Көҙән (Ишембай районы)
| Ауыл | |
| Кузяново башҡ. Көҙән | |
| Ил | |
|---|---|
| Федерация субъекты | |
| Муниципаль район | |
| Ауыл биләмәһе | |
| Координаталар | |
| Халҡы | |
| Милли состав | |
| Конфессиональ составы |
мосолмандар |
| Этнохороним |
көҙәндәр |
| Сәғәт бүлкәте | |
| Почта индексы |
453234 |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды |
- |
| Код ОКАТО | |
| Код ОКТМО | |
| Номер в ГКГН | |
.svg)
.svg)
Көҙән (рус. Кузяново) — Башҡортостандың Ишембай районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 847 кеше[2]. Почта индексы — 453234, ОКАТО коды — 80231840001.
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Өс йылға ағып үтә: Тысҡаҡйылға, Малыған, Шишмә.
Алыҫлығы:[3]
- Район үҙәгенә тиклем (Ишембай): 44 км
- Яҡындағы тимер юл станцияһына тиклем (Стәрлетамаҡ ): 43 км
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Көҙән ауылына Тәлтим-Юрматы улусы Илсектимер түбәһе аҫаба башҡорттары нигеҙ һалған. Тәүге төпләнеүсенең исеме менән аталған, уның улдары Сүрәк һәм Әйҙәк Көҙәновтар билдәле. Шулай уҡ Көҙәк булараҡ теркәлгән. 1758 йылда тәү башлап төпләнеүселәрҙән Сүрәк һәм Айҙаҡ Көҙәновтар аҫаба ерҙәрен заводҡа һатыуҙа ҡатнаша. Шунан бер йыл алда типтәр кешеләренә ер биргән булған. Шулай уҡ ауылға рөхсәтһеҙ, документһыҙ килеп ултырған килмешәктәр ҙә булған.
1783 йылда Көҙәндә 91 типтәр, 1795 йылда — 86 типтәр йәшәгән (55 йортта). 1859 йылда 115 ихатала типтәр булып киткән керҙәштәр (килмешәктәр) генә була, уларҙың һаны 585 кешегә етә, улар араһында аҫабалыҡ хоҡуғын юғалтҡан башҡорттар һәм типтәр булып киткән татарҙар ҙа була. 1920 йылғы совет халыҡ иҫәбен алыуҙа башҡорт ауылы күрһәтелгән, сөнки ерһеҙ башҡорттар һан яғынан өҫтөнлөк иткән. 379 йортта 1858 кеше йәшәгән[4].
1795 йылда 25 йортта 120 кеше йәшәгән, 1865 йылда 125 йортта — 735 кеше. Халыҡ малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ, күн эше, кейеҙ баҫыу, урман кәсептәре менән шөғөлләнгән. Мәсет, училище, һыу тирмәне булған. 1906 йылда 2 мәсет, тимерлек, 2 бакалея кибете, мөгәзәй булған. Шөғөлдәр араһында ылаусылыҡ, септә һуғыу, ҡап тегеү теркәлгән[5].
Ауыл бөгөн
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Көҙән ауыл Советының үҙәге. Ауылда башҡорттар йәшәй (2002). Ике ҡатлы, 162 урынлыҡ урта дөйөм белем биреү мәктәбе, «Умырзая» балалар баҡсаһы һәм Иҫкесәк һәм Ҡыҙыл Октябрь ауылдарынан йөрөп уҡыусылар өсөн интернат (әлеге ваҡытта 12 бала унда тәрбиәләнә), фельдшер‑акушерлыҡ пункты, спорт залы һәм китапханаһы булған ауыл Мәҙәниәт йорто[6], китапхана, Вәлиди Ә.-З. музейы, Ә.Ә.Вәлидовҡа һәйкәл, мәсет бар[7]. Көҙән ауылында 4 шәхси пилорама эшләй. Ауыл эсәр һау менән тәьмин ителгән, газ үткән, АТС бар[8].
Халҡы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Халыҡ иҫәбе | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1783 | 1795 | 1859 | 1920[9] | 2002[10] | 2009[10] |
| 91 | ↘86 | ↗585 | ↗1858 | ↘866 | ↗935 |
| 2010[1] | |||||
| ↘847 | |||||
2002 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ һанын алыу мәғлүмәттәре буйынса күпселек — башҡорттар (97 %).
Күренекле шәхестәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Зарипов Нур Талип улы (15 июнь, 1925 — 6 сентябрь, 1997) — әҙәбиәт һәм фольклор белгесе, филология фәндәре кандидаты (1964).
- Рәшитова Таңһылыу Фәрәй ҡыҙы (Рәшитова Сәғиҙә Фәрәй ҡыҙы) (1 ғинуар, 1905 — 21 февраль, 1988) — БАССР-ҙвң атҡаҙанған(1935) һәм халыҡ (1940) артисткаһы .
