19 декабрь
(19 декабря битенән йүнәлтелде)
| 19 декабрь | |
| Аҙна көнө | Йәкшәмбе, Дүшәмбе, Шишәмбе, Шаршамбы, Кесаҙна, Йома һәм Шәмбе |
|---|---|
 19 декабрь Викимилектә | |
19 декабрь — григориан стиле буйынса йылдың 353-сө көнө (кәбисә йылында 354-се). Йыл тамамланыуға 12 көн ҡала.
| ← декабрь → | ||||||
| Дш | Шш | Шр | Кс | Йм | Шб | Йш |
| 1 | ||||||
| 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
| 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
| 30 | 31 | |||||
| 2024 йыл | ||||||
Байрамдар һәм иҫтәлекле даталар
Халыҡ-ара
БМО: Ярлыларға ярҙам итеү көнө.
Ер: Скиппинг көнө.
- Линолеумдың тыуған көнө.
Милли
АҠШ: Карамель көнө.
- Эмо көнө.
Һөнәри
Ҡаҙағстан: Энергетиктар көнө.
Рәсәй Федерацияһы: Хәрби контрразведка подразделениелары көнө.- Рәсәй: Тәьминәтселәр көнө.
- 1863: Англияла линолеумға патент алына.
- 1907: Благовещен ҡалаһындағы хәҙерге 1-се гимназия эшләй башлай.
тулы исемлек
- 1918: Рәсәй Халыҡ Комиссарҙары Советы Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы частарында Махсус бүлектәр (хәрби контрразведка) булдырыу тураһында ҡарар ҡабул итә.
- 1965: Шарль де Голль Франция президенты итеп һайлана.
- 1997: «Титаник» фильмының премьераһы була.
Башҡортостан менән бәйле шәхестәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Бик (Бикмурзин) Анатолий Иванович (1915—19.12.1980), Мари Республикаһы яҙыусыһы, журналист һәм тәржемәсе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1947 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Мишкә районы Бөрөбаш ауылынан.
- Чебыкин Николай Степанович (1925—20.02.2010), хужалыҡ эшмәкәре. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1953—1966 йылдарҙа Мәсетле районының К. Е. Ворошилов һәм В. И. Ленин исемендәге колхоздар рәйесе, 1967—1973 йылдарҙа «Ҡарағай» шифахана-профилакторийы директоры, 1973—1983 йылдарҙа колхоз-ара төҙөлөш ойошмаһы рәйесе. I дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм III дәрәжә Дан (1944) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың Кесе Ыҡтамаҡ ауылынан.
- Ибраһимова Венера Латип ҡыҙы (1940), ғалим-тел белгесе. 1963 йылдан Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1995—2011 йылдарҙа дөйөм һәм сағыштырма-тарихи тел белеме кафедраһы мөдире. Филология фәндәре докторы (1994), профессор (1997). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2009), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2000).
- Хәйретдинова Наилә Миңлеғәли ҡыҙы (1960), малсылыҡ тармағы ветераны. 1977—1979 йылдарҙа Мәсетле районының «Комсомолец» колхозы һауынсыһы, 1980—2006 йылдарҙа Фрунзе исемендәге колхоздың сусҡа ҡараусыһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000). Сығышы менән ошо райондың Түбәнге Туҡбай ауылынан.
- Тойғонов Марсель Марат улы (1970), ғалим-микробиолог. 2003 йылдан «Иммунопрепарат» предприятиеһының Фән һәм технологиялар департаменты директорының фән буйынса урынбаҫары, 2007 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте аппаратында, 2008 йылдан бүлек мөдире; 2009—2010 йылдарҙа «Башфармация» дәүләт унитар предприятиеһының генераль директоры, бер үк ваҡытта 1998 йылдан алып Башҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусыһы, 2014 йылдан микробиология, вирусология кафедраһы мөдире. Медицина фәндәре докторы (2003), профессор (2005).
1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Кровко Пётр Михайлович (1911—13.05.1992), Бөйөк Ватан һуғышы яугиры, уҡсылар батальоны парторгы, майор (1946). Советтар Союзы Геройы (1943).
- Никитин Николай Моисеевич (1926—13.10.2008), ауыл хужалығы алдынғыһы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1965—1985 йылдарҙа Ауырғазы районы Мичурин исемендәге колхоздың комплекслы бригада бригадиры. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1981).
- Петров Григорий Кузьмич (1931—17.09.2016), нефть сәнәғәте алдынғыһы, 1950—1992 йылдарҙа быраулаусы, быраулау мастеры, бригадир. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1973), СССР-ҙың почётлы нефтсеһе (1971).
