Бишәүҙәр
Ауыл | |
Бешевлярово башҡ. Бишәүҙәр | |
Ил | |
---|---|
Федерация субъекты | |
Муниципаль район | |
Ауыл биләмәһе | |
Координаталар | |
Халҡы | |
Сәғәт бүлкәте | |
Почта индексы |
452493 |
Һанлы танытмалар | |
Автомобиль коды |
02, 102 |
ОКАТО коды | |
ОКТМО коды | |
Бишөүҙөр (рус. Бешевлярово) — Башҡортостан Республикаһының Салауат районындағы ауыл. Арҡауыл ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 220 кеше булған[2]. ОКАТО коды — 80247810002.
Географик урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Район үҙәгенә тиклем (Малаяҙ): 32 км
- Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Арҡауыл): 3 км
- Яҡындағы тимер юл станцияһы (Кропачёво): 61 км
Бишәүҙәр ауыл Йүрүҙән йылғаһы буйында, район үҙәге Малаяҙҙан төньяҡ-көнбайышҡа 32 километр һәм Кропачёво тимер юл станцияһынан (Силәбе өлкәһе) төньяҡҡа табан 61 километр алыҫлыҡта урынлашҡан[3].
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Өфө өйәҙе Мырҙалар улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә Бишәүҙәр ауылына нигеҙ һалған. 1795 йылғы V йәниҫәп буйынса 33 йортта — 127 кеше, 1865 йылда 38 йортта 274 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған[4].
Биләмә берәмектәренә инеүе
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Теркәү йылы | Улус, ауыл советы | Өйәҙ, кантон, район | Губерна, Республика | Дәүләт |
---|---|---|---|---|
1757 | улусы | Троицк өйәҙе | Ырымбур губернаһы | Рәсәй Империяһы |
1816 | -се йорт | 8-се Башҡорт кантоны | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
1834 | -се йорт | 8-се Башҡорт кантоны | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
1847 | -се йорт | 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
1859 | -се йорт | 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
1895 | Мырҙалар улусы | Өфө өйәҙе | Өфө губернаһы | Рәсәй империяһы |
1920 | Мырҙалар улусы | Мәсәғүт кантоны | Автономлы Башҡорт ССР-ы | РСФСР |
1926 | Мырҙалар улусы | Мәсәғүт кантоны | Автономлы Башҡорт ССР-ы | СССР |
1935 | Мырҙалар-Мәсетле ауыл советы | Малаяҙ районы | Башҡорт АССР-ы | СССР |
1941 | Арҡауыл ауыл советы | Салауат районы | Башҡорт АССР-ы | СССР |
1990 | Арҡауыл ауыл советы | Салауат районы | Башҡортостан Республикаһы | Рәсәй Федерацияһы |
Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1795 йылғы V йәниҫәп буйынса Бишәүҙәр атамалы ауыл теркәлгән. Рәсәй Фәндәр Академияһы ағза-корреспонденты, профессоры Р.Ғ. Кузеев Бишәүҙәр ауылы халҡының мәғлүмәтенә таянып, Үҫәргән ҡәбиләһе Бишәй ырыуының бер өлөшө, Һаҡмар йылғаһы бассейнынан төньяҡ-көнсығышҡа хәрәкәт итеп, Йүрүҙән буйына күскән һәм ошо ауылға нигеҙ һалған тип яҙған. Ауылдың ике нәҫелен бишәй һәм бүре[5] тип йөрөтәләр. Был осорҙа унда 33 хужалыҡта 127 кеше йәшәгән.
1816 йылда ике ауыл: Бишәүҙәр һәм Бишәүҙәр (Яубүләк) иҫәпкә алынған. Беренсе ауыла 14 хужалыҡ булып, уларҙа 51 ир-ат һәм 37 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән. Уларҙың ер биләмәләре 1864 йылдан башлап Мырҙалар улусының башҡа ауылдарынан айырым: ауылдан 3 саҡрым алыҫлыҡтағы Муҡшы йылғаһы буйлап 160 дисәтинә һөрөнтө ерҙәре урынлашҡан. Баҫыусылыҡта ныҡлы сәсеү әйләнеше булдырылмаған. Ерҙе көңгөр һуҡаһына оҡшаған һабандар менән һөргәндәр.
