь 2020.
  24. ↑ 24,0 24,1 Как запрет абортов в Алабаме может повлиять на всех жителей США? Объясняем в 100 и 500 словах (18 май 2019). Дата обращения: 2 ноябрь 2020.
  25. ↑ В интернет за абортом: как женщины в разных частях света обходят запреты (7 июнь 2018). Дата обращения: 2 ноябрь 2020.
  26. ↑ 26,0 26,1 Sedgh, G.; Singh, S.; Shah, I. H.; Åhman, E.; Henshaw, S. K.; Bankole, A. Induced abortion: Incidence and trends worldwide from 1995 to 2008 (инг.) // The Lancet : journal. — Elsevier, 2012. — Т. 379. — № 9816. — С. 625—632. — DOI:10.1016/S0140-6736(11)61786-8 — PMID 22264435.
  27. ↑ Shah I., Ahman E. Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges (инг.) // J Obstet Gynaecol Can : journal. — 2009. — Т. 31. — № 12. — С. 1149—1158. — PMID 20085681.
  28. ↑ Sedgh, G.; Singh, S.; Henshaw, S. K.; Bankole, A. Legal Abortion Worldwide in 2008: Levels and Recent Trends (инг.) // Perspectives on Sexual and Reproductive Health (инг.)баш. : journal. — 2011. — Т. 43. — № 3. — С. 188—198. — DOI:10.1363/4318811 — PMID 21884387.
  29. ↑ Денисов Б., Сакевич В. Аборты в постсоветской России: есть ли основания для оптимизма? // Демографическое обозрение. — 2014. — № 1. — С. 144—169. Архивировано из первоисточника 5 март 2016.
  30. ↑ 30,0 30,1 Денисов Б., Сакевич В. Внутрисемейное регулирование рождаемости в Белоруссии, России и Украине в постсоветский период // Экономический журнал Высшей школы экономики. — 2011. — Т. 15. — № 4. — С. 543—564.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  • Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
  • Б. Денисов, В. Сакевич. Рәсәйҙә аборттар (өлгөлө тикшереү материалдары нигеҙендә) (неопр.). «Дәлилдәргә нигеҙләнгән медицина һәм клиник эпидемиология». М.: Ньюдиамед 2009, вып. 2. — Денисов Б. П., Сакевич В. И. Рәсәй аборттан ғаилә планлаштырыуға күсәсәкме?Демоскоп-Weekly, 2011, 2-20 мая, №№ 465-466. Архивланған 24 август 2011 йыл.
  • Б. Денисов,. Рәсәйҙә аборт динамикаһына процеста ҡатнашыусыларҙың индергән өлөшөн баһалау (неопр.). New Russian Demographic Livejournal (blogpost) (27 июнь 2011).

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Аборт&oldid=1150556 ҡабул ителгән