Башҡортостан (милли парк)
| Башҡортостан милли паркы | |
|---|---|
 | |
| Категория МСОП — II (Милли парк) | |
| Төп мәғлүмәт | |
| Майҙаны | 920 км² |
| Нигеҙләнгән ваҡыты | [[1986 йыл]] |
| Идара итеүсе ойошма | «Башҡортостан» милли паркының Федераль дәүләт учреждениеһы |
| Урынлашыуы | |
| 53°03′00″ с. ш. 56°32′00″ в. д.HGЯO | |
| Яҡындағы ҡала | Мәләүез |
npbashkiria.ru | |
 Башҡортостан Викимилектә | |
Башҡортостан милли паркы 1986 йылдың 11 сентябрендә Башҡортостан Республикаһы биләмәһендә ойошторола.
География
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Милли парк Көньяҡ Уралдың көньяҡ-көнбайыш битләүендә урынлашҡан. Һыуайырғыс Уралтау һыртынан көнбайышта Башҡортостандың көньяҡ-көнсығыш өлөшөн биләй.
Биләмәһенә өс административ район: Мәләүез районы, Күгәрсен районы, Бөрйән районы ерҙәре инә. Биләмә сиктәрендә 3,8 мең кеше йәшәгән 15 тораҡ пункты бар.
Милли парктың дөйөм майҙаны 92,0 мең га. Шуның эсенән 83,2 мең гектары (дөйөм майҙандың 90,4 %) милли парктың үҙенә бирелгән.
8,8 мең гектар ер айырым ҡулланыусыларҙыҡы һәм милек эйәләренеке. Был ерҙәр хужалыҡ ҡулланылышынан алынмайынса ғына милли парк составына индерелгән.
Урманлы ерҙәр 79,2 мең гектарҙы биләй (милли парк биләмәһенең 95,0 проценты). Шуның 76,5 мең гектары урман менән ҡапланған (91,8 %).
Урманһыҙ ерҙәр 4,1 мең гектар (5,0 %), шул иҫәптән һөрөнтө ерҙәр, сабынлыҡтар, көтөүлектәр — 1,2 мең (1,4 %), юлдар һәм ҡырҡынты ерҙәр — 0,2 мең (0,2 %), һыу ятҡылыҡтары һәм һаҙлыҡтар 50 гектар самаһы (0,1 %).
Фауна
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Имеҙеүселәрҙән йыртҡыстар: һоро айыу, бүре, төлкө, һеләүһен, бурһыҡ, һуҫар, аҫ, йәтсә, европа шәшкеһе, ҡомаҡ, көҙән киң таралған.
Ҡуян һымаҡтарҙан аҡ ҡуян, урғуян; кимереүселәрҙән тейен, осар тейен, әлгәнйәк, ондатра, йомран, алйырҙан, ҡыр сысҡаны, ҡыр йоҡосоһы, ялман; тояҡлыларҙан мышы менән илек тереклек итә.
Милли парк сиктәрендә 231 төр ҡош асыҡланған. Шул төрҙәр эсенән 148 төр бында оя ҡора.
Һыу ятҡылыҡтарҙа 32 төр балыҡ табылған. Суртан, ҡыҙыл балыҡ, бәрҙе, һыла ғәҙәти балыҡтарҙан һанала. Тау йылғаларында бағыр осрай.
Флора
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Милли парктың үҫемлектәр донъяһы дөйөм алғанда киң япраҡлы, шулай уҡ, ваҡ япраҡлы һәм киң япраҡлы ағастарҙан торған ҡатнаш урмандарҙан ғибәрәт.
Бынан тыш утрау-утрау булып ҡарағай һәм ҡарағайлы ҡайын урмандары ла осрай.
Көпшәле (сосудистые) үҫемлектәрҙең һаны яҡынса 765 төр тирәһе.
Башҡортостандың Ҡыҙыл китабына ингән һирәк осраусы һәм бөтөп барыусы 40 төр үҫемлек асыҡланған. Шуларҙың 12 төрө Рәсәйҙең Ҡыҙыл китабына ла индерелгән.
Туризм
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Йыл әйләнәһендә парк биләмәһендә 30 меңгә яҡын кеше була. Туристарҙы бигерәк тә Ағиҙел (йылға) һәм Нөгөш (йылға), Ҡотоҡ-Сумған, Нөгөш һыуһаҡлағысы үҙенә тартып тора. Ҡотоҡ-Сумғанға спелеологтар өсөн туристик маршрут эшләнгән. Уға 36 карст мәмерйәһе, карст туннель, күпер, төрлө ҙурлыҡтағы соҡорҙар, ҡоҙоҡтар, шишмәләр инә.
Милли парк биләмәһендә өс тәбиғәт ҡомартҡыһы бар: карст мәмерйәһе емеректәренән хасил булған күпер («Күперле»), Ҡотоҡ-Сумған (бөтөп барыусы йылғалар менән спелеологик музей-лаборатория) һәм «Айыулы аҡлан».
Барлыҡ тәбиғәт ҡомартҡыларына ла йәйәүле һәм һыбай маршруттар булдырылған.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Флора и растительность Национального парка «Башкирия»: (Синтаксономия, антропогенная динамика, экологическое зонирование). — Уфа: Гилем, 2010. — 512 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-7501-1188-6.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Кучерев Е. В. Башҡортостан (милли парк) // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- Статья в Башкортостан: краткая энциклопедия(недоступная ссылка)
- Особо охраняемые природные территории России
- Сайт Национального парка «Башкирия»
- «Башкирия», Национальный парк. // ecotravel.ru
- Постановление Совета Министров РСФСР «О создании государственного природного национального парка „Башкирия“ в Башкирской АССР» № 398 от 11.09.86 г.
- Ҡотоҡ‑Сумған 2020 йыл 12 август архивланған., Башҡорт энциклопедияһы