1834 йылда 28 хужалыҡта — 70 ир-ат һәм 65 ҡатын-ҡыҙ, 1859 йылда 41 хужалыҡта 220 кеше йәшәгән.
Бишәүҙәр ауылы ауыл хужалығы аҙыҡ-түлеге менән сауҙа итеү урыны булған Арҡауылдан 2 саҡрымда ғына урынлашҡан.
1842 йылда 142 кешегә 42 сирек ужым һәм 173 сирек яҙғы ашлыҡ сәселгән. Ҡайһы берҙәр 2 сирек картуф сәскән. Ауылда 1-әр һуҡҡыс һәм елгәргес булған. 33 хужаыҡта 250 ат, 200 һыйыр, 69 һарыҡ, 22 кәзә булған. Айырым хужалыҡтарҙа 5-әр умарта һәм солоҡ булған. Йылына 8 һум менән 20 балыҡ тотоу урыны ҡуртымға бирелгән. Яҙын һәм көҙөн 20-гә яҡын кеше завод һәм тимер юл эшенә киткән. Ярлы халыҡ яҡындағы ҡасабаларҙа ялланып хеҙмәт иткән. Ауылда мәсет тә булған[6].
Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1906 йылда Бишәүҙәр ауылы халҡы урман кәсепселеге менән шөғөлләнгән.
1920 йылда Бишәүҙәр ауылының 76 хужалығында 354 кеше йәшәгән[7].
Әлеге ваҡытта Арҡауыл урта мәктәбенең филиалы — Бишәүҙәр башланғыс мәктәбе эшләй[8].
Халыҡ һаны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Бишәүҙәр ауылында башҡорттар йәшәй (2002).
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) | |||||
1906 йыл | 334 | ||||
1920 йыл 26 август | 354 | ||||
1926 йыл 17 декабрь | |||||
1939 йыл 17 ғинуар | 348 | ||||
1959 йыл 15 ғинуар | 303 | ||||
1970 йыл 15 ғинуар | |||||
1979 йыл 17 ғинуар | |||||
1989 йыл 12 ғинуар | 238 | ||||
2002 йыл 9 октябрь | 265 | ||||
2010 йыл 14 октябрь | 220 | 104 | 116 | 47,3 | 52,7 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Билдәле кешеләре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Кинзин Рәшит Кинйә улы (15 ноябрь 1923 йыл — 12 сентябрь 2002 йыл)- хужалыҡ эшмәкәре. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1959—1986 йылдарҙа Салауат районы «Һарғамыш» (артабан «Йүрүҙән») совхозы директоры. Башҡорт АССР-ының 9‑сы саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Ленин (1971), 2‑се дәрәжә Ватан һуғышы (1985), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1957) һәм «Почёт Билдәһе» (1966) ордендары кавалеры. РСФСР‑ҙың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1983).
Урамдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тирә-яҡ мөхит
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Ер-һыу атамалары
Тауҙар:
Йылғалар:
Шишмәләр:
Ялан-бесәнлектәр:
Таусыҡтар, түбәләр:
Башҡа урын-ер атамалары:
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
- Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 112—113 с. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7 (рус.)
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Бишәүҙәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- Карта д. Бешевлярово. Улицы
- Фото. Бишәүҙәр ауылы - д. Бешевлярово
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан . Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ Бишәүҙәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Бишәүҙәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Кузеев Р. Г. Происхождение башкирского народа. С. 158
- ↑ Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ Бишәүҙәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Карта д. Бешевлярово. Улицы
Портал «Башҡортостан ауылдары» | |
Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала | |
Проект «Башҡортостан ауылдары» |