- Әхмәтзәки Вәлиди Туған (төр. Ahmed Zeki Velidi Togan, 10 декабрь 1890 — 26 июль 1970) — күренекле сәйәсмән һәм дәүләт эшмәкәре, Башҡорт милли-азатлыҡ хəрəкəте етəксеһе, автономиялы Башҡортостанға нигеҙ һалыусы, философия фәндәре докторы, профессор;
- Сәғитова Фәрзәнә Фәтҡулла ҡыҙы (Шәйәхмәтова-Вәлидова Фәрзәнә) — Өфө дәүләт сәнғәт институты профессоры, вокал буйынса педагог, Башҡортостан Республикаһының һәм Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре. Уҡыусылар-билдәле йырсылар — Фәнәүи Сәлихов, Илһам Вәлиев, Римма Амангилдина, Миңзифа Исҡужина, М. Волкова, Зөлфирә Шакирова (ТР), Ришат Төхвәтуллин. Олатаһы Шәйәхмәт Вәлидов — Әхмәтзәки Вәлидовтың атаһы Әхмәтшаның бер туған ҡустыһы, Көҙән ауылынан.
- Бәхтейәров Әнүәр Сәхибгәрәй улы (1928 йылдың 10 декабре — 1995 йылдың 25 июне) — совет нефтсеһе, хужалыҡ эшмәкәре, йәмәғәт эшмәкәре, уйлап табыусы, РСФСР-ҙың атҡаҙанған нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре (1989), БАССР-ҙың атҡаҙанған нефтсеһе (1976), СССР-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1972).
- Абдуллин Ғарифулла Ғәйфулла улы (рус. Абдуллин Гарифулла Гайфуллович) (1905—1942) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы 275-се кавалерия полкы пулемётсыһы. Рядовой ҡыҙылармеец. Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалеры.
- Вәлидова Өммөлхаят Мөхәмәтҡафи ҡыҙы (1873, Үтәк ауылы, Стәрлетамаҡ өйәҙе, Өфө губернаһы — 1946, Башҡорт АССР-ы, Ишембай районы Көҙән ауылы) — мөғәллимә, билдәле төркиәтсе ғалим, Стамбул университеты профессоры, 20 быуат башында Башҡорт милли хәрәкәте етәксеһе Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың әсәһе.
- Рысбаев Марат Кашаф улы (рус. Резбаев Марат Кашапович; 8 март 1933 йыл — 29 апрель 2015 йыл) — совет партия һәм сәнәғәт эшмәкәре, 1990 йылдың 11 октябрендә БАССР-ҙың ун икенсе саҡырылыш Юғары Советының өсөнсө сессияһында республиканың дәүләт суверенитеты тураһында Декларация ҡабул иткән Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Милләте — башҡорт.
- Маннанова Роза Ғәбдерәүеф ҡыҙы (20 апрель 1923 йыл — 22 октябрь 2012 йыл) — мәғариф һәм йәмәғәт эшмәкәре, РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1962), БАССР мәктәптәренең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1966).
XX быуат башында Башҡорт милли хәрәкәте етәксеһе Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың бер туған ҡустыһы Ғәбдерәүеф Әхмәтшаһ улы Вәлидовтың ҡыҙы.
- Вәлидов Әхмәтшаһ Әхмәтйән улы (19 июль 1860 йыл — 20 июль 1937 йыл) — имам-хатиб, мөҙәрис. Милләте — башҡорт. Төркиәтсе-ғалим, Стамбул университеты профессоры, Башҡорт милли хәрәкәте етәксеһе Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың атаһы.
- Сәғәҙиев Фәтҡул Сәғәҙи улы (рус. Сагедеев Фаткул Сагадеевич 1903 йыл — 22 февраль 1943 йыл) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы, рядовой.
Урамдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Урам исеме[11]:
- Совет урамы (рус. улица Советская)
- Еңеү урамы (рус. улица Победы)
- Баҡса урамы (рус. улица Садовая)
- Лапшин урамы (рус. улица Лапшина)
- Мәктәп урамы (рус. улица Школьная)
- 1-се Май урамы (рус. улица Первомайская)
- Яр буйы урамы (рус. улица Береговая)
- Рәшитова урамы (рус. улица Рашитовой)
- Урал урамы (рус. улица Уральская)
Иҫтәлекле урындары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Әхмәтзәки Вәлиди музейы[12].
- Ябай ауыл ҡатынына арналған мемориаль стела, ул яланда көс түккән һәм балалар тәрбиләгән әсәне (Яугир әсәһе, Әсә - хеҙмәт батыры ) һынландыра. Авторы- скульптор Илнур Ильясов. 2013 йылдың 22 июнендә асылған [13][14].
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Исламова, А. Модельная – значит образцовая: статус модельной присвоили библиотеке села Кузян / А. Исламова // Восход.- 2011.- 7 окт.- С.3.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Кузяново
- Көҙән (Ишембай районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Көҙән мәҙәниәт йортон асыу тантанаһы
- Көҙән ауыл советы
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.
- ↑ Кузяново
- ↑ Көҙән (Ишембай районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Көҙән мәҙәниәт йортон асыу тантанаһы
- ↑ Көҙән (Ишембай районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Көҙән ауыл советы
- ↑ Генеалогия и архивы. Кузяново
- ↑ 10,0 10,1 Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
- ↑ «Налог Белешмәһе» системаһында Көҙән ауылы
- ↑ официальная страница
- ↑ [tv-rb.ru/news/2013-06-22/v-ishimbaiskom-raione-segodnya-proshli-srazu-2-meropriyatiya/27660 В Ишимбайском районе сегодня прошли сразу 2 мероприятия]
- ↑ voshod-news.ru/obchestvo/108-ya-zarastayu-pamyatyu.html
.png){kind=spacer}
.png){kind=spacer}