- Тимерғәли Килмөхәмәтов (1941—2.05.2021), башҡорт әҙәбиәте белгесе, яҙыусы. 1970 йылдан Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2013 йылдарҙа журналистика кафедраһы мөдире. 1973 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2001). Зәйнәб Биишева исемендәге премия (2009) һәм Ҡырмыҫҡалы районының Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев исемендәге премияһы (2005) лауреаты.
- Гагарина Роза Павловна (1936), хеҙмәт ветераны, техник-технолог. 1964—1993 йылдарҙа Салауат нефть химияһы комбинаты һәм «Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе хеҙмәткәре. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1988). Сығышы менән хәҙерге Төркмәнстандың Ташауыҙ ҡалаһынан.
- Хөсәйенов Мөхәмәтғәли Ҡорбан улы (1936), юғары мәктәп ветераны, ғалим-иҡтисадсы. Башҡортостан ауыл хужалығы институты һәм Башҡорт дәүләт аграр университетының элекке уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре кандидаты (1971). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Балаҡатай районы Яңыбай ауылынан.
- Могильников Иван Петрович (1956), мәғариф, комсомол, партия органдары һәм муниципаль хеҙмәт ветераны. 1984—1988 йылдарҙа халыҡ депутаттарының Мәсетле район Советы башҡарма комитеты рәйесе урынбаҫары; 1995 йылдан район хакимиәт башлығының социаль мәсьәләләр буйынса урынбаҫары, 2011—2015 йылдарҙа — район хакимиәте башлығы. Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2006), Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1994). Сығышы менән хәҙерге Свердловск өлкәһенең Сажино ауылынан.
- Ғәлиева Инна Анатольевна (1966), педагог. 1997 йылдан Салауат ҡалаһының Балалар-үҫмерҙәрҙең техник ижад үҙәге директоры. Рәсәйҙең почётлы мәғариф хеҙмәткәре (2013), Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2004). Балаларға өҫтәлмә белем биреү учреждениелары етәкселәренең республика конкурсының Гран при эйәһе — 2013 йыл директоры. Сығышы менән хәҙерге Украинаның Краснодон ҡалаһынан.
2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Ғәзим Аллаяров (1912—24.12.1993), матбуғат, партия органдары һәм йәмәғәт хеҙмәткәре, журналист һәм яҙыусы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыуcы. 1949 йылдан КПСС-тың Ҡыйғы, Матрай һәм Мәләүез район комитеттарының 2-се, 3-сө секретары, 1955 йылдан — Ҡырмыҫҡалы, 1962—1970 йылдарҙа — Бәләбәй район комитеттарының 1-се секретары. Башҡорт АССР-ының алтынсы (1963—1967) һәм етенсе (1967—1971) саҡырылыш Юғары Советы депутаты. 1941 йылдан — КПСС, 1973 йылдан — СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. КПСС-тың XXII съезы (1961) делегаты. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1957, 1966) ордендары кавалеры.
- Ушанов Тәфтизан Сабирйән улы (1937—23.12.2011), журналист, тәржемәсе. 1956 йылдан (өҙөклөк менән) «Баймакский вестник» гәзите тәржемәсеһе, 1965 йылдан — яуаплы секретарь; 1995—2003 йылдарҙа «Һаҡмар» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары. 1976 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1986). Сәғит Мифтахов (1978) һәм Батыр Вәлид (1987) исемендәге премиялар лауреаты.
- Алёхин Евгений Константинович (1942—20.12.2020), ғалим-фармаколог. 1966 йылдан Башҡорт дәүләт медицина институты һәм Башҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1988 йылдан фәнни эштәр буйынса проректор, бер үк ваҡытта 1990 йылдан клиник фармакология курсы менән 1-се фармакология кафедраһы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1985), профессор (1988). Рәсәйҙең (2003) һәм Башҡортостан Республикаһының (1995) атҡаҙанған фән эшмәкәре.
- Антошкин Николай Тимофеевич (1942—17.01.2021), СССР һәм Рәсәйҙең хәрби хеҙмәткәре, ғалим, йәмәғәтсе. 1-се класлы хәрби осоусы, отставкалағы авиация генерал-полковнигы. Хәрби фәндәр докторы (1996), профессор (1996). Рәсәй Федерацияһының VI һәм VII саҡырылыш Дәүләт думаһы депутаты. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған хәрби лётчигы (1993). Советтар Союзы Геройы (1986). Күмертау ҡалаһының почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Фёдоровка районының Кузьминовка ауылынан.
3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Михайловский Николай Константинович (1903—19.01.1965), инженер‑геолог. 1945—1953 йылдарҙа «Туймазанефть» тресының геология бүлеге начальнигы. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1951). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1948). Сығышы менән хәҙерге Тверь өлкәһенең Спиров районының Матвеево ауылынан.
- Киселёв Николай Яковлевич (1913—1974), политрук, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, «Мститель» отряды партизаны. Долгинов геттоһынан 218 йәһүдте ҡотҡарыусы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Благовещен районы Богородский ауылынан.
тулы исемлек
- Поляков Николай Осипович (1933—?), нефть сығарыу тармағы хеҙмәткәре, рационализатор. 1958—1988 йылдарҙа «Арланнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының электр менән иретеп йәбештереүсеһе. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Туймазы районының 1960-сы йылдарҙа бөткән Новогеоргиевка ауылынан.
- Башинский Владимир Владиславович (1948—21.10.1948), музыкант, баянсы, педагог. 1974—2009 йылдарҙа Өфө сәнғәт училищеһы уҡытыусыһы. Рәсәй Федерацияһының (2004) һәм Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Беларусь Республикаһының Витебск ҡалаһынан.
- Ханнанов Флүр Әбүкәрим улы (1953), табип. Өфө районы участка дауаханаһы терапевы, Белорет районы Сосновка ауыл амбулаторияһының элекке баш табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2004). Сығышы менән Ишембай районынан.
- Юлмөхәмәтова Ғәфүрә Имамутдин ҡыҙы (1958), мәҙәниәт хеҙмәткәре. Ауырғазы районы Төрөмбәт ауыл мәҙәниәт йортоноң элекке директоры. Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән ошо ауылдан.
4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Болотов Николай Андреевич (1899—22.08.1964), хор дирижёры, педагог. 1930—1940 йылдарҙа һәм 1955 йылдан — Өфө сәнғәт училищеһы уҡытыусыһы, 1940—1955 йылдарҙа Башҡорт дәүләт опера һәм балет театрының баш хормейстеры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған артисы (1945). Сығышы менән хәҙерге Һамар өлкәһенең Сергеев районы Үрге Орлянка ауылынан.
- Халамушкин Николай Степанович (1914—28.01.1997), партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1962—1964 йылдарҙа КПСС-тың Мәсетле район комитетының беренсе секретары, Балаҡатай колхоз-совхоз производство идаралығының партком секретары. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Башҡорт АССР-ының IV—VI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Ленин (1957), Ҡыҙыл Йондоҙ (1944) һәм II дәрәжә Ватан һуғышы (1985) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Кушнаренко районы Софиевка ауылынан.
- Безносов Николай Никитьевич (1924—7.11.2001), спортсы, тренер. 1962 йылдан Өфөнөң трамплиндан саңғыла һикереү һәм саңғы икебәйгеһе буйынса балалар-үҫмерҙәр олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры, 1970—1980 йылдарҙа Башҡортостан йыйылма командаһының өлкән тренеры. Велосипед спорты буйынса РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1961), саңғы икебәйгеһе буйынса СССР-ҙың спорт мастеры (1952). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Сығышы менән хәҙерге Удмурт Республикаһының Гальянский Починок ауылынан.
- Черных Николай Андреевич (1924—30.10.1982), Бөйөк Ватан һуғышы яугире, уҡсылар полкы пулемётсыһы. Гвардия кесе лейтенанты (1945). Советтар Союзы Геройы (1943).
- Ҡасимов Салауат Фитрат улы (1934—21.11.2018), ғалим-тарихсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Тарих фәндәре докторы (1995). Башҡортостан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы (2009), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының Зәки Вәлиди исемендәге премияһы (2004) лауреаты. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1986) һәм Салауат Юлаев (2014) ордендары кавалеры.
- Тяптин Виталий Михайлович (1939—2.09.1994), алдынғы төҙөүсе. 1964 йылдан «Башуралэнергострой» тресының комплекслы бригада бригадиры. Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры (1986).
Дөйөм исемлек
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- 1864: Адольф Зандбергер, Германия композиторы.
- 1906: Леонид Ильич Брежнев, СССР-ҙың дәүләт, сәйәси һәм партия етәксеһе.
- 1915: Эдит Пиаф, Франция йырсыһы.
- 1741: Витус Беринг, Рәсәй империяһының диңгеҙҙә йөҙөүсеһе.
- 1851: Джозеф Мэллорд Уильям Тёрнер, Англия рәссамы.
- 1860: Константин Сергеевич Аксаков, Рәсәй империяһы филологы, шағир.
- 1915: Алоис Альцгеймер, Германия неврологы.
- 1953: Роберт Эндрюс Милликен, Америка физигы.
